Pointer onderzocht de 80 afleveringen van het eerste jaar van Ongehoord Nieuws (van 22 februari 2022 t/m 21 februari 2023). In 60 daarvan worden complottheorieën besproken, zo blijkt uit onze analyse. Zo komt de term ‘omvolking’ in 17 afzonderlijke uitzendingen aan de orde. Gasten kunnen daarover vrijuit spreken en worden er door de presentatoren niet kritisch over bevraagd. Volgens aanhangers van de ‘omvolkingstheorie’ is er sprake van een georganiseerd complot, waarin ’de elite’ doelbewust de Nederlandse bevolking zou vervangen door een niet-witte nieuwe bevolking. Het is een theorie die vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s werd gebruikt. Vorige week waarschuwde de AIVD opnieuw voor de omvolkingstheorie in haar jaarverslag. De rechts-extremistische beweging in Nederland is divers, stelt de dienst. Maar: “Wat de groepen ondanks hun verschillen delen, is de omvolkingscomplottheorie.”

Ook deelt Ongehoord Nieuws geregeld misinformatie over thema's zoals corona (besproken in 76 afleveringen), immigratie (71), seksuele identiteit en de woke-ideologie (69), klimaat (61) en de EU (58). Op de inhoud worden gasten nauwelijks kritisch bevraagd. Dit past in een patroon dat in strijd is met de journalistieke code, zo stelde de Ombudsman van de NPO ook al vast in haar rapport van 30 november 2022 over Ongehoord Nieuws (pagina 12 en verder). "Wie iets beweert, moet met bewijs komen of daarnaar gevraagd worden", aldus de ombudsman.

Radicaal-rechts het vaakst in beeld

Naast de data-analyse onderzocht Pointer ook welke politici het meest aan het woord komen. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid heeft kunstmatige intelligentie getraind in gezichtsherkenning van sprekers in tv-programma’s. Zo heeft de redactie van Pointer in kaart gebracht hoe de spreektijd in de uitzendingen is verdeeld onder de verschillende politieke kleuren. Van de in totaal 12,5 uur dat politici in beeld zijn, is 53 procent gereserveerd voor politici van Forum voor Democratie. Samen met PVV, BVNL en JA21 komen de radicaal-rechtse partijen op bijna 90 procent van de zendtijd voor politieke partijen in het programma. Ter vergelijking: bij de talkshow Op1 schuiven politici van alle politieke kleuren ongeveer even vaak aan, bleek vorig jaar uit een onderzoek in opdracht van Trouw. De krant wilde weten wat er waar is van de klacht dat de NPO een ‘links bolwerk’ is ‘waar geen ruimte is voor een zinnig rechts geluid’. Dat bleek niet te kloppen. Radicaal rechts (JA21, FVD, Leefbaar Rotterdam) bleek bij Op1 méér zendtijd te krijgen dan je op basis van hun zetelaantal zou verwachten. 

“Arnold bepaalt alles”

Oprichter van de omroep Arnold Karskens is niet alleen hoofdredacteur, maar ook voorzitter en commentator in de uitzending. Thomas Bruning (NVJ) zegt hierover: “Dat betekent dat er geen goede scheiding is tussen de journalistieke taak van de omroep en de verenigingsbelangen.” Oud-medewerker Shashi Roopram bevestigt dit beeld: “Arnold bepaalt alles.”

Uit onze analyse op basis van gezichtsherkenning blijkt bovendien dat Karskens de meeste zendtijd krijgt van alle gezichten die in beeld zijn (de presentatoren uitgezonderd), zo’n 108 minuten in totaal. Hij staat daarmee op nummer 1, vóór de politici Thierry Baudet (FVD), met bijna 80 minuten, en Wybren van Haga (BVNL) met bijna 78 minuten.

Reacties collega-omroepen en NPO

De omroepen WNL, MAX en KRO-NCRV maakten in september 2022 bekend dat zij niet meer journalistiek samenwerken met Ongehoord Nederland. Kort daarna volgden de andere ledenomroepen; ook zij staken sindsdien het journalistiek overleg met ON!.

Eind januari kondigde de NPO een derde sanctie tegen ON! aan.

Vandaag werd bekend dat de NPO een boete van ruim 130.000 euro oplegt. Ook verzoekt de NPO staatssecretaris Uslu om de vergunning van Omroep ON! in te trekken. Volgens de NPO blijft Ongehoord Nieuws ’stelselmatig’ de journalistieke code van de NPO overtreden. Arnold Karskens schrijft in een reactie: “Wij zullen uit naam van de vrijheid van meningsuiting de NPO-sancties tot bij de hoogste rechterlijke instanties aanvechten.”

Het College van Omroepen laat vandaag weten zich te herkennen in de waarnemingen van de NPO. Arjan Lock, voorzitter van het College van Omroepen zegt van oordeel te zijn dat “eerdere sancties aan Ongehoord Nederland niet geleid hebben tot de gewenste verbeteringen. Daarmee richt ON! schade toe aan de betrouwbaarheid van het publieke bestel. Daarom is het nu aan de staatssecretaris om hier iets van te vinden. We hechten veel waarde aan de pluriformiteit van de publieke omroep en maken ons er sterk voor dat iedereen zich gehoord voelt.”

‘Geen plaats voor schaamteloos racisme’

In de afgelopen weken, dus vóór het besluit van de NPO van vandaag, legde Pointer een samenvatting van de onderzoeksresultaten voor aan de andere ledenomroepen. VPRO-HUMAN liet bij monde van directeuren Roel Burgman en Willemien van Aalst weten dat zij vinden dat “actie richting ON! nodig [is] en met urgentie doorgepakt moet worden”. Zij pleitten voor het intrekken van de licentie van ON!: “Voor openlijk, schaamteloos racisme en het aanzetten tot geweld of haat jegens groepen of personen is in onze ogen per definitie geen plaats binnen de publieke omroep. De conclusie dat Ongehoord Nederland de door hen onderschreven journalistieke gedragscode keer op keer schendt, kan uit de uitspraken van de Ombudsman en dit onderzoek van Pointer wel duidelijk worden getrokken.”

Powned-directeur Lucas Goes is “niet zo van het verbieden”. Hij schreef Pointer dat de andere omroepen zich “wel even achter de oren mogen krabben. Door geen of slechts heel beperkt ruimte te bieden aan andere geluiden, kon Ongehoord het bestel binnen marcheren...”.

Reacties politiek

Voor publicatie legde Pointer een overzicht van de resultaten voor aan PvdA Tweede Kamerlid Mohamed Mohandis. Hij houdt zich al langer bezig met het onderwerp en stelde eerder Kamervragen aan de staatssecretaris. Hij vindt dat de staatssecretaris ON! uit het bestel moet verwijderen. “Publiek bekostigde journalistiek moet voldoen aan de journalistieke codes en dat is bij Ongehoord Nederland stelselmatig niet het geval. Door geen consequentie te geven aan de overtredingen van de mediawet, boet die wet in aan geloofwaardigheid. Ongehoord Nederland kan doorgaan met de meningen verspreiden die zij willen verspreiden, maar niet bekostigd met publiek geld.”

GroenLinks, D66 en PvdA zien we niet in de studio van Ongehoord Nieuws en nauwelijks voor de microfoon in de wandelgangen. Wij hebben de partijen gevraagd waarom dat is.

GroenLinks laat in een reactie aan Pointer weten dat zij inderdaad wel uitgenodigd worden maar niet met ON! willen spreken omdat de omroep "onjournalistiek en ondermijnend is". De verzoeken om te verschijnen in de studio die de woordvoerder van fractievoorzitter Klaver krijgt, hebben geen context, aldus de woordvoerder. De redacteuren vertellen niet waar het gesprek over zal gaan. Het verzoek is vrijwel nooit meer dan "Wil Jesse aanschuiven?". "Het voelt als een moetje", vertelt de woordvoerder; "alsof ze zo kunnen laten zien aan de NPO dat ze ook heus wel aan diversiteit doen".

Ook D66 wil niet meewerken aan uitzendingen van Ongehoord Nieuws, meldt een woordvoerder desgevraagd aan Pointer. "Gelet op de polariserende, beledigende en soms zelfs dreigende toon die in uitzendingen van Ongehoord Nederland wordt uitgedragen, zullen onze Kamerleden daar niet verschijnen." Het aantal uitnodigingen dat de Tweede Kamerfractie heeft ontvangen is bovendien op één hand te tellen, zo stelt de woordvoerder.

Benieuwd hoe we dit onderzoek hebben aangepakt? Lees hier onze verantwoording.