Twee Zweedse journalisten ontdekten de advertenties toen ze twee jaar geleden onderzoek deden naar de opkomst van extreem-rechts in het land. Tussen artikelen op de website van Nordfront, waarin Hitler wordt geprezen en de Holocaust wordt ontkend, zagen ze de wervende teksten van Autodelar24 staan. “Auto-onderdelen tegen scherpe prijzen”, stond er. Op vijf andere rechts-extremistische websites kwamen ze soortgelijke advertenties tegen, maar van andere adverteerders.

De advertenties lijken van verschillende online auto-onderdelen shops, maar blijken allemaal hetzelfde moederbedrijf te hebben: Autodoc GmbH. Een in Berlijn gevestigd bedrijf in handen van vier Russische en Oekraïense mannen, waarvan er drie Duits klinkende achternamen hebben aangenomen.

Volgens de New York Times is Autodoc een van de manieren waarop Rusland de opkomst van extreem-rechts sponsort, met als doel om verdeeldheid in Europa te creëren. Die opkomst van extreem-rechts en de rol die Rusland daar in speelt, wordt door Sarah de Lange (Universiteit van Amsterdam) bevestigd. Zij doet eveneens onderzoek naar extremisme en populisme.

De krant ontdekte dat Autodoc niet alleen in Zweden, maar ook in Duitsland, Hongarije en Oostenrijk advertenties plaatste op antisemitische en extremistische sites.

Hoe zit dat in Nederland?

Dat roept de vraag op: Adverteert Autodoc ook hier op extremistische websites? Net als in Zweden handelt Autodoc ook in Nederland online onder verschillende namen. We vonden negen websites van het bedrijf, met namen als motor-doctor.nl, besteonderdelen.nl, auto-onderdelen24.nl en reservedelenstore.nl.

Op de contactpagina’s van de online winkels staan steeds verschillende personen en bedrijven genoemd, maar ze zijn allen in handen van de vier mannen achter Autodoc: Alex Wolf (voorheen Alexej Balagurov), Vitalij Lantuhov (voorheen Vitalij Kungel), Alexej Erdle en Max Wegner (voorheen Maksim Samov).

Er is een logische verklaring voor die naamsveranderingen, zegt Autodoc-woordvoerder Thomas Casper. “Allen zijn zo’n twintig jaar geleden geëmigreerd naar Duitsland. Een van de drie had al een Duitse familienaam, de anderen hebben de achternaam van hun vrouwen aangenomen. Er is geen vierde eigenaar”, vertelt hij.

Wegner kwam eerder in opspraak toen zijn voormalige bedrijf, Klik Media, in verband werd gebracht met grootschalige computercriminaliteit.

Honderden advertenties

Om te checken op welke websites Autodoc in Nederland heeft geadverteerd, doken we in een archief van 10 miljoen backlinks van de Nederlandse Autodoc-webshops. Backlinks zijn alle links die verwijzen naar een site: dat kunnen bijvoorbeeld linkjes op andere websites zijn naar bijvoorbeeld autodoc.nl, maar ook forumberichten of advertenties.

Autodoc blijkt te adverteren op de websites van honderden sportverenigingen, studentenclubs en lokale media. In die enorme lijst kwamen we twee sites tegen die bekend staan als radicaal rechts of populistisch: De Dagelijkse Standaard en Sceptr.

“De website reservedelenstore.nl heeft inderdaad twee advertenties gekocht vorig jaar, tweemaal voor twaalf maanden. Die zijn respectievelijk in april en eerder deze maand afgelopen en men wenste die niet te vernieuwen”, vertelt Sceptr-hoofdredacteur Jonas Naeyaert. “Een verkoopagent contacteerde hiervoor onze website via mail om te adverteren nadat we onze advertentie-voucher hadden geüpdatet. Ik kan daarbij vertellen dat politiek-inhoudelijke overtuiging en dergelijke nooit ter sprake zijn gekomen. Wij hebben destijds ook de webshop even doorgelicht, en vonden een conventionele webwinkel voor auto-onderdelen.”

Sceptr werd in 2016 opgericht, precies op de dag dat het 25 jaar geleden was dat de Sovjet-Unie werd ontmanteld. “Een belangrijk geopolitiek hoofdstuk: het officiële einde van de Koude Oorlog en het begin van een nieuw wereldsysteem”, zei Naeyaert destijds. Hij was eerder woordvoerder van de Vlaamse Volksbeweging. Dries Van Langenhove, oprichter van de extreem-rechtse Vlaamse jongerenbeweging Schild & Vrienden, was redacteur bij Sceptr.

Naeyaert kan zich echter niet vinden in het label radicaal rechts. “Sceptr is een taboeloze nieuwssite zonder politiek correcte dogma’s. Wij proberen de feiten te brengen, geen politiek programma.”

“Dit hadden we niet verwacht”

De Dagelijkse Standaard schrijft veel over immigratie (“Activistische bootmigranten”) en valt geregeld linkse politici aan (“Humorloze linkse jankeballen”). NRC omschreef de site eerder als “de meest prominente spreekbuis van de boze witte Nederlander”.

“Wij schrikken van de berichtgeving rondom Autodoc. Dit hadden wij niet verwacht, noch vermoed. Als vanzelfsprekend hebben wij niets te maken met alle clandestiene activiteiten van - wat nu blijkt - gewetenloze criminelen”, reageert hoofdredacteur Tim Engelbart.

“Wat betreft onze samenwerking met Autodoc: deze is enkele weken geleden al geëindigd. Als dat niet het geval was, hadden wij de samenwerking nu opgezegd. Wij waren niet op de hoogte van de criminele en rechts-extremistische activiteiten van Autodoc, en zijn hier ook absoluut niet gelukkig mee. Onze samenwerking, die begon in februari 2017, was echter simpel: wij plaatsten een banner, zij betaalden ons geld. Er waren verder geen ideologische overeenkomsten. Het summiere mailcontact dat wij met Autodoc hadden, ging over banners en tarieven - nooit over (racistische of wat dan ook) politiek. Wat betreft "financiering" van ons kunnen we dat naar het rijk der fabelen verwijzen: Autodoc betaalde ons jaarlijks minder dan wat het kost om DDS een week of twee in de lucht te houden.”

Ook Engelbart neemt afstand van extreemrechts. “We zijn een rechtse website, en richten ons op de hele rechterkant van het rechtse politieke spectrum. Christelijk rechts, liberaal rechts en conservatief rechts. Vanuit die positie proberen we ons - als wij daar aanleiding toe zien juist fel uit te spreken tegen fascisme voor zover dat de Nederlandse politiek binnenkruipt - vooral via de PVV, maar geregeld ook FVD.”

“Autodoc discrimineert niet”

De advertenties op extreem-rechtse sites in onder meer Zweden zijn inmiddels verwijderd, zegt Autodoc-woordvoerder Casper. Ze gaan tegen de waarden van Autodoc in, benadrukt hij.

“Autodoc discrimineert niet op basis van religie, ras of overtuiging. De twee genoemde Nederlandse websites, evenals de cases waarnaar door u en de New York Times worden verwezen, vertegenwoordigen slechts een handvol van tienduizenden links, artikelen en advertenties die worden geplaatst door het marketingteam van Autodoc en zijn onderaannemers. Niettemin wordt er als zoiets zich voordoet onmiddellijk actie ondernomen.”

Verborgen blogs

De advertenties en naamsveranderingen van de eigenaren zijn echter niet het enige opvallende aan Autodoc. Tijdens onze zoektocht door de miljoenen backlinks komen we ook verborgen blogs tegen op een van de websites van Autodoc.

Rikard Lindholm, een expert op het gebied van forensische analyse van online verkeer, omschreef ze in het New York Times artikel als blog-achtige content die niets te maken heeft met auto-onderdelen en die niet zichtbaar is voor de gewone bezoekers van de online winkels. “Het is alsof ze een achterdeur hebben die voor je open staat, maar om er binnen te komen moet je wel weten dat die deur er is.”

Wij kwamen diezelfde blogs tegen achter de website besteonderdelen.nl. De artikelen zijn inmiddels verwijderd maar nog zichtbaar via de Wayback Machine, dat probeert een archief te maken van het internet. De blogs gaan over religie, wetenschap en software. De stukken zijn in het Russisch, Frans en Pools geschreven en hebben niets met auto-onderdelen te maken.

Bovenaan het blog staat een foto van een vrouw, met daaronder de tekst: “Mijn naam is Natalie Harmann. Ik ben afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam, faculteit Geesteswetenschappen. Bovendien heb ik daar filosofie en psychologie gestudeerd, dat heeft veel bijgedragen aan mijn begrip van menselijk gedrag.”

Harmann heeft artikelen en essays vertaald voor tientallen websites over Religious Tolerance, Kosmologie en Constraint programming. Ze plaatst al die artikelen op besteonderdelen.nl. Alleen, Natalie bestaat niet. De foto is ergens van het web gestolen. De vrouw op de foto is eigenlijk een Russische met een totaal andere naam.

Autodoc gaat niet in op vragen over de foto, maar zegt slechts dat de blogs werden gebruikt om hoger in de zoekmachines te verschijnen. “Deze inhoud is automatisch overgenomen van andere sites. De bronnen waren voornamelijk publiek toegankelijke wetenschappelijke inhoud en nieuws”, zegt het bedrijf in een persbericht.

Dat slaat nergens op, reageert forensisch expert Lindholm. “Google keurt het juist af als je linkt naar irrelevante content, dat schaadt juist je handel.”

“Grondig onderzoek”

In het onderzoek van de Zweedse journalisten blijkt duidelijk dat Autodoc op meerdere rechts-extremistische websites adverteert. Dat zien we in onze analyse van de Nederlandse Autodocs-sites niet terug. Wel adverteerden ze op twee radicaal rechts populistische sites. En ook hier zien we de verschillende bedrijfsnamen en verborgen blogs terug.

Vooralsnog heeft het New York Times-artikel in Nederland niet voor ophef gezorgd. In Duitsland is dat wel anders. Het project waarbij Autodoc gratis veiligheidsvesten uitdeelde aan schoolkinderen in Berlijn is meteen stopgezet. De onderwijsadministratie van de deelstaat “neemt de beschuldigingen zeer serieus”, volgens een woordvoerder. “We hebben onmiddellijk opdracht gegeven tot een grondig onderzoek.”

Header: beeld van Autodoc GmbH en Thiemo Schuff (CC-BY-SA)