We ondervroegen samen met MEE NL en de Beroepsvereniging van Cliëntondersteuners (BCMB) meer dan 220 onafhankelijke cliëntondersteuners: hulpverleners die patiënten, cliënten en hun omgeving helpen met het zoeken naar passende zorg. Dat valt niet mee en daar leiden niet alleen cliënten onder. "Ik zie ouders uitvallen omdat ze overwerkt raken of ziek worden", schrijft een cliëntondersteuner. "Crisissituaties komen in alle soorten en maten", schrijft een ander. "Ik begeleid gezinnen die in de schulden belanden omdat de zorg voor een kind zoveel tijd en aandacht vraagt."

Plaatsingsproblematiek

Ruim 82 procent van de ondervraagden noemt lange wachtlijsten de grootste horde bij het plaatsen van mensen met een beperking. Wanneer die eenmaal genomen is, ontstaat een – zo mogelijk – nog groter struikelblok: instellingen voor gehandicaptenzorg bieden over het algemeen onderdak aan cliënten met uiteenlopende beperkingen, die in de praktijk soms moeilijk met elkaar verenigbaar zijn. Bijna 94 procent van de cliëntondersteuners noemt dát als het grootste probleem: de beperking van degene die zij begeleiden is bijvoorbeeld 'te ingewikkeld' of 'past niet' bij die van andere bewoners. Met name specifieke doelgroepen – zoals mensen die door hun beperking gedragsproblematiek vertonen – zijn volgens cliëntondersteuners lastig onder te brengen. "Het komt voor dat cliënten zo onhandelbaar zijn, dat ze op straat belanden."

Mede hierdoor is er toenemende belangstelling voor kleinschalige wooninitiatieven, opgezet door bijvoorbeeld groepen ouders die met het persoonsgebonden budget (pgb) van hun kinderen zelf de zorg inkopen en organiseren. Meer dan 55 procent van de cliëntondersteuners vindt zulke wooninitiatieven een goede toevoeging aan het reguliere zorgaanbod. Tegelijkertijd maakt bijna de helft van de ondervraagden in het Pointer-onderzoek zich zorgen over de levensvatbaarheid van zulke initiatieven. Met name financieel hebben zij het zwaar, zegt 93 procent. 

Kleinschalige wooninitiatieven

De Landelijke Vereniging van Ouderinitiatieven (LVOI), die in Pointer de noodklok luidt, herkent dat. Een meerderheid van de LVOI-leden zegt dit jaar financieel niet uit te kunnen met alleen het pgb van bewoners. Dat is in de zomer van 2023 geïndexeerd op 6,37 procent terwijl zorgkosten gemiddeld met 10 procent stegen. Daarom moet één op de drie ouderinitiatieven dit jaar al zorg afschalen. Van die groep geeft nog eens 60 procent aan dat de zorg daardoor onder noodzakelijk niveau daalt. Daarmee worden ouderinitiatieven "in hun kern geraakt", aldus de LVOI. Die bestaan immers juist als tegenhanger van grote instellingen en hun wachtlijsten, grote groepen en personeelstekorten.  

's Heeren Loo, de grootste zorgaanbieder voor mensen met een beperking, erkent de ernst van de problemen en wijdt die met name aan personeelstekorten. Zonder ingrijpen, voorziet de organisatie komend decennium een krimp van het personeelsbestand van 10 procent. 's Heeren Loo heeft nu nog 11.000 fte op 14.000 cliënten. Bestuurder Ageeth Ouwehand zegt tegen Pointer: "We zijn ons aan het voorbereiden op een aantal scenario’s waar we geen invloed op hebben."

Voor nieuw personeel worden mede daarom geen nieuwe vacatures meer uitgeschreven. Om alle posities te kunnen blijven vullen, belt het bedrijf voortaan iedere sollicitant terug. Ook zonder relevante ervaring of scholing. ‘s Heeren Loo doet daarnaast in toenemende mate een beroep op het netwerk van inwonende cliënten. Naasten wordt gevraagd waar mogelijk bij te springen bij wat ‘s Heeren Loo 'welzijnstaken' noemt. "Niet overal is een beroepskracht voor nodig."

Ouwehand vindt daarom ook dat de drempel voor kleinschalige initiatieven omlaag moet. "We gaan hier steeds meer afhankelijk van worden, dan moet je de weg er naartoe ook veel makkelijker maken."

Pointer (KRO-NCRV) over de gehandicaptenzorg is te zien op donderdag 18 januari, om 20.25 uur op NPO2.