Pointer sprak met artsen, apothekers en verslavingsdeskundigen over het gebruik van opioïden. Middelen als oxycodon en fentanyl worden soms kortdurend voorgeschreven na een operatie, maar soms ook langdurig bij chronische pijn. Volgens deskundigen is de nieuwe stijging in het opioïdegebruik verontrustend, omdat gebruikers al binnen enkele weken afhankelijk kunnen worden van de pijnstillers.

Taakgroep te vroeg opgeheven

Het gebruik van opioïden nam de afgelopen 20 jaar een enorme vlucht in Nederland. In 2019 richtte het ministerie van Volksgezondheid, Werkgelegenheid en Sport (VWS) de ‘Taakgroep gepast gebruik van opioïden’ op vanwege zorgen over het stijgende aantal gebruikers. De taakgroep van artsen, apothekers, wetenschappers en patiëntenorganisaties werkte onder andere aan onderwijsmateriaal voor artsen en nieuwe richtlijnen voor het voorschrijven van opioïden. In 2019 en 2020 daalde het gebruik licht, maar daarna steeg het weer. In 2022 gebruikten in totaal 1 miljoen mensen opioïden, waarvan ongeveer 90.000 meer dan 30 dagen. Toch is de taakgroep inmiddels gestopt.

Anke Lambooij, apotheker bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en projectleider van de taakgroep, denkt dat deze misschien langer door had moeten gaan. “Ik denk niet dat we er zijn”, zegt ze. “Er zijn echt nog wel ziekenhuizen die te veel voorschrijven.” Onlangs bleek uit een onderzoek van het IVM bijvoorbeeld dat er nog grote verschillen zijn tussen het voorschrijfgedrag van ziekenhuizen bij vergelijkbare operaties.

Behalve na operaties, worden opioïden volgens anesthesioloog-pijnspecialist Frank Wille ook nog te veel voorgeschreven bij chronische pijn. Dat wordt niet alleen door specialisten gedaan, maar ook door huisartsen. “We hebben in Nederland een grote groep mensen die chronische pijn hebben en daarvoor opioïden gebruiken”, zegt Wille. Een deel daarvan is daar volgens hem mee geholpen, maar voor een ander deel helpen de opiaten niet (meer) tegen de pijn, terwijl patiënten er wel lichamelijk afhankelijk van worden. Volgens de huisartsenrichtlijn kan dat al na 2 weken gebeuren.

Onderzoeken waar stijging vandaan komt

Volgens hoogleraar anesthesiologie Albert Dahan is de aandacht voor het voorzichtig voorschrijven van opioïden naar de achtergrond verdwenen tijdens de coronacrisis. “Er was een lichte afname zo voor covid”, zegt hij. “Die is gestabiliseerd tijdens covid en neemt na covid weer langzaam toe. In het Leids Universitair Medisch Centrum, waar Dahan werkzaam is, ziet hij wel dat opioïden minder worden voorgeschreven. “Maar dat neemt niet weg dat je over het hele land niet de afname ziet die ik gehoopt had”, aldus Dahan.

Lambooij stelt dat het belangrijk is om, onder andere vanuit het ministerie van VWS, aandacht te houden voor het stijgende opioïdegebruik. “Als we niet opletten, sijpelen we gewoon weer terug naar de situatie waarin het gebruik van oxycodon elk jaar met 10 procent toenam”, waarschuwt ze. “Probeer om iets verder te kijken dan alleen het aantal gebruikers. Kijk ook of dit mensen zijn die het kort gebruiken voor na een operatie, of mensen die toch weer richting langdurig gebruik en afhankelijkheid gaan. We moeten nu blijven monitoren.”

Het ministerie laat in een reactie weten zich niet direct zorgen te maken over de stijging van het aantal opioïdegebruikers. Na de coronacrisis is in de hele zorg een stijging van het gebruik van geneesmiddelen te zien. De taakgroep heeft volgens het ministerie gezorgd voor meer bewustzijn en kennis en zorgverleners moeten daar verder samen mee aan de slag.

De Pointer-uitzending over opioïde pijnstillers is 22 oktober om 22.10 uur te zien op NPO2.