Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Bron van de bewering

Gezinshereniging voor asielzoekers is een van de speerpunten van de verkiezingscampagne van Dilan Yesilgöz (VVD) geweest. Sinds de val van het Kabinet in juli beweert de VVD-lijsttrekker dat veel asielzoekers onterecht meerdere gezinnen achter elkaar naar Nederland halen, de 'nareis op nareis'. Direct na de val van het kabinet zei ze bij Op 1 dat het om "heel veel" mensen zou gaan. Dit probleem aan banden leggen, en breder de gezinshereniging sterk inperken, zou een groot verschil maken voor de asielinstroom, is het verhaal.

Na maandenlang spreken over vage maar grote aantallen mensen die misbruik maken van het soepele Nederlandse beleid, werd de VVD-lijsttrekker afgelopen weekend ineens specifieker. In een interview in De Volkskrant zei ze: "Het gaat over duizenden mensen – hoeveel exact weten we niet."

Volwassen kinderen

Waar Yesilgöz op doelt, is een fenomeen waarbij kinderen die hun ouders nareizen, zelf ook een partner of kind blijken te hebben en die vervolgens ook willen laten overkomen. VluchtelingenWerk, die ook herenigde gezinnen begeleidt, geeft aan dat het inderdaad wel eens gebeurt, maar verbaast zich over de enorme discussie rondom een “theoretisch probleem dat in de praktijk nauwelijks voorkomt.” Volgens de woordvoerder gaat het hooguit om ‘enkele tientallen gevallen’ per jaar. Pointer sprak met meerdere asieldeskundigen die het beeld van VluchtelingenWerk bevestigen.

Migratiewetenschapper Carolus Grütters van de Radboud Universiteit noemt het geschetste beeld "een door de VVD gecreëerd spookbeeld" en spreekt van "een vorm van stemmingmakerij". De IND onderzoekt al maanden het aantal gevallen van 'nareis op nareis' maar kan nog geen cijfer noemen.

Toch wil de VVD de maximumleeftijd voor kinderen terugschroeven naar 18, omdat dat in buurlanden ook zo is. Daarmee is de kans dat kinderen inmiddels een eigen gezin hebben gesticht kleiner. België staat bijvoorbeeld alleen meereizen van volwassen kinderen toe als ze door een handicap afhankelijk zijn van de ouders.

Het was overigens de VVD zelf die, in de persoon van staatssecretaris Klaas Dijkhoff, in 2015 deze regels versoepelde, na ophef over tientallen jongvolwassen kinderen die in gevaarlijke gebieden werden achtergelaten. Diezelfde VVD wil nu, met andere partijen, de situatie dus weer terugdraaien.

‘Duizenden mensen’

Bij navraag reageert kamerlid en woordvoerder migratie en asielbeleid Ruben Brekelmans dat de opmerking van Yesilgöz "wat verwarrend opgeschreven" was. Ze zou hebben bedoeld dat er in het algemeen duizenden nareizigers zijn, maar dat we nog niet weten hoeveel daarvan stapelen. Pointer heeft echter het transcript van het gesprek ingezien, en de opmerking van Dilan Yesilgöz is letterlijk overgenomen in de krant. Ze sprak daadwerkelijk over 'nareis op nareis' toen ze het over 'duizenden mensen' had.

Maar in heel 2022 waren er in totaal nog geen 11.000 nareizigers. Volgens Grütters gaat dit vrijwel alleen om leden van het kerngezin die met de eerste aanvrager die een status heeft gekregen naar Nederland komen, en dus vrijwel niet over de stapeling waar Yesilgöz op doelt. De uitspraak van Yesilgöz is dus totaal ongefundeerd.

Bredere context

De VVD ziet gezinshereniging beperken als een belangrijke manier om de asielinstroom te verlagen. Ruben Brekelmans: "Syriërs zijn binnen asielzoekers die naar Nederland komen verreweg de grootste groep, ook binnen de nareizen. Als je kijkt naar verschillen met bijvoorbeeld Duitsland, waar ook veel Syriërs heen gaan, dan is Nederland aantrekkelijker voor die groep. Vandaar dat wij zeggen: je moet iets aan dat nareizen doen. Want dat heeft zowel direct effect op de nareis van de grootste groep, als indirect effect, omdat Nederland voor Syriërs minder aantrekkelijk wordt dan Duitsland." Met andere woorden: maak Nederland dusdanig onaantrekkelijk dat je grote groepen kansrijke asielzoekers afschrikt.

Met dit doel voor ogen pleiten onder andere VVD, NSC en CDA ervoor om het tweestatusstelsel opnieuw in te voeren. In dat stelsel maak je verschil tussen 2 statussen: vluchtelingen en subsidiair beschermden. Vluchtelingen vrezen vervolging in eigen land, bijvoorbeeld om etniciteit, godsdienst of geaardheid. Subsidiair beschermden komen niet voor de vluchtelingstatus in aanmerking, maar voor hen zijn er wel sterke redenen om aan te nemen dat ze bij terugkeer een reëel risico van "ernstige schade" lopen, bijvoorbeeld doordat er een oorlog woedt.

In een tweestatusstelsel is het mogelijk om subsidiair beschermden minder rechten te geven dan vluchtelingen, bijvoorbeeld door gezinshereniging sterk te beperken. Syrische asielzoekers zullen grotendeels in die categorie vallen. Door beperkingen op te schroeven, hoopt in ieder geval de VVD Nederland zo onaantrekkelijk te maken dat duizenden mensen uitwijken naar onze buurlanden.

Werkdruk bij IND

Nederland had tot 2000 zo’n tweestatusstelsel. De verschillende statussen bestaan nog wel, maar zijn sindsdien gelijkgetrokken, mede omdat de immigratiedienst tot over haar oren in de juridische procedures zat. Mensen die een status met minder rechten kregen, bleken namelijk vaak succesvol in beroep te gaan.

Boris Dittrich, destijds leider van kabinetspartij D66, bevestigt waarom Nederland van systeem veranderde: "Er werd veel te veel geprocedeerd, het ging steeds langer duren, en dat wilden we voorkomen. Bovendien wilden we mensen niet zo lang in onzekerheid laten. Als er weer twee fases komen dan krijgen we hetzelfde probleem als toen. Dat lijkt me heel onverstandig."

De VVD geeft telefonisch aan juist te reageren op "signalen uit de uitvoering" door het asielbeleid om te gooien, omdat de IND het aantal asielverzoeken niet aankan. Maar als het tweestatusstelsel weer wordt ingevoerd geeft de organisatie zelf aan: "De werkdruk voor de IND zal vrijwel direct groter worden."

Vergelijking overdreven

Bij Dit is de dag zei Yesilgöz dat Nederland voor gezinshereniging "veel ruimer" is dan "heel veel landen om ons heen". Het beeld dat Nederland op dit vlak veel soepeler is dan buurlanden, houdt echter niet stand. België kent weliswaar twee statussen, in beide gevallen geldt hetzelfde recht op gezinshereniging. Duitsland maakt wel verschil en heeft een quotum van maximaal 1.000 gezinsaanvragen per maand voor statushouders in de B-status. Maar in 2022 werden veel minder aanvragen gedaan dan dat maximum, waardoor in de praktijk toch iedere aanvraag tot gezinshereniging gewoon behandeld werd. Net als de voorgaande jaren overigens.

Daar komt bij dat 1 op de 5 Syriërs in Duitsland in beroep ging tegen hun subsidiaire status, 9.458 mensen in één jaar. En dat terwijl rechtbanken jaarlijks maar half zoveel van de zaken aankonden. Als klapper op de vuurpijl staat in het Duitse coalitieakkoord: "We zullen gezinshereniging van subsidiair beschermden en Verdragsvluchtelingen gelijktrekken."

‘Geen bewijs’

Wat de gevolgen ín Nederland ook zijn, de VVD houdt vol dat met een strenger asielbeleid minder asielzoekers voor Nederland zullen kiezen. Heeft de partij een punt? De VVD verwijst ter onderbouwing naar een rapport van het Verwey-Jonker Instituut en het WODC, het kennisinstituut van Yesilgöz’ eigen ministerie van Justitie, over de invloed van asielbeleid op de komst van asielmigranten naar Nederland. Het is onduidelijk waarom de partij dat doet. Het rapport weerspreekt namelijk zowel het beeld dat Nederlands beleid mensen aantrekt als het idee dat gezinshereniging beperken een goede aanpak is. Het WODC concludeert dat er "geen bewijs [is] dat asielbeleid aanzuigende werking heeft op instroom asielzoekers."

De auteurs concluderen: "Veiligheid en sociale netwerken maken vestigingsland aantrekkelijk, gevolgd door welvaart en economie." Daarnaast zijn bestaande relaties belangrijk, zoals een oom of een buurvrouw die de landing kan helpen verzachten. Over het nut van het sleutelen aan ons schijnbaar aantrekkelijke beleid is het rapport duidelijk: "Asielbeleid is dan ook niet een van de belangrijkste factoren die invloed heeft op de komst van asielmigranten."

Migratiewetenschapper Carolus Grütters aan de Radboud Universiteit voegt hieraan toe: "Zoveel keuze hebben vluchtelingen niet in waar ze eindigen. Waar mensen terechtkomen na de Europese grensoversteek hangt sterk af van smokkelaars en al dan niet kloppende verhalen van kennissen."

In bovenstaande animatie valt te zien wat de verhoudingen Syrische asielzoekers zijn, en welke motivaties het zwaarst meewegen bij de mensen die uiteindelijk in Nederland terechtkomen. De VVD wil draaien aan de minst invloedrijke knop, namelijk de details van ons asielbeleid. Dat is op zich begrijpelijk – het is een stuk moeilijker om oorlogen te stoppen of de totale werkgelegenheid te verlagen om ons land minder aantrekkelijk te maken. Maar dat betekent niet dat gezinshereniging aanpakken het gewenste effect zal hebben.

Los van de vraag of het beperken van gezinshereniging een afschrikwekkende werking heeft, heeft het de nodige negatieve gevolgen volgens het WODC. "Het gescheiden van elkaar in verschillende landen leven" kan slecht uitwerken op gezondheid, werk en het vermogen om in de samenleving mee te draaien. "Een belangrijke vraag is dan ook wat de prijs is voor de betreffende asielmigranten en de gehele Nederlandse samenleving van meer restrictieve gezinsherenigingsregels."

Conclusie

Nederland heeft inderdaad op sommige punten ietsje soepeler asielbeleid dan buurlanden. Asielbeleid is echter één van de laatste en minst belangrijke zaken die asielzoekers overwegen voordat ze hun asielverzoek doen. Sterker nog, zoveel keuze in waar ze eindigen, hebben ze vaak niet.

Er komen niet duizenden mensen via gestapelde gezinsprocedures naar Nederland. Ook het beeld dat gezinshereniging bemoeilijken een wezenlijk verschil zal maken voor de instroom, klopt niet. Als Nederland al aantrekkelijk is voor asielmigranten, is dat voornamelijk vanwege veiligheid en bestaande connecties met mensen die hier wonen.