De laatste uitzending van Pointer Checkt over wat er nu precies in ons kraanwater zit, maakte veel vragen bij jullie los. Want we testten kraanwater, bronwater en gefilterd water op stoffen als medicijnen, hormonen, bestrijdingsmiddelen en PFAS. Vooral kraanwater bleek veilig om te drinken. Maar jullie wilden meer weten: wat zijn waterontharders? Is het drinkwater in Friesland beter dan in Rotterdam? En kun je regenwater echt drinken? Roberta Hofman, senior onderzoeker bij onderzoeksinstituut KWR, beantwoordt jullie meest prangende vragen:
1. Wat zijn waterontharders? En heb ik er één nodig?
Hofman: “Waterhardheid is het totale gehalte aan calcium en magnesium in water. In Nederland zit er weinig magnesium in het water en gaat het dus vooral om de hoeveelheid calcium. In ons water moet volgens de Nederlandse wet, het Drinkwaterbesluit, minstens 1 millimol hardheid per liter zitten. Dat kun je vergelijken met 40 milligram calcium per liter. Deze minimumnorm is er voor onze gezondheid: we hebben kalk nodig voor het onderhouden van onze botten.”
“Waterhardheid is dus op zich niet zo erg. Het heeft zelfs een voordeel: water waar niks in zit, is namelijk heel agressief en zou je leidingen oplossen. Door een klein beetje kalk in het water te hebben is je water, en de zuurgraad, stabieler en blijven je leidingen intact. Maar te veel kalk is ook niet goed, want dan krijg je last van kalkneerslag. Dat is waar de meeste mensen een hekel aan hebben. Je kraan en douche worden er wit van, je moet meer poetsen en je apparaten gebruiken meer energie waardoor ze sneller slijten.”
“Maar op bijna alle plekken in Nederland waar we hard water hadden, wordt het water door drinkwaterbedrijven inmiddels onthard. Mensen ontvangen dus op de meeste plekken gemiddeld of zacht water en hebben eigenlijk geen waterontharder nodig. Toch gaat er op internet veel misinformatie rond. Op websites, vaak gemaakt door verkopers van waterontharders, staat al snel dat je hard water hebt en een waterontharder goed kan gebruiken. Bovendien wordt vaak geschermd met de hoeveelheid opgelost kalk die in het water zit. Dat hoeft geen probleem te zijn zolang het ‘kalkafzettend vermogen’, oftewel je kalkneerslag, maar laag is. Kalk die gewoon in het water opgelost blijft hoef je zeker niet te verwijderen, die levert geen problemen op.”
Als je de daadwerkelijke gegevens wil inzien, gebaseerd op internationale afspraken, moet je eigenlijk bij de kerngegevens drinkwater van de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (Vewin) kijken. Dan zie je dat er alleen nog twee Zuid-Hollandse eilanden zijn, Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee, waar het water nog vrij hard is.”
2. Wat is het verschil tussen een waterontharder en een waterfilter?
“Een membraanfilter kan van alles uit water filteren, een waterontharder zal in principe alleen de hardheid, oftewel calcium, uit het water halen. In het algemeen bestaan er drie typen apparaten waarmee je water kunt ontharden:
- Membraanfilters: waterfilters maken gebruik van omgekeerde osmose, een waterfiltratiesysteem, waarmee je alles uit het water haalt. Dus kalk, maar ook allerlei goede mineralen. Het is daarom niet verstandig om dat water te drinken en volgens het Drinkwaterbesluit is dat ook geen drinkwater. Al mag je natuurlijk zelfs beslissen waar je thuis voor kiest.
- Ionenwisselaars: Bij een ionenwisselaar vervang je alle calcium-ionen door natrium-ionen. Dus elke 40 milligram calcium vervang je in de regel door 46 milligram natrium. Het voordeel daarvan is dat je geen kalkneerslag meer krijgt, ook al gaat het in Nederland dus maar om kleine hoeveelheden. Het nadeel is dat je veel zout verbruikt, en dus ook veel zout in het milieu brengt. Dat is niet goed voor de rioolwaterzuivering en het oppervlaktewater.
- Magneten: deze klem je om leidingen. Volgens sommige onderzoeken zou namelijk onder bepaalde omstandigheden een magnetisch of elektrisch veld ervoor zorgen dat er een ander type kristallen wordt gevormd, waardoor je minder last zou hebben van kalkneerslag. Je haalt de kalk er dus niet uit, want het is geen echte ‘ontharder’, maar het levert minder neerslag op. Alleen: we weten dit al ruim honderd jaar, maar we weten nog steeds niet goed hoe dit precies werkt. We weten dus niet onder welke omstandigheden deze magneten wel of niet werken, en heel vaak werken ze ook niet.”
3. Bevat iedere waterfilter meer bacteriën dan kraanwater?
“Nee. De magneten hebben uiteraard geen invloed op het bacteriegehalte, die kun je zoveel om je leidingen hangen als je wilt. Voor alle filters die je gebruikt – een waterfiltratiesysteem, een ionenfilter of een waterkan – geldt dat je altijd het risico loopt dat daar bacteriën gaan groeien. Je moet zo’n systeem dan ook goed onderhouden.”
“Ik heb samen met studenten van de Hogeschool Utrecht onderzoek gedaan naar waterfilterkannen en welke bacteriën er op die filters groeien. Binnen twee weken zie je allerlei kolonies opkomen, na ongeveer vier weken heb je een fantastische dierentuin op je filter. Er wordt daarom aangeraden om iedere vier weken zo’n filter te vervangen. Maar ik heb een sterk vermoeden dat lang niet iedereen dat doet, omdat het vrij duur is.”
“Het is belangrijk om te vermelden dat de meeste bacteriën niet slecht zijn. Maar zodra er een slechte of ziekmakende bacterie op je filter zich gaat vermenigvuldigen, kun je niet meer garanderen dat het water veilig is. Daarom willen we het aantal bacteriën dat mogelijk groeit zo laag mogelijk houden, in principe 0. In ons kraanwater is de kans dat bacteriën gaan groeien heel laag, omdat het water gemiddeld 11 graden is en er weinig voedingstoffen voor bacteriën inzitten. Maar een waterfilter, die soms op een lekkere kamertemperatuur wordt bewaard en ieder dag wordt bijgevuld met vers water, en dus verse voedingstoffen, is een fantastische omgeving voor bacteriën.”
4. Mijn waterfiltermeter geeft aan dat kraanwater vervuild is, en gefilterd water niet. Hoe kan dat?
“Dat is een TDS-meter, dat staat voorTotal Dissolved Solids. Deze meter meet eigenlijk de opgeloste zouten en mineralen in het water. In kraanwater zitten mineralen, die heb je ook nodig. Daarom slaat die meter bij kraanwater uit, maar dat wil niet zeggen dat het water slecht is. Die meter wordt trouwens vaak cadeau gedaan bij een waterfiltratiesysteem, om te weten of deze alles eruit haalt. Maar het meet niet of de bacteriën of stoffen in je water gezond zijn of niet.”
“Stoffen als PFAS kan zo’n TDS-meter niet eens meten. In de uitzending van Pointer Checkt bleek het in kraanwater om zo’n 25 nanogram PFAS per liter te gaan. Ter vergelijking: dat is alsof je 1 paracetamoltablet oplost in 8 olympische zwembaden. Die concentratie is dus zo laag, dat konden wij als onderzoekers zelfs een paar jaar geleden nog niet meten.”
“Ik begrijp dat mensen vragen hebben over welke norm we voor PFAS gebruiken en hoe zo’n norm door het RIVM wordt vastgesteld. Als eerste wordt er gekeken bij welke concentratie mensen geen nadelige gevolgen van hun gezondheid ondervinden. Vervolgens deel je deze concentratie voor de zekerheid nog eens door een factor van bijvoorbeeld 1000, waardoor er een veel lager getal uitkomt. Dit getal deel je vervolgens nogmaals door zo’n factor, om ervoor te zorgen dat kwetsbare mensen en kleine baby’s geen gevaar lopen. Bovendien wordt er ook nog rekening mee gehouden dat je deze stof op andere manieren, bijvoorbeeld via voedsel of lucht, binnenkrijgt en dat je het je hele leven kraanwater zult drinken. De vastgestelde norm is dus vrij streng, en dan zitten de drinkwaterbedrijven nog eens onder die norm.”
5. Heb je voor het produceren van 1 liter bronwater 160 liter olie nodig?
“Dat getal heb ik in de uitzending van Pointer Checkt inderdaad genoemd en kwam van een milieubeweging jaren geleden. Ik kan dus niet garanderen dat het echt om 160 liter olie gaat. Het is echter wel zo dat je best wat olie nodig hebt om bronwater te produceren. Om een plastic drinkflesje te maken, heb je bijvoorbeeld tussen de 100 en 160 milliliter olie nodig. Vervolgens moet het flesje op een vrachtwagen naar de waterfabrikant, die het vult. Daarna moet het vervoerd worden naar de supermarkt, waar je het zelf soms met de auto ophaalt. Er is dus meer olie nodig om dat flesje bij jou thuis te krijgen, dan om water uit de kraan te drinken.”
“Een recente studie naar de milieu-impact van een liter flessenwater blijkt dat deze 3500 keer zo groot is, dan van een liter kraanwater. Dus als je milieuvriendelijk wil zijn, drink je leidingwater. Bovendien geven waterflessen nano- en microplastics af. Afhankelijk van het type fles en hoe je de fles behandelt (wissel je vaak van temperatuur, hoe vaak gebruik je de fles), kunnen die in je drinkwater terecht komen. In sommige flessen water zijn eerder wel duizenden tot tienduizenden microplastics aangetroffen. In kraanwater zul je er hoogstens 1 per liter terugvinden.”
6. Is het drinkwater in Friesland beter dan in Rotterdam?
“In smaak kan drinkwater verschillen, in eisen niet. Omdat regio’s verschillende bronnen en een andere type zuivering gebruiken, kunnen de verhoudingen van mineralen en organisch materiaal anders zijn. Dat proef je. Wat mensen beter vinden, is vaak ook wat ze gewend zijn. Dus als je op vakantie gaat, zul je het water ergens anders raar vinden smaken. Maar al het water in Nederland moet voldoen aan de strenge eisen van het drinkwaterbesluit. Dus het klopt niet dat het water in Rotterdam slechter is dan op de Veluwe, in Friesland of in Limburg.”
“Drinkwaterbedrijven controleren bovendien continu de kwaliteit. Als ze het geringste vermoeden hebben dat er iets niet goed gaat met de desinfectie, wordt direct het advies gegeven om het water niet direct te drinken en vooraf te koken, zodat mensen niet ziek worden. Het voordeel van drinkwaterbedrijven is dus ook dat zij continu die testen doen, terwijl je je dat als individu niet kunt veroorloven.”
7. Sommige mensen reageerden dat ze regenwater drinken. Kun je dat echt drinken?
“Nee, alsjeblieft, doe dat niet. Regenwater is schoner dan rivierwater, maar je hebt allerlei luchtverontreiniging die ook oplost in regenwater, dus helemaal schoon is het niet. Bovendien kun je regenwater alleen maar drinken als je het hebt opgevangen, bijvoorbeeld in een regenton. Dat moet je weer doen vanaf een oppervlak, zoals een dak(goot). Op dat dak verzamelen zich allerlei stoffen: uit het verkeer, de industrie, bestrijdingsmiddelen uit de landbouw. Het ergste van die stoffen is vogelpoep, of wat een muis achterlaat. Al die gevaarlijke, ziekmakende bacteriën komen in je regenwater terecht. Drink dat dus niet, want het is echt heel ongezond. Je kunt regenwater gerust gebruiken voor de wasmachine of het toilet, maar het drinken of ermee douchen zou ik niemand aanraden.”
8. Is het bronwater van Bar-le-Duc hetzelfde als leidingwater?
“Dat klopt, de bron is hetzelfde. Je hebt onder de grond wat we noemen een watervoerend parket, dat zijn lagen waar veel water in zit. Er loopt dus ook zo’n laag onder Utrecht en op de ene plek haalt Bar-le-Duc dat water eruit, en op een andere plek doet drinkwaterbedrijf Vitens dat. Het is hetzelfde water. Ik denk alleen dat Vitens het wat sterker controleert en zuivert. De controle op het drinkwater is namelijk veel strenger dan op het flessenwater.”
9. Welke afvalstoffen komen in leidingwater wel voor?
“De eisen aan kraanwater zijn enorm streng, er mogen echt geen verkeerde stoffen en schadelijke concentraties in kraanwater voorkomen. Het enige dat soms voorkomt is lood. Maar dat ligt aan de leidingen in je huis. Vroeger werden waterleidingen namelijk gemaakt van lood. In de jaren ’60 werd duidelijk dat dit gevaarlijk is voor de gezondheid en werd dit verboden. Huiseigenaren werden toen verplicht om die loden leidingen te vervangen. Maar omdat niet iedereen dat heeft gedaan, hebben mensen in oude huizen soms nog steeds loden leidingen in huis. Als je het water daaruit drinkt bestaat het risico, zeker voor kinderen, dat je te veel lood binnenkrijgt. Het is mogelijk dit lood met een waterfilter eruit te halen, zolang je die filter goed onderhoudt en vaak genoeg vervangt. Ook kun je bij de Rijksoverheid lezen wat je kunt doen als je vermoedt dat je mogelijk loden leidingen in je huis hebt, die je wilt vervangen.”
Bekijk hieronder de uitzending van Pointer Checkt over kraanwater terug:
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
