Voor vrouwen zijn het bekende vragen: ‘bel je even als je thuis bent?’ Of ‘zullen we samen naar huis fietsen na het uitgaan?’. In het dagelijks leven van vrouwen is het heel gewoon om rekening te houden met gevaar, met de dreiging van aanranding of straatintimidatie. Ruim 7400 vrouwen vulden onze enquête in en lieten weten waar zij zich onveilig voelen. Samen prikten zij meer dan 8100 spelden op de kaart van Nederland.

De trein, de kroeg, het park; liever niet

Hoewel de enquête niet representatief is – de vrouwen hebben zich namelijk zelf bij ons gemeld – geven enkele uitslagen wel stof tot nadenken. We vroegen vrouwen eerst of ze zich onveilig voelen op ‘algemene plekken’ waarbij we de vraag stelden of vrouwen zich onveilig voelden in bijvoorbeeld uitgaansgelegenheden, op festivals, bij sportvelden of op sportclubs en in het openbaar vervoer.

Vooral opvallend in de resultaten zijn de antwoorden over het openbaar vervoer en de stations. 82 procent van de deelnemers vindt het openbaar vervoer onprettig en ruim een derde van hen vermijdt die manier van reizen dan ook wel eens, bijvoorbeeld door met de auto te gaan in plaats van met het OV. Maar liefst 91 procent van de ondervraagden vindt stations, dit kunnen treinstations, metrostations en busstations zijn, onveilige plekken. 40 procent van de ondervraagden vermijdt stations dan ook wel eens.

Bijna 90 procent van de deelnemers vindt parken en bossen onveilig voelen, en ruim twee derde van hen vermijdt deze plekken soms ook. Ook uitgaansgelegenheden doen het niet goed, qua veiligheidsgevoel. 74 procent van de ondervraagden vindt kroegen en clubs onveilig, maar ‘slechts’ ruim een derde deel blijft hier ook echt weg. Een opvallend verschil met de parken, maar ook begrijpelijk; een park kun je omzeilen, maar je sociale leven zet je minder makkelijk aan de kant.

‘Haal je me even op van het station?’

De verzameling van alle locaties op de kaart laat ook zien dat het OV en stations slecht uit de bus komen. Ongeveer een kwart van de aangegeven locaties valt in een ‘spoorzone’; het gebied op of rond een spoor. Dit kunnen dus stations zijn, of het gebied rondom een station, of in een trein. Hierbij moeten we wel de kanttekening maken dat hier zeker ook locaties tussen zitten die toevallig in een spoorzone liggen maar niets met het ov te maken hebben, zoals een kroeg nabij een spoorlijn.

Deelnemers laten in de enquête ook hun verhaal achter. Over stations zeggen zij bijvoorbeeld dat ze zich er onveilig voelen omdat er ’s avonds weinig andere mensen zijn. Of juist dat er groepen ‘ongure types’ rondhangen die hen lastigvallen en naroepen. Ook geven ze vaak aan dat er rondom het station weinig huizen zijn, en weinig ‘gewone’ voorbijgangers waardoor ze niet makkelijk om hulp kunnen vragen mocht er iets gebeuren. Ook zeggen vrouwen vaak dat ze weinig overzicht hebben op het station; je kan niet goed zien of er iemand uit een zijtunnel komt bijvoorbeeld.

Vrouwen laten zich dus vaak liever even ophalen van het station door hun partner, zodat ze niet alleen door het stationsgebied hoeven te lopen. Of ze nemen een ander vervoermiddel. Een jonge vrouw vertelt zelfs dat ze haar capuchon opzet om haar lange haar te verbergen.

Blinde vlek

De enorme respons op onze vragen over het OV strookt met de resultaten van onderzoeken door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Jonge vrouwen voelen zich twee keer zo vaak onveilig in de publieke ruimte als mannen van dezelfde leeftijd, blijkt uit de Veiligheidsmonitor van het CBS. Die angst manifesteert zich vooral op stations en het OV, meldt het SCP in achtereenvolgende Emancipatierapportages.

Des te opvallender is het dat vervoerders en ministerie nauwelijks geïnteresseerd blijken om die verschillen in veiligheidsbeleving nader te onderzoeken. Het grootste en meest opvattende onderzoek naar sociale veiligheid, de OV-klantenbarometer, vraagt als sinds 2018 niet meer naar geslacht of gender.

Uit navraag bij de NS blijkt dat zij het gender van de respondenten wél noteren als hen gevraagd wordt naar hun ervaring van veiligheid, voor de zogenoemde Stationsbelevingsmonitor. Vervolgens vindt er echter geen analyse plaats van de verschillen tussen mannen en vrouwen. De rapportcijfers zijn dus gemiddelden. De NS laat weten te overwegen ‘de gendervraag’ helemaal weg te halen uit de Stationsbelevingsmonitor. Want, zo stelt de NS: "We willen dat iedereen zich veilig voelt in onze treinen en op onze stations. Wij maken dus geen apart beleid voor mannen/vrouwen/overige groepen."

En dat terwijl mannen en vrouwen heel verschillende dingen belangrijk vinden als het op veiligheidsbeleving aankomt. Om de juiste maatregelen te nemen om vrouwen een groter veiligheidsgevoel te geven zou je juist wel naar de verschillen moeten kijken.

Dit stelt Krista Schram, onderzoeker Publiek Vertrouwen en Veiligheid aan InHolland. Schram deed onderzoek naar de veiligheidsbeleving van jonge vrouwen in de publieke ruimte. "Er wordt te weinig rekening gehouden met de veiligheid van vrouwen", zegt Schram, "en dat is schrijnend."

Jonge vrouwen voelen zich bijvoorbeeld niet veiliger door camera’s, of door boa’s op het station; typische maatregelen die nu vaak toegepast worden om het gevoel van veiligheid te verhogen. Wel helpt het als er informele sociale controle is op een station: een eettent of kiosk die laat open is bijvoorbeeld, of een goed verlichte wachtruimte waar vrouwen kunnen wachten zonder rekening te hoeven houden met ongewenste aandacht.

Dag en nacht

Ook buiten het OV hebben vrouwen vaak een onveilig gevoel, en dan voelen zij zich vooral ’s avonds en ’s nachts onveilig buiten. Meer dan driekwart van onze ondervraagden zegt dat ze vooral in het donker de plek die ze op de kaart zetten als onveilig ervaren. Niet vreemd; een park dat overdag een fijne plek voor ontspanning is, is ’s avonds een schaduwspel zonder sociale controle. Er zijn dan geen of weinig andere mensen aan het recreëren en er hoeft maar één kwaadwillend persoon in de bosjes te schuilen en je kunt een nare ervaring opdoen.

"Er is niet genoeg licht in het park", schrijft een jonge vrouw uit Utrecht ons bijvoorbeeld. Een ander: "Het is hier donker, en te rustig. Ik kan hier geen kant op." En "er kan zich hier zomaar iemand in de bosjes verstoppen in dit afgelegen stuk".

Ervaring

Bijna de helft (47,5 procent) van de vrouwen zegt dat zij ‘hun onveilige plek’ uitsluitend als onveilig ervaren door de omgeving; ze zijn bang dat hen hier iets kan overkomen omdat de omgeving daartoe uitnodigt. Deze groep heeft op deze plek zelf geen nare ervaring gehad en weet ook niet van anderen dat er iets gebeurd is. De omgeving kan dus erg bepalend zijn voor de veiligheidservaring van vrouwen.

We vroegen vrouwen ook naar de maatregelen die zij nemen om zich toch veilig te voelen. Meest genoemd is, niet geheel verrassend: "Ik ga niet naar deze plek in het donker". Bijna veertig procent van de deelnemers geeft dit antwoord, voor hen betekent dit in de wintermaanden dat veel plekken aan het eind van de middag al ontoegankelijk worden.

Je past je aan

Op plek twee, bijna dertig procent van de ondervraagden noemt het, staat ‘ik loop, fiets of rijd om’. Deze vrouwen trekken dus, noodgedwongen, meer tijd uit om op hun bestemming te komen. De rechtstreekse route vermijden zij deels liever om zich veilig te voelen.

Ook is de mobiele telefoon een belangrijk hulpmiddel voor vrouwen om zich veiliger te voelen in de openbare ruimte. Een kwart van de vrouwen doet alsof ze iemand belt als ze langs een locatie komt die onveilig voelt. Iets meer dan een vijfde deelt haar live-locatie via haar telefoon met vrienden of familie. Op deze manier geven ze de indruk van sociale controle; ze doen tegenover hun omgeving alsof ze niet alleen zijn.

Tot slot zegt éen op de vijf vrouwen een (licht) wapen te dragen, zoals pepper-spray, sleutels tussen de knokkels, of speciale zelfverdedigingssleutelhangers, om zichzelf te beschermen. Zo schrijft een vrouw van tussen de 36 - 45 jaar oud dat ze achtervolgd is en aangerand door twee jongens bij de grote gracht in Zutphen. “Ik ben erg bang om weer achtervolgd te worden. Ik wil gewoon veilig over straat kunnen. Nu heb ik zelfverdedigingsspray, een kubotan (sleutelhangerwapen, red.), een geluidsalarm, flitslicht en een zware metalen bal om mee te zwaaien en mensen op afstand te houden. Alleen met deze spullen durf ik 's avonds alleen nog de straat op.”

Bekijk hieronder de uitzending over onveilige plekken in de openbare ruimte terug: