Veehouders hadden geen natuurvergunning nodig voor bijvoorbeeld uitbreiding omdat de stikstofuitstoot bij deze bedrijven, door de installatie van moderne staltechnieken niet toe zou nemen. Deze bedrijven kregen van de provincie toch een goedkeuring in de vorm van een zogenoemde ‘positieve weigering’: ze moesten dan wel een vergunning aanvragen, maar kregen in plaats daarvan een 'positieve weigering' op die aanvraag; geen vergunning, wel goedkeuring van hun plannen. Nu recent onderzoek van de Wageningen Universiteit aantoont dat deze stalsystemen veel minder goed werken dan aangenomen, verkeren boeren in grote onzekerheid over de gevolgen.

Volgens universitair hoofddocent omgevingsrecht Ralph Frins moeten deze boeren nu alsnog een vergunning aanvragen. Alleen als uit een zwaardere natuurtoets blijkt dat er geen extra natuurschade ontstaat, kan de provincie dan alsnog een natuurvergunning verlenen. "Als dat niet kan worden aangetoond, dan moet een boer kijken of hij het op een andere manier kan oplossen. Dan moet je misschien wel minder dieren gaan houden om wel te voldoen aan de eis dat zeker is dat je de natuur niet aantast".

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat houdt op dit moment de wettelijke emissiefactoren (de vastgestelde uitstoot per stalsysteem) van verschillende stalsystemen tegen het licht. Aanleiding is het Wageningse onderzoek naar de uitstoot van verschillende stalsystemen. De resultaten zijn ontluisterend: in de melkveehouderij werkt geen enkele emissiearme roostervloer. De uitstoot in de pluimveehouderij is een factor drie hoger en in de varkenshouderij werken luchtwassers 60% minder effectief dan gedacht. Voor alle diergroepen zijn aanpassingen van de wettelijke emissiefactoren aanstaande.

Uit een rondgang van Pointer bij tien provincies (Gelderland en Zuid-holland leverden niet op tijd) blijkt dat meer dan 500 veehouders sinds 2017 een 'positieve weigering' hebben ontvangen op hun vergunningsaanvraag. De aanstaande bijstelling van de emissiefactoren kan voor hen pijnlijk uitpakken als zij een emissiearm stalsysteem hebben gebouwd en meer dieren zijn gaan houden. Ze moeten dan wellicht alsnog een vergunning aanvragen met de kans dat deze geweigerd wordt.

Herhaling PAS-crisis

De kwestie lijkt een herhaling van de PAS-crisis volgens Frins. In 2019 verwees de Raad van State de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) naar de prullenbak. Veel activiteiten, ook van boeren, werden onder de PAS vrijgesteld van een natuurvergunningsplicht. Door het vonnis zijn deze activiteiten in één klap illegaal geworden. Frins: "Hier zie je ook weer dat op basis van emissiefactoren die niet blijken te kloppen vergunningsvrije situaties zijn gecreëerd. Die situaties zullen allemaal opnieuw tegen het licht gehouden moeten worden."

Het nieuwe bestuur van de provincie Noord-Brabant laat weten een onderzoek te starten. De afgelopen jaren liep de provincie vooruit op het landelijke stikstofbeleid door veehouders te verplichten hun bestaande stallen te verduurzamen. Die boeren vrezen nu doelwit te worden van handhavingsprocedures. Zo zouden milieuorganisaties naar de rechter kunnen stappen om de positieve weigeringen aan te vechten. In het provinciehuis wordt koortsachtig gewerkt aan een juridische reddingsboei. Gedeputeerde Wilma Dirken: ‘"Juist omdat zij in goed vertrouwen gehandeld hebben, willen wij deze boeren vrijwaren. Dat een product niet doet wat je verwacht, ligt buiten hun schuld."

Ministeries al in 2014 gewaarschuwd

Ministeries zijn al sinds 2014 op de hoogte van de twijfelachtige werking van emissiearme stallen, blijkt uit onderzoek van Pointer. In een rapport in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat waarschuwt adviesbureau Berenschot voor de toelatingsprocedure voor nieuwe stalsystemen, waarbij slechts in een handvol teststallen metingen worden verricht. De metingen zijn daardoor met ‘forse onzekerheidsmarges’ omgeven, aldus het rapport.

Bovendien zijn fabrikant, adviesbureau en boer verantwoordelijk voor de metingen in de proefstallen. Zij hebben alle drie een belang bij een zo laag mogelijke emissiefactor. Door dieren voorafgaand aan een meting bijvoorbeeld bepaald voer te geven of te wachten op gunstige weersomstandigheden kan de ammoniakemissie verlaagd worden tijdens de meting. Ook is het niet verplicht om de meetdatums van tevoren door te geven. Dit biedt de mogelijkheid om ongunstige metingen weg te laten.

Ook Nico Ogink, stalsysteem-expert aan de Wageningen Universiteit zag dat vertegenwoordigers van verschillende ministeries bij een presentatie over emissiearme melkveestallen in 2016 werden gewaarschuwd. “Het risico op veel méér emissie is hier duidelijk aan de orde gebracht. (...) Uiteindelijk is er nauwelijks iets aan gedaan".

Bekijk hieronder de uitzending over dit onderwerp: