Het IRAS deed samen met onder meer het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) jarenlang onderzoek naar de gevolgen voor de volksgezondheid van de intensieve veehouderij. Deze zomer publiceert de onderzoeksgroep het rapport Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO).

Meer longontsteking rond pluimveebedrijven

De uitkomst van het onderzoek: Rond pluimveebedrijven komt meer longontsteking voor, waarschijnlijk door de uitstoot van fijnstof en bacteriën. Daar waar veel veehouderijen bij elkaar staan, en bij hoge concentraties ammoniak in de lucht hebben mensen last van een verlaagde longfunctie. Pluimveebedrijven blijken relatief veel fijnstof uit te stoten, bij varkens gaat het vooral om stof en ammoniak. Koeien stoten vooral ammoniak uit.

Rapport is ineens goed nieuws

In de vakbladen worden de gezondheidseffecten behoorlijk gerelativeerd. Hier zegt Heederik dat zijn rapport ‘goed nieuws’ is voor de pluimveehouderij en er zelfs ‘geen risico’s voor omwonenden’ zijn van varkensbedrijven. Heederik in Pluimveeweb: ‘Als de media en politiek er al iets uit hadden mogen halen (uit het VGO-onderzoek, red.), dan was het wel dat de pluimveehouderij eigenlijk op alle punten is vrijgesproken van nadelige gezondheidseffecten.’

De Monitor analyseerde cijfers van de emissieregistratie van het RIVM. Daaruit blijkt dat kippen voor twee derde verantwoordelijk zijn voor de totale uitstoot van fijnstof door de landbouwsector. Toch stelt Heederik in Pluimveeweb: ‘Voor de pluimveehouderij is er eigenlijk niet zoveel aan de hand’. Het onderzoek zou zelf als ‘vrijspraak’ gelden voor de varkens- en pluimveesector.

Hoe vallen deze citaten te rijmen met de uitspraken die Heederik deed tegenover de NOS? Daar zei hij onder meer: ‘Naast de uitstoot van fijnstof, baart de ammoniakuitstoot in de landbouw ons veel zorgen.’ En bij Nieuwsuur: ‘Het is een industriële activiteit in landelijk gebied. Daar moet je toch meer eisen aan gaan stellen.’

Wet Dieraantallen

Het VGO-onderzoek komt hard aan in de sector want het kan grote gevolgen hebben. Politici zijn het erover eens dat de uitstoot omlaag moet. Zo haalde staatssecretaris Van Dam de wet Dieraantallen weer uit de kast. Hij wil lokale overheden de mogelijkheid geven om grenzen te stellen aan het aantal dieren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de interviews met Heederik in PigBusiness en Pluimveeweb grif worden gedeeld. Het lijkt opeens toch mee te vallen met die risico’s, de hoofdonderzoeker zegt het zelf.

De Nederlandse Vakbond Varkenshouders (NVV) verzet zich tegen het wetsvoorstel Dieraantallen. De bond schrijft: ‘NVV ziet zich nu gesteund door de uitspraken van Heederik in Pig Business.’

'Succes met jullie onderzoek'

Ondertussen krijgen ook wij het artikel van meerdere kanten toegestuurd. De redactie van Pig Business weet dat De Monitor een dossier Megastallen heeft geopend naar aanleiding van het VGO-rapport. Wij willen weten hoe groot het probleem van de uitstoot van veehouderijen is. Wat is de oorzaak, en hoe is het op te lossen? Pig Business stuurt ons een mail: ‘In de bijlage een pfd-bestand van het artikel. Lijkt mij zinvol voor jullie. Succes met jullie onderzoek.’

We kunnen de uitspraken van Heederik in Pig Business en Pluimveeweb niet rijmen met de uitkomsten van zijn gepubliceerde onderzoek, en vragen de redactie of Heederik het artikel wel heeft geautoriseerd. ‘Ja’, schrijft een redacteur. ‘Ik heb even navraag gedaan en Dick Heederik heeft het artikel voor publicatie ingezien.’

Hoe zit het nou?

We besluiten Heederik te bellen. Hoe zit het nou? Vormen die stallen nou een risico voor de volksgezondheid of niet? Hij verblijft een tijd in het buitenland en is moeilijk bereikbaar. Dan vragen we een collega-onderzoeker maar hoe het zit. We leggen de uitspraken van Heederik in Pig Business en Pluimveeweb voor. De onderzoeker: ‘Ik kan me niet voorstellen dat hij dat gezegd heeft.’

Discussie

Een communicatiemedewerker van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders laat een samenvatting van het verhaal in Pig Business op de website Foodlog.nl plaatsen. Er wordt direct stevig gediscussieerd. Als enkele bezoekers van de site twijfelen of dit wel de uitspraken van Heederik zijn die hier worden geciteerd reageert de communicatiemedewerker stellig: ‘Dit betreft een interview met Dick Heederik zelf. Hij wordt hier geciteerd. Het is een vraag-antwoord artikel. Dit zijn niet citaten die Pig Business zelf bedenkt. Ik zou zeggen, lees het interview maar eens.’

Ook de redacteuren van Agrio zijn regelmatig op Foodlog te vinden. Over de uitspraken van Heederik in hun bladen mag geen twijfel bestaan, zo schrijft één van hen: ‘Overigens heeft Heederik het betreffende artikel geautoriseerd. Uiteraard is dat hedendaagse journalistieke praktijk.’

Een andere redacteur: ‘Dat nagenoeg iedereen nu (lichtelijk) verbaasd is dat het rapport een hele andere conclusie heeft, zegt veel over nagenoeg iedereen.’ En: ‘Don't shoot the messenger heren! Ik citeer slechts uit een interview met Dick Heederik dat in Pig Business is verschenen.’

'Ik heb die artikelen helemaal niet ingezien'

Net voor onze uitzending worden we gebeld door de onderzoeker zelf. Dan kunnen we het hem eindelijk vragen: heeft hij deze uitspraken nou gedaan of niet? ‘Nee’, zegt hij. Hij zegt de artikelen helemaal niet te hebben ingezien vooraf, in tegenstelling tot wat de redacteuren van Agrio beweren.

'Bewoners lopen wel degelijk risico'

Er zijn dus ‘wel degelijk risico’s’ voor omwonenden, benadrukt Heederik. Hij somt ze nog maar eens op: ‘We hebben meer longontstekingsgevallen, we hebben met verlaagde longfunctie te maken op knooppunten van veehouderij. We hebben zeer waarschijnlijk met acute effecten te maken.’ Die acute effecten treden op op dagen dat er veel ammoniak in de lucht hangt. Er is dan direct een verlaagde longfunctie waarneembaar bij omwonenden. Heederik: ‘Er zijn dus meerdere signalen en daarvan is het duidelijk dat je daar iets mee moet.’

Heederik stelt wel gezegd te hebben dat hij de eenzijdige focus op de pluimveesector onterecht vindt. Den Haag wil dat de sector de uitstoot van fijnstof zo snel mogelijk gaat beperken. Maar volgens Heederik is het zeker niet alleen de pluimveesector die zorgt voor een toename van het aantal longontstekingen rond veehouderijen. Die bijdrage is ‘vermoedelijk beperkt’. Heederik: ‘Maar dat is iets anders dan vrijspreken.’

Reactie Agrio

We bellen de hoofdredacteur bij Agrio, Robert Ellenkamp. Volgens Heederik heeft Agrio al toegegeven dat de gebruikelijke procedures niet zijn gevolgd. Ellenkamp geeft toe dat Heederik het interview niet vooraf heeft ingezien. En op de vraag of de hoogleraar deze uitspraken nou heeft gedaan of niet: ‘Ik denk dat wij het iets minder genuanceerd gebracht hebben dan hij het heeft gezegd.’ Toch blijft hij vooralsnog achter zijn redacteur staan. Die heeft de gesprekken opgenomen en die moeten nog teruggeluisterd worden. ‘We denken na of wij een rectificatie zullen plaatsen.’ Daar heeft het blad overigens nog even de tijd voor: de volgende deadline is pas over een maand.

We bellen de redacteur zelf, pluimveehouder Johan Leenders. We kennen hem al, hij heeft ons meerdere keren benaderd tijdens ons onderzoek. Zo mailde hij: ‘Zodra het gaat over megastallen gaan debatten vaak over op emoties. Hier komen wij aan zet. Voor de feiten.’ Hij heeft de gesprekken opgenomen en moet dus na kunnen gaan of de uitspraken in het artikel overeen komen met de werkelijk door Heederik uitgesproken tekst. ‘Het is een beetje van beide’, antwoordt hij. Het verhaal klopt dus een beetje, maar een beetje ook niet. ‘Het gaat om 3 of 4 uitspraken van Heederik die net niet goed zijn weergegeven.’ Welke uitspraken dat dan zijn, dat weet hij zo niet meer.

Hebben we hier nou met de lobby van de veehouderij te maken? Of met een slordige redactie? Van een lobby is geen sprake, benadrukt Leenders. Volgens hem doet uitgeverij Agrio er alles aan om een eerlijk beeld van de sector te schetsen. Maar we kunnen toch niet anders dan constateren dat de uitspraken van Heederik de sector, en de auteur, wel erg goed uitkwamen. Als hij ze echt gedaan zou hebben tenminste.