Het live discussieprogramma Ongehoord Nieuws heeft al behoorlijk wat stof doen opwaaien binnen de publieke omroep. De ombudsman uitte stevige kritiek op de aspirant-omroep. Voor het eerst in de geschiedenis van de NPO kreeg een omroep niet één, niet twee, maar drie boetes (waardoor zelfs de vergunning van de omroep in gevaar is). Meerdere publieke omroepen willen niet meer met Ongehoord Nederland (ON!) samenwerken, omdat misinformatie en complottheorieën ruim baan krijgen en zelden worden weersproken. Het stoort oud-politicus Geert Dales mateloos.

"Ik was al meermaals uitgenodigd door Ongehoord Nederland om in die talkshow te komen", legt Dales uit. "Daar heb ik elke keer nee tegen gezegd. Ik had daar gewoon geen zin in. De gasten die ze daar hebben, daar wil ik gewoon niet mee aan tafel. Ik vind het ook geen serieuze journalistiek."

Alles verandert echter op 10 mei 2022. Rond lunchtijd zapt Dales naar NPO1, en wat hij daar ziet doet hem besluiten om een live-uitzending van Ongehoord Nieuws volledig te ontregelen.

Omvolking: onzin en gewelddadig

Filip Dewinter, politicus van het radicaal-rechtse Vlaams Belang en ondervoorzitter van het Vlaamse Parlement, is op 10 mei te gast bij Ongehoord Nieuws. Dewinter is niet onomstreden. In 2016 gaf hij een toespraak bij de Griekse rechts-extremistische beweging Gouden Dageraad. Hij werd in 2018 in verband gebracht met Chinese spionage, waarvoor hij overigens niet veroordeeld werd. En terwijl Rusland troepen opbouwt langs de Oekraïense grens in 2022, neemt Dewinter het voor Poetin op: “Anti-Poetin- en anti-Rusland-hetze helpt ons niet. Neutraliteit is de boodschap! Rusland is onze bondgenoot, geen vijand.” Op de foto staat hij met de Russische consul-generaal Georgy Kuznetsov, die drie maanden later het land wordt uitgezet vanwege spionage.

Dewinter mag tijdens de uitzending van Ongehoord Nieuws een kwartier lang zonder tegenspraak praten over omvolking: een complottheorie die stelt dat de bevolking van westerse landen langzaam maar zeker wordt vervangen door niet-westerse immigranten.

Het begrip omvolking vindt zijn oorsprong in het nazisme en wordt vaak gebruikt om discriminatie of geweld tegen immigranten te rechtvaardigen. Deze presentatie van het Hannah Arendt Instituut legt duidelijk uit waarom omvolking cijfermatig pertinente onzin is. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) bracht in november 2022 omvolking nog in verband met rechts-extremistisch geweld. En in het meest recente jaarverslag van de AIVD wordt ook gewaarschuwd voor de omvolkingstheorie. De rechts-extremistische beweging in Nederland is divers, stelt de veiligheidsdienst. Maar: “Wat de groepen ondanks hun verschillen delen, is de omvolkingscomplottheorie.”

'Kankergezwel dat zich alsmaar verder uitbreidt'

Een aantal quotes van Dewinter uit die uitzending maken duidelijk hoe daar naar kijkt:

"Ons volk wordt vervangen door een ander volk. En samen met die bevolkingsruil komt er natuurlijk ook een beschavingsruil. Ook onze manier van leven wordt vervangen door de cultuur, de manier van leven van immigranten die naar hier komen. En dat gaat vrij snel, natuurlijk."

"Binnen nu en twee generaties zijn wij autochtone Vlamingen in Antwerpen een minderheid. Dan wordt Antwerpen Antwerpistan. En wat in die grote steden gebeurt, dat zal ook in heel Europa gebeuren. Europa wordt Eurabia. En de islam is aan een opmars bezig en zal op termijn ons en onze cultuur vervangen. Dat is de omvolking. Het is gewoon een vaststelling."

"Het merendeel van de bevolking wil behouden wat goed is. Dat is conservatisme: behouden wat goed is. En wij zijn een superieure samenleving, als ik dat toch even mag zeggen."

"Dat is de toekomst. Niet alleen van die steden, daar gaat het het snelst. Maar dit is een inktvlek, een kankergezwel, dat zich alsmaar verder uitbreidt over het hele land. Met alle gevolgen van dien."

Geert Dales valt van de ene in de andere verbazing. Hoe is het mogelijk dat zo’n gewelddadige complottheorie op de publieke omroep wordt besproken zonder enige tegenspraak van de presentatoren? De kans om zijn frustratie hierover te uiten, wordt hem op een presenteerblaadje aangereikt.

Kort daarop vraagt een ON!-redacteur namelijk of Dales de week daarop wil aanschuiven om over grensoverschrijdend gedrag van D66-medewerkers te praten. Dales zegt toe om langs te komen. Niet om over grensoverschrijdend gedrag te praten, "maar om ON! eens te grazen te nemen".

Het plan slaagt eerder dan gedacht

De uitzending van 19 mei 2022 is pas 3 minuten onderweg zodra Dales zijn kans ruikt. Commentator Raisa Blommestijn vertelt dat zij naar aanleiding van het omvolkings-item bedreigingen heeft ontvangen. Presentator Aarad zegt dat ON! wordt 'aangevallen' in de Tweede Kamer. Volgens zijn collega Adriani is dat het bewijs dat je 'eigenlijk niets meer kan bespreken'. Dales: "Dat was natuurlijk mijn kans! Precies waarvoor ik kwam."

Dales breekt in en gooit alles op tafel. Zijn kritiek gaat vooral over de afwezige tegenspraak van Aarad, Adriani en Blommestijn tegenover Dewinter. Vaste gast Blommestijn blijft de theorie van Dewinter verdedigen: "Het is toch een feit dat er jarenlang een beleid is gevoerd door de elite van massa-immigratie? De grenzen zijn opengesteld en daardoor is toch de samenstelling van de bevolking veranderd?"

Wat Dales betreft moet je gasten zoals Dewinter kunnen uitnodigen en over dubieuze theorieën laten praten. "Maar ik vind ook dat het jullie taak is, jullie journalistieke taak is, om hem dan tegenspraak te geven op het moment dat hij ontzettende onzin begint te kletsen en flauwekul gaat ophangen. En dat gebeurde niet."

"Nou, wij hebben hem wel wat kritische vragen gesteld", verweert Adriani zich. Ook Aarad neemt aanstoot aan de beschuldiging van Dales. "We lieten hem totaal niet zijn gang gaan. Want wij hebben hem verschillende malen onderbroken." Maar klopt dat ook?

De 11 gemiste kansen

Het verweer van de presentatoren en Blommestijn is dat zij wel degelijk kritische vragen hebben gesteld aan Dewinter, en hem ook hebben onderbroken. Hieronder staan alle vragen en opmerkingen die tijdens het vraaggesprek zijn gesteld, waaronder ook die aan Blommestijn en Aarad.

• Aarad (5:43): "Filip Dewinter, kunt u ons misschien uitleggen wat er precies bedoeld wordt met omvolking?"
• Aarad (6:33): "Waarom doen we dat?"
• Adriani (8:17): "Maar Filip, wat ik me afvraag he? Wat is nou het grootste probleem hierbij, vind jij? Als je je nou gewoon Nederlander, Belg voelt, wat maakt het kleurtje dan uit. Kun je dat proberen uit te leggen?"
• Adriani (9:20): "Jij gaat met Geert Wilders naar Molenbeek. Dat gaat nog door. Wat gaan jullie daar precies doen?"
• Aarad (9:55): "Maar Raisa, ben je het hiermee eens? Want wat ik vooral zie, is dat we gewoon heel veel lage lonen hebben. En dat we goedkope arbeid nodig hebben, waar we eigenlijk een tekort aan hebben, ook in Nederland."
• Adriani (11:29): "Filip, ik wil even naar jou. Want er zijn mensen die je een racist noemen als je het over omvolking hebt. Maar je hebt gezegd in 2015 dat racist juist geen scheldwoord is, maar een eretitel. Verklaar je nader. Vind je dat nog steeds?"
• Aarad (12:57): "Vind je dat ook Raisa?"
• Adriani (13:53): "Jij haalt het net ook al aan, de Schilderswijk, en jij nu ook weer. Achmed, jij hebt daar ook ervaring mee. Want jij hebt gewoond in de Schilderswijk. Hoe kijk jij daar naar dan?"
• Aarad (14:43): "Maar Filip, zie je dit ook gebeuren in bijvoorbeeld Molenbeek? Dat er steeds meer autochtonen vertrekken? Of gedwongen worden om te vertrekken om plaats te maken voor niet-Westerse allochtonen."
• Aarad (16:14): "Maar neemt dat aantal ook niet af naarmate verdere generaties?"
• Blommestijn (16:55): "Mag ik daar iets over zeggen? Wat is volgens u dan de oplossing? Want ik heb het idee dat als we alleen zeggen van: er komen geen nieuwe migranten meer binnen. Dan nog inderdaad, blijven we met het probleem over dat er steeds meer aanwas is van dus die natuurlijk groei van onder andere geboorte. Dus wat kunnen we doen om deze trend te keren?"

Dewinter wordt tijdens dit gesprek continu bevestigd en aangemoedigd om verder te praten. Tijdens het gesprek wordt hij geen enkele keer onderbroken. Nergens wordt hem gevraagd om bewijs te presenteren voor zijn claims of wordt omvolking kritisch bevraagd. De ombudsman van de publieke omroep trok in juni dezelfde conclusie: "Dat is een theorie die minimaal op bewijs bevraagd had moeten worden."

"Ik ben echt naar de uitzending gegaan om dat punt te maken", legt Dales uit. "Het is idioot dat je Filip Dewinter zulke dingen laat zeggen zonder dat iemand hem daarop aanspreekt. Een schande dat zoiets in het Nederlandse publieke bestel kan". Maar dát er wordt gesproken over de "nadelige gevolgen" van islamisering vindt hij "volkomen terecht", zo zegt hij ook in de uitzending. "Ik woon in Amsterdam Nieuw West en ik zie het daar ook allemaal. Ik woon gewoon in die buurt. En ik maak me daar ook zorgen over." Het gaat hem om het gebruik van de term 'omvolking' en de suggestie dat er een groter plan achter zou zitten. Hij kan zich er aan de telefoon nog boos over maken: "Een soort doelbewust beleid van de elite die graag wil dat de Europese samenleving multicultureel wordt, en uiteindelijk wordt vervangen." Zijn stem klimt: "Doelbewust!"

Overigens wordt omvolking niet alleen besproken in de uitzendingen van 10 en 19 mei. In 15 andere uitzendingen van Ongehoord Nieuws komt deze complottheorie ter sprake, blijkt uit een data-analyse die Pointer heeft gedaan.

'Amateuristisch prutswerk'

Het lukt Dales om het gesprek in de studio minutenlang te rekken. Hij spreekt zijn kritiek uit en hoewel hij geen medestanders voor zijn standpunt kan vinden, heeft hij wel respect voor de manier waarop de presentatoren met deze onverwachte situatie zijn omgegaan. "Ik ben helemaal niet lastiggevallen. Ze lieten dat allemaal gebeuren. Ze vonden het natuurlijk niet leuk. Maar er werd mij geen strobreed in de weg gelegd." Hij zegt dat zijn ervaring bij andere talkshows wel anders is: daar wordt zulke kritiek gelijk afgekapt.

"Na die uitzending gingen we de studio uit. Dan kom je daar in de kantoorruimte, zogezegd. En de deur ging open. Daar stond Karskens met het hele verzamelde personeel. En Karskens zegt: 'Dit is de knokploeg.' Hahaha. Dus ja, we hebben hard gelachen. Ik zei: 'Ik ben het niet met je eens. Maar ik krijg wel de kans om het te zeggen.' Dat waardeer ik ook. Dus ik ging eigenlijk met een heel goed gevoel die studio uit."

"Maar het is gewoon prutswerk. Het heeft niets met journalistiek te maken, gewoon amateuristisch prutswerk. Een soort SchoolTV van het allerslechtste soort. Dan vind ik het schandelijk dat er 4 miljoen euro per jaar bedeeld wordt."

We hebben bovenstaande ook aan Arnold Karskens voorgelegd, maar die wil niet reageren op onze vragen.

'Klimaattuig'

De kritiek van Dales weerhoudt Ongehoord Nieuws er niet van hem opnieuw uit te nodigen. Op 14 februari dit jaar is hij te gast om te spreken over de, volgens ON! "linkse afslag die de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie heeft genomen."

Maar opnieuw ontstaat er onenigheid over een ander onderwerp dan waarvoor hij gekomen is. Dales krijgt het aan de stok met Sam van Rooy van Vlaams Belang, die klimaatactivisten 'extreem-links tuig' en 'klimaattuig' noemt en hen vergelijkt met moslimterroristen. Van Rooy: "Terreur werkt, helaas werkt dat. fysieke bedreiging werkt, intimidatie werkt en terreur werkt. In die zin neemt extreem-links eigenlijk de tactiek gewoon over van de moslimterroristen, die terreur zaaien, die angst zaaien."

Dales: "Die vergelijking met moslimterroristen vind ik echt verver buiten de orde. Ik zeg niet dat ik happy ben met zulke acties, en het blokkeren van die snelweg, en dat gedoe in die musea, en ik heb er ook helemaal niks mee. Dat is toch heel wat anders dan moslimterroristen die bomaanslagen plegen waar doden bij vallen. Die vergelijking kan je toch niet maken?"