In Nederland slikt jaarlijks meer dan een miljoen mensen antidepressiva tegen depressie en angst. Het aantal mensen dat langdurig antidepressiva gebruikt, is een stuk kleiner en dus bouwen er jaarlijks een heleboel mensen op en af. En dat is niet altijd makkelijk. Want hoe veel we ook weten van het starten met antidepressiva, zo weinig weten we over hoe je ermee stopt.

“Sommige mensen lukt het zonder grote problemen af te bouwen en andere mensen hebben heel veel moeite”, zegt psychiater Christiaan Vinkers. “En helaas weten we niet van tevoren wie het makkelijk afgaat en wie veel moeilijker.”

Afbouwpoli

In januari 2021 werd door GGZ InGeest en Amsterdam UMC daarom de eerste afbouwpoli van Nederland geopend. Hier biedt een team van psychiaters, verpleegkundig specialisten, psychologen en apothekers advies en behandeling bij het stoppen van antidepressiva, terwijl ze ondertussen zoeken naar antwoorden op grote vragen die de wetenschap nog niet kan beantwoorden: wie kan er stoppen, wanneer kun je stoppen en hoe moet je stoppen?

Patiënten uit heel Nederland kunnen met een doorverwijzing van de huisarts contact opnemen met de afbouwpoli. Na een intake wordt besloten of een patiënt mag gaan afbouwen en zo ja, hoe. Dit hangt bijvoorbeeld af van welke dosering je gebruikt en hoe lang je de medicatie al slikt, maar ook hoe angstig je bent voor het stoppen weegt mee. Niet iedereen krijgt het advies om (nu al) te beginnen met afbouwen. “Ik denk dat voor sommige mensen het levenslang slikken van antidepressiva echt het beste is,” stelt Vinkers, “maar er zijn heel veel mensen die er wel mee zouden kunnen stoppen.”

Angst voor terugval

Verpleegkundig specialist Kirsten Fransen is het daar volledig mee eens. “Ik vind het schrikbarend hoeveel mensen jaar in, jaar uit medicatie gebruiken en dat niemand zich afvraagt of dit nog steeds nodig is”, schrijft ze ons als reactie op een oproep aan mensen die ervaring hebben met afbouwen. Sinds een jaar werkt ze bij de afbouwpoli om mensen te helpen minderen met antidepressiva.

Degenen die zich bij de afbouwpoli aanmelden, gebruiken vaak al jarenlang antidepressiva en durven soms niet te stoppen omdat ze bang zijn voor een terugval, of omdat eerdere pogingen zijn mislukt. Tegelijkertijd hebben ze vaak last van bijwerkingen en het gevoel dat de medicatie niet langer helpend is nu het goed met ze gaat.

Inmiddels heeft het team van de afbouwpoli ongeveer 150 patiënten geholpen. Daarvan is ongeveer twintig procent gestopt met slikken van antidepressiva en een kwart succesvol afgebouwd naar een lagere dosering. Eén iemand heeft een terugval gehad, de rest zit nog volop in het traject.

Onttrekkingsverschijnselen

Hoe een afbouwtraject verloopt valt nog altijd moeilijk te voorspellen. “Er zijn mensen die bijna fluitend door zo’n traject gaan en die nauwelijks last hebben van onttrekkingsverschijnselen en daarna ook heel stabiel blijven. Maar er zijn ook mensen die een heel heftig traject hebben, dan is het gewoon een soort topsport”, vertelt Fransen. Onttrekkingsverschijnselen zijn lichamelijke en psychische klachten die niet komen omdat de depressie of angststoornis weer terugkomt, maar doordat je lichaam en hersenen zich moet herstellen na jarenlange gewenning aan medicatie. Denk hierbij aan angsten, stemmingswisselingen, misselijkheid of griepgevoelens.

Vertrouwen in afbouwpoli

Dit kan bij patiënten voor veel onzekerheid en verwarring zorgen, merkt de verpleegkundig specialist. “Mensen weten dat dit kan gebeuren, daar hebben we het van tevoren samen over, maar op het moment dat het gebeurt worden ze vaak toch ongerust.” Deze klachten zijn voor patiënten soms maar moeilijk te onderscheiden van de klachten waarvoor ze ooit begonnen met het slikken van antidepressiva.

“Wij zijn heel laagdrempelig bereikbaar en dat schept vertrouwen”, vertelt Fransen. “Ik krijg tussen de afspraken door wel eens bericht van mensen als ze het flink zwaar hebben met een afbouwstap. Dan kan ik even reageren: joh, wat vervelend en sterkte. Geef het vooral aan als je wil bellen.”

Afbouwpoli opheffen

Het succes van de afbouwpoli zit volgens Vinkers in de specialistische kennis waarmee het team voor iedereen een plan op maat maakt, inclusief terugvalpreventieplan, en het online contact waardoor de patiënt op ieder moment om hulp of advies kan vragen.

“Deze afbouwpoli is er om mensen te helpen, maar ook om wetenschappelijke kennis te verzamelen. Uiteindelijk hoop ik dat alle apothekers, huisartsen en psychiaters die kennis krijgen, en dat we onszelf op een gegeven moment misschien wel kunnen opheffen.”