"De jungle is naar Italië gekomen! Vechtpartij tussen Noord-Afrikanen, gewapend met bijlen en messen. Wie heeft deze beesten Italië binnengelaten?", schrijft Radio Genoa op 8 juni op X. Op de bijgevoegde video is te zien hoe een man gewapend met een bijl twee andere mannen bedreigt. De context van de video is verder onduidelijk. Of het om Noord-Afrikanen gaat, die volgens het account naar Italië zijn gereisd, is ook niet vast te stellen.

Toch hebben andere X-gebruikers hun mening klaarliggen: "Wat doen we onszelf aan door dit soort barbaren binnen te laten", reageert iemand. Een andere persoon stelt: "Hier zien we een gestoorde Noord-Afrikaan van een niet nader te noemen religie helemaal uit z’n plaat gaan met een bijl". Het is een klassiek voorbeeld van de modus operandi van Radio Genoa: vluchtelingen, moslims of mensen van kleur worden afgeschilderd als een gevaar voor de samenleving. In een reactie op ons eerdere onderzoek stelde de persoon achter het X-account dat er bij hen geen sprake is van haat of racisme. "We hebben nooit een beledigende of racistische post gepubliceerd", aldus Radio Genoa.

Uit ons eerdere onderzoek blijkt dat de video’s van Radio Genoa een enorm bereik krijgen op X. Gemiddeld krijgt één tweet bijna een miljoen views. In de meeste gevallen gaan die berichten over migratie en de negatieve gevolgen daarvan voor Europa.

Uitingsvrijheid heeft grenzen

"Het wordt misschien niet expliciet altijd zo geformuleerd, maar als je alles samen ziet dan is het voor mij evident dat dit racistische uitingen zijn", zegt Emiel Jurjens. Als advocaat bij Prakken d’Oliviera Human Rights Lawyers is hij gespecialiseerd in mediazaken en het recht op vrijheid van meningsuiting. "De vrijheid van meningsuiting biedt veel ruimte aan uitingen in het publieke debat. Je mag met elkaar van mening verschillen, verschillend kijken naar hetzelfde feit en je mag ook scherp zijn in je uitingen. Dit is een heel belangrijk recht in een vrije democratie. De wet en de rechter, waaronder het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, bieden er dan ook ruim bescherming voor. Tegelijkertijd is het recht op vrijheid van meningsuiting niet onbeperkt en je mag het recht ook niet misbruiken."

Dat die vrijheid van meningsuiting misbruikt kan worden, blijkt uit een eerdere zaak die in het Verenigd Koninkrijk speelde. Mark Norwood, lid van de extreemrechtse partij British National Party (BNP), werd in 2003 veroordeeld voor het ophangen van een poster op het raam van zijn appartement waarop stond dat de Britse bevolking tegen de islam moest worden beschermd. Op de poster stond een afbeelding van de Twin Towers die opgingen in vlammen. Ook stelde de poster dat de religie in het VK moest verdwijnen. Een Britse rechter veroordeelde Norwood wegens "het tonen van een boodschap van vijandigheid tegenover een raciale of religieuze groep".

Norwood ging in beroep bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, maar ving bot. Het Europese Hof stelde dat "de woorden en afbeeldingen op de poster neerkwamen op een publieke aanval op alle moslims in het Verenigd Koninkrijk. Een dergelijke algemene, heftige aanval op een religieuze groepering, die de groep als geheel in verband brengt met een ernstige terreurdaad, is onverenigbaar met de waarden die door de Conventie (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, red.) worden verkondigd en gegarandeerd, met name tolerantie, sociale vrede en non-discriminatie."

Radio Genoa

In hoeverre kan Radio Genoa zich beroepen op de vrijheid van meningsuiting? "Als een uitingszaak wordt beoordeeld, ongeacht of je dat vanuit civielrechtelijk of strafrechtelijk perspectief doet, wordt er altijd precies gekeken naar de inhoud van de uitingen," zegt Jurjens. "Het is uitzonderlijk dat de rechter een beroep op de vrijheid van meningsuiting volledig passeert, dat komt in Nederland niet vaak voor. De vraag zal met name zijn of Radio Genoa 'met succes' een beroep op de vrijheid van meningsuiting kan doen. Dat is in zijn algemeenheid lastig te zeggen. Het gaat om veel uitingen en ze zijn ook heel divers. Als uitingen feitelijk niet kloppen en over een specifiek persoon gaan, zouden ze onrechtmatig kunnen zijn jegens die persoon. Het kan ook dat uitingen in strijd zijn met de voorwaarden van het platform waar ze op staan. En sommige uitingen kunnen ook in strijd zijn met het strafrecht, bijvoorbeeld met het verbod op discriminerende uitingen."

Er zijn volgens Jurjens verschillende juridische wegen die in deze situatie bewandeld kunnen worden. "In het civiele recht is het belangrijk dat de uitspraak, in dit geval een uiting van Radio Genoa, onrechtmatig is jegens jou. In het civiele recht gaat het altijd om een geschil tussen twee partijen. Je kunt in principe niet zeggen: 'Ik ben het niet eens met wat hier wordt gezegd, dus ik ga ze aanklagen'. Je moet in beginsel wel echt een persoonlijk belang hebben."

"Als iemand in een video bijvoorbeeld duidelijk herkenbaar is en in de tekst bij de video heftige, onjuiste en mogelijk racistische beschuldigingen staan, dan maak jij als privépersoon best een serieuze kans om met succes op te komen tegen die publicatie. Een andere optie in het Nederlandse civiele recht is de collectieve actie. Dat betekent dat er één formele procespartij is, bijvoorbeeld een vereniging of stichting die namens een bepaalde achterban met voldoende gelijksoortige belangen een zaak start. Concreet probleem daarbij is wel telkens dat je niet weet wie je moet aanspreken. De persoon achter het account is onbekend. Ook het socialmediaplatform heeft misschien maar beperkt gegevens van de persoon achter het account."

Zo nu en dan verschijnt er onder een bericht van Radio Genoa een disclaimer, die een bericht van extra context voorziet of een waarschuwing geeft dat het bericht misleidend is. Dit zijn dan vaak annotaties die door andere X-gebruikers zijn aangebracht.

Op de vraag welke rol en verantwoordelijkheid een socialmediaplatform als X zelf heeft, zegt Jurjens: "Het juridische uitgangspunt is dat online platforms, waaronder de grote social media, in beginsel niet aansprakelijk zijn voor de content die op hun platform wordt geplaatst door derden. Ook hebben ze geen algemene verplichting om alle content op hun platforms te monitoren. Tegelijkertijd moeten ze wel een goed notice and take down- systeem' hebben en prompt reageren als je illegale content bij hen onder de aandacht brengt. Bovendien geldt in de Europese Unie nu de Digital Services Act (DSA), die in het bijzonder de grote platforms extra verplichtingen oplegt om illegale content te bestrijden."

Onderzoek naar X

De vraag is of X dit nu goed genoeg doet. In december 2023 stelde de Europese Commissie een onderzoek in naar X. De commissie vindt dat het socialmediaplatform niet voldoet aan de vereisten van de DSA en te weinig doen doet tegen de verspreiding van illegale content. Recent bracht de EC een persbericht naar buiten waarin het nog meer zorgen uit over de ontwikkelingen op dat gebied. X zou namelijk de contentmoderatie hebben teruggeschroefd met 20%.

Radio Genoa heeft sinds 11 juni geen nieuw bericht meer op X geplaatst. Dat is opvallend, want zo’n lange radiostilte kwam nog niet eerder voor. Radio Genoa plaatste in het afgelopen jaar gemiddeld tientallen tweets per dag. Waarom Radio Genoa geen berichten meer deelt is onduidelijk. Eerder werd het account, vlak na het publiceren van ons onderzoek, voor korte tijd offline gehaald.