In ons onderzoek De Plasticplaag duiken we in de voors en tegens van het gebruik van bokashi: gefermenteerd organisch materiaal. Groenafval en maaisel worden onder bepaalde condities (luchtdicht in een kuil) bewaard zodat het na een week of acht kan worden gebruikt als een soort compost of mest.

Af en toe gaat het flink mis, zoals in Zaanstad waar bokashi de gemoederen de afgelopen weken behoorlijk bezighield. De gemeente had op zo’n 50 hectare bokashi verspreid, gemaakt van groenafval uit de gemeente. De bokashi bleek echter vervuild met zwerfplastic. In de provincie Utrecht zorgde mislukte bokashi voor zoveel stankoverlast dat de meldkamer van de Veiligheidsregio Utrecht werd overstelpt met meldingen van bewoners die wilden weten waar toch die penetrante lucht vandaan kwam.

Maar is bokashi überhaupt legaal? De makers van compost zijn aan allerlei regel- en wetgeving gebonden. Hoe zit dat dan als groenafval niet gecomposteerd, maar gefermenteerd wordt zoals bij bokashi? “Er zijn nog geen regels,” zegt advocaat Simone Smit.

Bokashi-emmers mogen

Zelf bokashi maken van je keukenafval in je eigen bokashi-emmer: dat mag gewoon. Maar als je het goedje op grotere schaal wil toepassen, gaan er regels gelden. Simone Smit: “Niemand weet wat de regels zijn, omdat niemand weet waar bokashi toebehoort. Er is nog niet bepaald wat bokashi precies is: is het een meststof, een afvalstof of toch een plantenrest?”

Meststof of afvalstof

Als er in bokashi dierlijk materiaal zou zitten, zou het een meststof zijn en dan zou bokashi onder de (strenge) meststofregelgeving vallen. Smit: "Kijk je naar de definitie van meststof uit de Meststoffenwet, dan is een meststof een product dat is bedoeld om te worden toegevoegd aan de grond, en dat geheel/gedeeltelijk bestaat uit stoffen die kunnen dienen om de grond geschikt te maken als voedingsbodem. In een toelichting op de wijziging van het ‘Besluit uitvoering meststoffen’ uit 2018, wordt echter in de toelichting gesteld dat bokashi geen meststof is en niet onder die regelgeving valt.”

Dan is het misschien een afvalstof? “De Tweede Kamer heeft in januari van dit jaar middels een zienswijze een poging gedaan om bokashi op te nemen in het Landelijk Afvalbeheerplan,” zo legt Smit uit. “Daarvoor zou de wet moeten worden veranderd: fermenteren is nog niet vergunbaar, in tegenstelling tot composteren. Dat veranderen is niet gelukt: de zienswijze heeft dus niet geleid tot aanpassing van de wet: ondanks dat er proefprojecten lopen zijn de nieuwe technieken nog niet bewezen effectief.”

Zo is bij fermenteren onder meer nog niet duidelijk of het wel veilig is. Gaat een exoot als de Japanse Duizendknoop (die schade veroorzaakt) bijvoorbeeld wel dood bij het fermentatieproces of wordt die verspreid als de bokashi op het land wordt gebruikt.

Een onderzoek van de Wageningen Universiteit moet hier meer duidelijkheid over geven. Ook lopen er zestig pilots met als doel: meer kennis vergaren over de nieuwe soort compost.

Toch Plantenrest?

Bokashi lijkt dus geen afvalstof en geen meststof te zijn. Dan blijft over: een plantenrest. Dan zou de bodemverbeteraar qua regels onder de Vrijstellingsregeling plantenresten vallen. Smit legt uit dat die regeling ook niet past bij bokashi: “De Vrijstellingsregeling maakt het mogelijk om maaisels en oogstrestanten binnen een straal van 5 kilometer van de plaats van vrijkomen rechtstreeks op het land toe te passen. Het verspreiden van materiaal na een andere behandeling (waardoor het eigenlijk geen maaisels of oogstrestanten meer zijn), zoals bij bokashi of composteren, valt niet onder deze regeling.”

Smit: “Het lastige bij bokashi is het feit dat je het bewerkt tot iets anders. De bewerking en wat er uit die bewerking komt: daarvan is nog niet bepaald waar dat qua regelgeving onder valt. Het is dus een grijs gebied.”

In juridische zin wordt bokashi vooralsnog tot afvalstof gerekend (tot duidelijk is wat het is): daarom heb je een ontheffing nodig om het toe te passen, ook voor de pilots.