Nadat ze de rode en witte verf mengt op een grijs bordje, veegt ze het languit met een kwast op het spierwitte doek. “Rood is de kleur van porno. Roze met wit maakt het zacht en lief”, zegt Isa IJpelaar (23) die beeldende kunst studeert in Den Bosch. Ze maakt een schilderij over slutshaming, het uitschelden van meisjes als ‘hoer’ omwille van hun gedrag. “Het zijn voor mij twee werelden die tegenover elkaar staan”, legt ze uit.

Nadat ze de rode en witte verf mengt op een grijs bordje, veegt ze het languit met een kwast op het spierwitte doek. “Rood is de kleur van porno. Roze met wit maakt het zacht en lief”, zegt Isa IJpelaar (23) die beeldende kunst studeert in Den Bosch. Ze maakt een schilderij over slutshaming, het uitschelden van meisjes als ‘hoer’ omwille van hun gedrag. “Het zijn voor mij twee werelden die tegenover elkaar staan”, legt ze uit.

Wantrouwen

Dertien jaar was Isa toen ze berichtjes met ‘kankerhoer’ en ‘slet’ ontving via WhatsApp, Twitter en Facebook. Een naaktfoto die niet van haar was, en waar iemand wel haar naam bij had gezet ging ineens rond op school. Leerlingen pestten haar er enorm mee. Nu, tien jaar later, merkt ze dat het nog altijd een stempel drukt op haar leven. “Voordat het gebeurde was ik heel erg sociaal en open. Ik had vertrouwen in het leven, in de mensen om me heen”, legt ze uit. “Het gaat nu beter dan voorheen maar ik heb nog steeds veel wantrouwen naar mensen.”

Isa kijkt met gemengde gevoelens terug op hoe de school met het incident is omgegaan. Het is niet dat de school niets deed. Zo moesten sommige leerlingen die de foto hadden verspreid van bureau Halt een excuusbrief schrijven aan haar. Maar lang niet alle docenten hadden volgens Isa oog voor de situatie, legt ze uit: “School nam het eerst helemaal niet serieus, mijn ouders moesten moeite doen om een gesprek te krijgen.”

Dat gevoel van onbegrip bij de schoolleiding herkent ook Chantal. “Ik voelde me machteloos, ik was heel erg verdrietig en ik schaamde me dood”, zegt ze over hoe ze zich voelde toen ze op school te maken kreeg met online shaming. Ze stuurde foto’s naar een jongen op wie ze verliefd was, hij stuurde ze ‘in een melige bui’ door naar een vriend. En zo gingen haar foto’s plots de hele school rond.

“De school deed alsof het mijn fout was”, zegt Chantal die niet met haar echte naam in het artikel genoemd wil worden omdat ze zich nog steeds schaamt voor wat er gebeurd is. “Tegen het pesten deden ze ook niets. Als ik daar nu op terugkijk denk ik: dat kun je een meisje van 13 gewoon niet aandoen.”

Taboe

Scholen worstelen er soms mee hoe ze met online shaming om moeten gaan. Volgens Marijke Naezer, die jarenlang onderzoek heeft gedaan naar jongeren, seksualiteit en sociale media, moet je pubers in ieder geval niet verbieden om seksueel getint beeldmateriaal te sturen. “Het hoort juist bij hun leven en kan allerlei positieve betekenissen voor ze hebben”, stelt ze. “Jongeren hebben groot gelijk dat ze pikante beelden delen. Het gaat pas fout als iemand hier misbruik van maakt.”

En daar zit de angel van het probleem, betoogt ze. Want veel te vaak ziet ze dat makers van de foto’s de schuld krijgen en niet de verspreiders, terwijl dit wel zou moeten. De daders komen ermee weg. En dat steunt de daders weer in hun gedrag.

Om online shaming tegen te gaan, moet er volgens Naezer een minder groot taboe rusten op het maken van sexy foto’s en seksualiteit. Dat vindt Chantal ook: “Als er op school meer aandacht was geweest voor seksualiteit, waren mijn foto’s minder taboe geweest. Nu deden ze op school alsof we een pornofilm hadden gemaakt.”

Geen verplichte kost

Scholen zijn wel verplicht om seksuele voorlichting te geven, maar les in online shaming is nu geen verplichte kost. Dat komt omdat het nog geen onderdeel is van het curriculum, een lijst met punten voor basis- en middelbare scholen die leraren moeten onderwijzen. “Scholen zijn het niet verplicht, maar we zien wel dat veel scholen dit al doen”, zegt Jos Spronk, van het kenniscentrum voor het curriculum SLO.

Dat laatste zien we bijvoorbeeld op het Thorbecke Scholengemeenschap in Zwolle, waar gastlessen plaatsvinden over mediawijsheid: “Is het hier weleens op school gebeurd?” Gastdocent Martijn Straathof kijkt de VWO 6 klas rond. Meerdere leerlingen kunnen zich nog wel een incident herinneren. “Toen ik in de tweede zat was er een meisje dat een sekstape had gemaakt en die is doorgestuurd”, zegt Juliëtte (19). “Het ging de hele school rond. Nee, niet chill. Iedereen had het gezien.” Andere leerlingen in de klas knikken bevestigend.

Juliëtte vindt het fijn dat de school aandacht besteedt aan online shaming, maar er zou meer mogen gebeuren dan een incidentele gastles, vindt ze: “Je leert op school de standaarddingen zoals Nederlands, Engels, natuurkunde, wiskunde. Maar over de basisdingen in het leven die je nodig hebt, zoals dit, daar wordt bijna niet over gesproken. Dat mis ik wel.”

Want juist op school is het gemakkelijker om gevoelige kwesties als online shaming te bespreken, vindt ze. “Het is voor mij een minder grote drempel dan het met mijn ouders te bespreken die in een andere tijd opgroeiden toen er online niet zoveel gebeurde”, legt Juliëtte uit. “Dus die begrijpen het net even anders.”



Eigen invulling

Omdat online shaming geen verplicht onderdeel is van het vakkenpakket, is het voor leraren soms ook niet altijd duidelijk hoe ze er de juiste invulling aan moeten geven. En dat terwijl veel scholen wel te maken hebben met online shaming onder hun leerlingen, blijkt uit ons onderzoek naar hoe scholen omgaan met online shaming.

“Door de hoge werkdruk in het onderwijs blijft dit deels of helemaal liggen”, zegt een zorgcoördinator uit het voortgezet onderwijs over lessen in online shaming. “Er is te weinig geld om het personeel daadwerkelijk alles te laten doen wat je zou willen. Er is geen tijd voor, want er ligt een te groot takenpakket voor te weinig mensen.”

Een andere zorgcoördinator pleit voor meer kennis: “Docenten moeten meer technische kennis krijgen over de verschillende platforms waarop leerlingen communiceren.”

“Nu hebben scholen veel vrijheid om het zelf in te vullen en weten ze niet altijd precies wat ze moeten doen”, zegt Paulien van Haastrecht, interim-directeur van kennis- en onderzoekscentrum voor seksualiteit Rutgers. Daarom is het voor haar belangrijk dat online shaming een verplicht onderdeel wordt op scholen.

Met de beoogde onderwijsvernieuwingen gaat dit naar alle waarschijnlijkheid ook gebeuren, alleen liggen de vernieuwingen al jarenlang te wachten op uitvoering. De laatste update van het curriculum dateert namelijk uit 2012. “Het proces lijkt behoorlijk stil te liggen, wij wachten met ongeduld op verbetering”, zegt Van Haastrecht. “De bal ligt nu vooral bij de overheid om hier iets aan te doen.”

Veiligheid

Voor Isa komen hoe dan ook de onderwijsvernieuwingen te laat. Wel hoopt ze dat andere slachtoffers nu beter worden geholpen. Ze is dan ook benieuwd hoe haar oude middelbare school nu omgaat met online shaming:

“De adjunct-directrice zei destijds dat het een privézaak was”, zegt Isa. “Maar de leerlingen (die de foto rondstuurden, red.) zaten wel op deze school, ik vind dat school veiligheid moet bieden. Als school heb je veel invloed.” De directeur die pas na Isa’s schoolperiode is aangetreden, beaamt dat: “Met deze signalen doen we zeker wat, bedankt voor de tips”, zegt hij. Hij legt Isa uit dat ze aandacht geven aan online shaming via bijvoorbeeld theatervoorstellingen. Vanaf januari is het plan dat de school gaat beginnen met gastlessen van Bureau Halt over online shaming.

Onze tv-uitzending ‘Lessen in online shaming’ over hoe scholen omgaan met het ongewenst verspreiden van digitale naaktbeelden is zondagavond 9 januari te zien om 22:10 uur op NPO2.