De wet om bestrijdingsmiddelen in 2030 te halveren moest een belangrijke piketpaal slaan in de uitvoering van de Green Deal, een groot pakket verduurzamingsmaatregelen waar voormalig Eurocommissaris Frans Timmermans de afgelopen jaren aan heeft gewerkt. Maar de wet stuitte op enorme weerstand vanuit de chemische industrie en rechtse partijen, werd fors afgezwakt en verdween vervolgens in z’n geheel in de prullenbak.

Het is 22 november 2023. Een meerderheid van het Europees Parlement stemt de Sustainable Use Regulation (SUR), een wet bedoeld om pesticiden in 2030 te halveren, in z’n geheel weg. Het moment gaat gepaard met luid gejuich. In de maanden ervoor zijn er maar liefst 3095 amendementen ingediend, dat zijn voorstellen om wetteksten aan te passen of te schrappen. Een ongekend hoog aantal, zelfs voor Brusselse begrippen. De wet had hierdoor al haar scherpe tanden verloren, maar toch verbaast het vriend en vijand dat het plan volledig van tafel verdwijnt.

Het betekent dat er de komende jaren geen Europese maatregelen komen tegen het gebruik van pesticiden. Ondertussen bestaan er grote zorgen over het effect van bestrijdingsmiddelen op de biodiversiteit, waterkwaliteit en de volksgezondheid. Uit onderzoek blijkt dat boeren die gebruik maken van pesticiden meer risico lopen dan andere burgers. In Frankrijk worden ziektes als Parkinson, Leukemie en Prostaatkanker inmiddels erkend als beroepsziekte.

Één van de meest gebruikte (en beruchte) onkruidverdelgingsmiddelen is glyfosaat, geproduceerd onder de naam Roundup door chemieconcern Bayer AG. De verkoop van glyfosaat aan particulieren is sinds 2018 verboden. Maar onlangs is het middel weer voor tien jaar goedgekeurd voor professionele gebruikers op de Europese markt, ondanks een brandbrief van zo’n 200 wetenschappers die wijzen op de potentiële gevaren. Bayer laat aan Pointer weten: “Onze chemische en biologische gewasbeschermingsmiddelen worden in de vroege ontwikkelingsfase grondig gescreend op hun werking, hun toxicologische eigenschappen en de omvang van mogelijke residuen in planten en in het milieu, zodat wij alleen producten ontwikkelen met de beste veiligheidsprofielen.”

In Brussel werken naar schatting zo’n 25.000 lobbyisten, terwijl er ongeveer 700 Europarlementariërs zijn. Chemiebedrijven en pesticidenfabrikanten als Bayer, BASF en Syngenta, hebben grote kantoren in Brussel, op loopafstand van het Parlement. Ook ngo’s als Greenpeace proberen hun argumenten over te brengen op politici. De balans lijkt daarentegen wel zoek. De industrie heeft veel meer kapitaal en toegang tot politici dan ngo’s, en daarmee meer invloed, blijkt uit ons onderzoek.

Pro-pesticidenlobby veel meer budget en invloed

Van 2020 tot en met 2023 rapporteren pro-pesticidenbedrijven en belangenorganisaties 70,8 miljoen euro aan lobbyactiviteiten, een bedrag dat zeer waarschijnlijk hoger ligt dan zij zelf opgeven. Want bedrijven blijken hun contracten met lobbykantoren (van soms miljoenen euro’s) niet altijd op te geven. En dat de opgegeven lobbykosten van lobbyorganisatie CIBE tien keer lager uitvallen dan hun totale budget is opvallend te noemen.

Sinds september 2021 zijn ngo's niet langer verplicht hun lobbybudget op te geven. Het laatste jaar waarin we de budgetten van de pro- en anti-pesticidenlobby kunnen vergelijken is 2020. De pro-pesticidenlobby had toen minimaal 7 keer meer te besteden.

Een belangrijk lobbymiddel is directe toegang tot politici. Bedrijven en belangenorganisaties die vóór het gebruik van pesticiden zijn, beschikken in 2023 over zo’n 100 actieve toegangspassen tot het Europees Parlement. Tegenstanders over de helft minder, zo’n 50 stuks. Nina Holland werkt als onderzoeker bij Corporate Europe Observatory, een lobby-waakhond in Brussel. De chemielobby heeft veruit het grootste gebouw in de Europese hoofdstad, vertelt ze. “In Brussel worden enorm veel wetten gemaakt en ze willen daar van begin tot eind invloed op uitoefenen. Bayer heeft bijvoorbeeld 15 mensen met een permanente toegangspas, dus ze kunnen elke dag binnenwandelen en continu mensen aanspreken.”

Na een korte dip door de Covid-crisis, schiet het aantal toegangspassen weer omhoog. In 2022 wordt het voorstel voor een halvering van het pesticidengebruik van de Europese Commissie voor het eerst besproken. Holland verbaast zich niet om de forse stijging van het aantal passen. “De industrie probeert dit soort voorstellen altijd te voorkomen. Dat werkt effectiever. Maar als zo’n voorstel eenmaal op tafel ligt, hebben ze wel de middelen om daar veel mensen op in te zetten.”

Veruit meeste wetswijzigingen komen uit rechtse hoek

Als we inzoomen op de ruim 3000 ingediende amendementen blijkt dat 71 procent van deze voorstellen afkomstig is van drie van de zeven Europese fracties: de centrum-rechtse partij EPP, (o.a. CDA en Christenunie zitten daarin) het rechts-conservatieve ECR (o.a. met SGP en JA21) en het nationaal rechtse ID (o.a. PVV). Amendementen die voorstellen om hele hele stukken tekst uit het wetsvoorstel te schrappen kwamen zelfs negen van de tien keer van deze drie EU-partijen.

‘Ze zijn goed in manipuleren’

De middag van de 22e november, als de wet wordt weggestemd, staat de zichtbaar geëmotioneerde en geschokte Europarlementariër Sarah Wiener de pers te woord. Als EU-rapporteur was het haar taak om de wet door het parlement te loodsen, maar dat is volledig mislukt. Ze wijst naar de invloed van de ‘agrarische lobby’ op met name rechts-conservatieve politici, die de wet ‘afgezwakt’ en ‘geboycot’ zouden hebben. Ook stelt ze dat lobbyisten grote aantallen amendementen zelf geschreven zouden hebben voor politici.

Het zijn opvallende uitspraken, ziet ook Europarlementariër van de Partij voor de Dieren Anja Hazekamp. “Die lobby is heel sterk, maar het is opvallend dat Europarlementariërs erover praten. Meestal houden ze dat onder de pet. De mensen die in het Europees Parlement graag naar de industrie luisteren hoor je daar verder niet over. Het klopt dat de lobbyisten amendementen schrijven. Je ziet soms letterlijke teksten, zinnen of argumenten van de industrie terugkomen. Ze zijn goed in de manipulering van de besluitvorming”, zegt Hazekamp.

Wijzigingsvoorstellen bevatten industrietaal

Veel van die amendementen bevatten argumenten en taalgebruik van de chemische industrie en boerenbelangenorganisaties. Zo wordt erop gewezen dat de voedselproductie al onder druk staat door de oorlog in graanland Oekraïne. Door het terugdringen van het gebruik van pesticiden zou de ‘voedselzekerheid’ in gevaar komen. Het zou bovendien negatieve economische gevolgen hebben, zo zou blijken uit te talloze ‘impact studies’ die al zijn gedaan. Als reactie op de argumenten uit de pesticidenindustrie stelden 23 wetenschappers een stevig onderbouwde oproep (getekend door zo’n 6000 wetenschappers) op om het positieve belang van de reductiewet aan te kaarten. Hierin halen zij de argumenten van de bestrijdingsmiddelenlobby onderuit:

“Kortetermijnveranderingen (zoals de oorlog in Oekraïne, red.) in aanbod en prijzen wijzen niet op een risico voor voedselzekerheid [...]. Het [...] verminderen van het gebruik van landbouwchemicaliën [...] is essentieel voor het behoud van de productie op lange termijn en het verbeteren van de voedselzekerheid.”

Pointer vindt 93 amendementen terug waarin de veel door de industrie gebezigde termen voedselzekerheid, Oekraïne en/of impact assessments voorkomen.

Volgens onderzoek van de denktank InfluenceMap is Copa-Cogeca, de lobbyorganisatie voor de agrarische sector, een van de aanvoerders in het verzet tegen strengere Europese wet- en regelgeving om de biodiversiteit te beschermen.

Pekka Pesonen, het hoofd van Copa-Cogeca, bevestigt aan nieuwssite Politico dat zijn organisatie soms amendementen op wetgeving opstelt namens parlementsleden. "Waar denk je dat al die duizenden amendementen vandaan komen? Alleen van de kamers en de parlementsleden zelf? Nee. Ik zou zeggen dat minstens een derde oorspronkelijk ergens anders vandaan komt".

Copa-Cogeca hield sinds 2020 tenminste 51 keer een overleg met 28 verschillende indieners van de amendementen, zo blijkt uit onze analyse van het EU-transparantieregister. De grote pesticidenfabrikanten Bayer AG en BASF en hun vertegenwoordigers CropLife spraken bij elkaar 81 keer met 32 verschillende indieners.

Balans is zoek

Onderzoeksjournalistiek platform DeSmog onderzocht alle ontmoetingen van zes Europarlementariërs vanwege hun banden met de agro-industrie. Deze zes komen we ook tegen in onze lijst met topindieners van amendementen tegen de pesticidenreductiewet. 90 procent van de ontmoetingen die zij opgaven rond de pesticidenreductiewet blijkt met organisaties uit de industrie. Ze spreken 62 keer af met de industrie en 7 keer met ngo’s.

“In zekere zin koop je invloed”, vindt Hazekamp van de Partij voor de Dieren. “Doordat ze zoveel geld investeren kunnen ze mooie evenementen organiseren en mooie brochures maken. Ze kunnen heel veel onderzoeken laten uitvoeren. Daardoor zijn ze natuurlijk erg machtig en veel machtiger dan kleine natuur-en milieuorganisaties die proberen het algemeen belang te verwoorden. Er zit geen balans in.”