Bron van bewering

"Er zitten momenteel landen bij de Europese Unie die, als ze vandaag zouden willen toetreden, niet toegelaten zouden worden omdat ze niet meer voldoen aan de toegangseisen", stelt Dirk Gotink van NSC op 23 april in Goedemorgen Nederland van WNL.

Landen in botsing met EU-regels

Gotink deed zijn bewering omdat de rechtsstaat voor Nieuw Sociaal Contract een belangrijk verkiezingspunt is in Nederland én Europa. In het programma voor de Europese Verkiezingen komt de term rechtsstaat dan ook diverse keren voorbij. De NSC-lijsttrekker noemde in de uitzending Hongarije een voorbeeld van een land dat weliswaar lid is, maar zich niet houdt aan Europese afspraken. Die kritiek is niet nieuw: andere Europese lidstaten hebben al jaren moeite met het optreden van de Hongaarse premier Viktor Orban, de leider van de partij Fidesz.

En Hongarije is niet het enige land dat lijkt te botsen met Europese regels. Zo kreeg Griekenland recent nog financiële sancties opgelegd na een geschil over onrechtmatige staatssteun. Ook een handvol andere landen, waaronder België en Spanje, werd op de vingers getikt in verband met het breken van Europese regelgeving. Maar zouden ze om die redenen inderdaad nu niet meer worden toegelaten?

Om toe treden tot de Europese Unie moet een land aan vier criteria voldoen:

1. Het moet een stabiele democratie hebben die de rechtsstaat, de eerbiediging van de mensenrechten en de bescherming van minderheden waarborgt.

2. Het moet een goed draaiende markteconomie hebben en opgewassen zijn tegen de concurrentie van de EU.

3. Het moet de gemeenschappelijke wetten en regels van de EU overnemen en invoeren.

4. Toetreding van een land mag het functioneren en de ontwikkeling van de EU niet in de weg staan.

Hongarije

Van een stabiele democratie, de eerste van vier vereisten voor lidmaatschap van de Europese Unie, is in elk geval in Hongarije geen sprake. Met name vrije pers en onafhankelijke rechtspraak staat onder druk.

De Europese Federatie van Journalisten (EFJ) roept Hongarije al jaren op om de vrijheid van pers te beschermen. Dit als reactie op de voortdurende bemoeienis van de regering Orban met het Hongaarse medialandschap. Een van de meest in het oog springende voorbeelden was de overname van het grootste Hongaarse onafhankelijke medium Index, in 2020 door vrienden van Orban. Als gevolg van die overname namen tientallen redacteuren uit protest ontslag en werd Index een pro-regering-website.

De EFJ vroeg daarop om 'sterke reactie van Europese leiders' op de ontwikkelingen onder Orban, die sinds zijn aantreden een media-imperium opbouwde dat vooral een pro-Orban en pro-Putin geluid laat horen.

Onvoldoende

Uit het laatste rapport van GRECO, het anti-corruptie overleg van de Europese raad, blijkt dat op het gebied van rechtspraak ook genoeg mis is in Orbans Hongarije. Van de 18 aanbevelingen die GRECO deed in de voorgaande jaren, zijn er slechts zes overgenomen. De overige twaalf werden deels of niet overgenomen. Die gingen onder meer over de verregaande immuniteit van rechters en aanklagers en gebrek aan transparantie bij belangenverstrengeling onder parlementariërs.

Economische vrijheid binnen een goed functionerende markteconomie is een tweede eis waar Hongarije niet aan voldoet: de gezaghebbende Economic Freedom Index, van de Amerikaanse Heritage Foundation en de Wall Street Journal, kwalificeert het land economisch gezien weliswaar als 'redelijk vrij', maar de integriteit van de Hongaarse overheid wordt als onvoldoende beoordeeld. Dat wil zeggen dat de index oordeelt dat de Hongaarse overheid onvoldoende de belangen van het Hongaarse volk behartigt, en te vaak de belangen van een select groepje in de bovenlaag bedient.

Een voorbeeld hiervan gaf Dirk Gotink in de uitzending van WNL: de schoonzoon van Orban kreeg onder andere 166 miljoen aan gunstige leningen van de Hongaarse Ontwikkelingsbank, een staatsbank om een hotelimperium op te tuigen. De broer van Orban won een aanbesteding voor 9 miljoen euro aan EU-fondsen om te investeren.

Omdat Hongarije nog niet klaar is om aan alle economische Europese standaarden te voldoen, kent het land nog altijd een eigen munteenheid: de Hongaarse forint. De criteria waaraan het land moet voldoen om de euro te mogen invoeren worden al jaren op de lange baan geschoven.

Geen vertrouwen

Het derde criterium om over de drempel naar de Europese familie te kunnen stappen ligt ook al moeilijk. Dat gaat over voorwaarden voor rechtsstaat, democratie en fundamentele rechten in Hongarije. De rest van Europa heeft daar geen vertrouwen in, zo blijkt uit een motie die hierover werd aangenomen met 345 stemmen voor en 104 tegen (naast 29 onthoudingen). Volgens deze motie ondermijnt Hongarije op deze punten de gemeenschappelijkheid van Europese regels.

Tot slot dan, een lidstaat mag het functioneren en de ontwikkeling van de Europese Unie zelf niet in de weg staan. Hongarije zorgde bij een serie aan beslissingen over hulp aan Oekraïne voor vertraging door een veto uit te spreken. Dit zette kwaad bloed bij andere lidstaten, die een bondgenoot in nood snel wilden helpen.

Urszula Jaremba is hoofddocent Recht, Economie, Bestuur en Organisatie aan de Universiteit van Utrecht. Ze studeerde Internationale Betrekkingen en Europese Studies aan de Nicolaas Copernicus Universiteit in Torun en Europees en Internationaal recht in Tilburg. ,,Ik ben het wel eens met de stelling van Gotink. Hongarije voldoet niet aan de Europese standaarden op dit moment." Haar thuisland Polen was overigens ook lang een Europees zorgenkindje. ,,Maar met het aantreden van een nieuwe regering is er van alles ten goede veranderd."

Oordeel

De bewering van Dirk Gotink, dat sommige lidstaten nu niet meer zouden voldoen aan de toetredingsregels voor de Europese Unie, klopt. Hongarije, al lid sinds 1 mei 2004, voldoet op geen enkel punt aan de toelatingsregels. Ook andere landen, zoals Griekenland, hebben straffen opgelegd gekregen vanwege het niet naleven van de Europese toetredingsregels.