Al jaren gaat de wijk Vlietzone gebukt onder talloze problemen, zoals overlast door dealers en drugsgebruikers, rommel op straat, verwaarloosde tuinen en huizen en huisjesmelkers. De wijk, onderdeel van Leeuwarden-Oost, bestaat uit vier kleine wijkjes waar 6.000 Leeuwarders wonen. Onder hen zijn vooral studenten, alleenstaande moeders, kwetsbare gezinnen, probleemjongeren en drugsverslaafden. Ook zijn er relatief veel zorginstellingen gevestigd. Een daarvan is Strong ID, waar de “zware gevallen” zitten: jongeren die nergens anders terechtkunnen. Ook dat geeft de nodige overlast. De afgelopen twee maanden werden er in de wijk zestien ruiten ingegooid.

Leeuwarden-Centrum-Oost is een van de twintig kwetsbare wijken en buurten die geld krijgen uit het Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Het rijk maakte daar tussen 2021 en 2024 400 miljoen euro voor vrij. In 2019 stelde de gemeente Leeuwarden een Plan van Aanpak op voor de Vlietzone, waarbij ook de wijkbewoners werden betrokken. Er volgden schoonmaakacties en er werden bomen geplant, er kwam cameratoezicht, het zwerfafval werd aangepakt en handhaving en politie waren zichtbaarder in de wijk. Ook waren er controles op illegale bewoning, verkamering werd verboden en was het opbouwwerk actief bij buurtconflicten. Ook waren er drie grote controles nadat er signalen kwamen over ondermijnende criminele activiteiten. Hieronder vallen onder meer drugsproductie (hennepteelt), drugshandel en misstanden met vastgoed.

Achter de feiten aanlopen

Eind 2023 verscheen het evaluatierapport. Ondanks alle inspanningen van zowel gemeente als bewoners is er te weinig verbeterd, constateert bewoner en wijkpanellid Ruud Franz. “Hoe hard de gemeente ook zijn best doet, we lopen achter de feiten aan.” En ja, dat maakt hem wel eens moedeloos. Wat ook niet meehelpt is dat elk jaar de helft van de populatie uit de Vlietzone vertrekt. “Sociale cohesie ontbreekt.” Dat ziet ook Nico de Koning van de stichting Vlietvaardig. “Er is een groot verloop. Dan wordt het moeilijk om iets op te zetten, omdat er te weinig vrijwilligers zijn.”

De grootstedelijke aanpak in Rotterdam-Zuid (NPRZ) die in 2013 begon, staat model voor Leeuwarden-Oost en diverse andere gemeenten, waaronder Heerlen-Noord. Het doel van NPRZ is om de leefomstandigheden, de arbeidsparticipatie en woonsituatie van bewoners te verbeteren. Er is in die tien jaar meer dan een miljard euro geïnvesteerd in Rotterdam dus . Slechts een kwart van de doelen is behaald.

Uit een onderzoek van socioloog Gijs Custers van de Erasmus Universiteit blijkt echter dat onbekend is wat er de afgelopen tien jaar nu precies verbeterd is in en welke maatregelen effect hebben gehad. Ook is onduidelijk welke bewoners baat bij de wijkenaanpak hebben gehad.

Pappen en nathouden

Raadslid Otto van der Galiën van oppositiepartij Lijst058 verklaart dat er de afgelopen twintig jaar veel geld en menskracht in het opknappen van de Vlietzone is gestoken. “ Maar met weinig resultaat. Het blijft pappen en nathouden. We wilden zo'n vier jaar geleden graag weten welk effect al dat bestede geld heeft gehad, maar de gemeenteraad vond zo'n onderzoek niet nodig." Wat werkt dan wel? “Gemeente, OM, politie en woningcorporaties moeten beter samenwerken. En je moet zorgen dat de leefomgeving mooi is en blijft. Meldingen van overlast en vernieling moet je direct afhandelen en zwerfvuil direct opruimen. Wetsovertreders zoals huisjesmelkers die kamers verhuren aan kwetsbare jongeren aanpakken. En drugsdealers vervolgen, vastzetten en kaalplukken.”

Dwangsom

Drugshandel en -gebruik zijn namelijk een groot probleem in de Vlietzone. Uit rioolwateronderzoek in 2023 blijkt dat het gebruik van cannabis in Leeuwarden hoger is dan in Amsterdam, Eindhoven en Utrecht. Het cocaïnegebruik is er zelfs net zo hoog als in de hoofdstad. Toch doet Leeuwarden niet mee aan een proef in tien gemeentes om coffeeshops van legaal geteelde cannabis te voorzien. Het idee erachter is dat legalisering leidt tot minder criminaliteit. “Maar het is geen oplossing voor de verslaving”, meent CDA-raadslid Wieke Goudzwaard. “Kwetsbare mensen houden de behoefte zich te verdoven. Daarom moet je achter de voordeur zien te komen, want vaak spelen er meer problemen, zoals schulden en armoede. Verslaving heeft een verwoestend en ontwrichtend effect op gezinnen. Deze mensen moet je jarenlang intensief begeleiden.”

Zulke intensieve begeleiding is vooral nodig om te voorkomen dat kinderen uit deze gezinnen zelf drugsverslaafd worden. Goudzwaard: “Een op de vier kinderen groeit op bij aan alcohol- of drugsverslaafde ouders of ouders met psychische problemen. Die kinderen staan al met 3-0 achter. Groei je op in een gezin waar je ouders drugs gebruiken of dealen, dan loop je een groot risico om zelf ook op jonge leeftijd in aanraking te komen met drugscriminaliteit of verslaafd te raken.. Ouders geven hun problemen door aan hun kinderen. Die brengen dan bijvoorbeeld al drugspakketjes weg en gaan niet meer naar school.”

Leeuwarden treedt nu op tegen drugsdealers door de sluiting van drugspanden. Ook legt burgemeester Buma lasten onder dwangsom op aan dealers die op straat op heterdaad worden betrapt. Maar waar het ene pand wordt gesloten, verhuizen de drugsdealers naar een andere woning. Toch is de sluiting wel noodzakelijk, meent zowel Van der Galiën als Goudzwaard. “Je laat burgers zien dat je tenminste iets doet.” Met andere woorden: doe je niks, dan is dat een slecht signaal naar de overlast ervarende burger.

Yuppenwijk

Een ander probleem zijn de vele zorginstellingen in de wijk. Die trekken probleemjongeren aan, stelt bewoner en wijkpanellid Franz. Er wordt gewerkt aan verplaatsing van Strong ID. En dat zou al veel schelen, meent hij. Franz denkt verder dat een grondige verbetering van de leefomgeving de wijk een beter aanzien kan geven. “We willen bijvoorbeeld meer groen. En onze ultieme droom is om het water terug te brengen.” In de jaren zestig van de vorige eeuw waren er nog grachten in het Vliet. Franz: “Niet dat die per se terug moeten komen, maar al kwam er een watertje, met een terrasje, dat is ook goed tegen hittestress. Maak de Vlietzone een yuppenwijk en je hebt direct een andere uitstraling. En daarmee trek je ook andere mensen aan.”

Burgemeester Sybrand Buma (CDA) van Leeuwarden snapt dat de verbetering wijkbewoners niet snel genoeg gaat: ‘Ook ik zou dat graag sneller willen. Gelukkig boeken we wel vooruitgang.” Hij wijst op de sluiting van talloze woningen waar hennep werd geteeld of drugs werden verhandeld. Dat gaat overigens niet zomaar, aldus Buma. “Daarvoor zijn meldingen vanuit de omgeving nodig. Gelukkig weten bewoners de weg naar het Meldpunt Overlast Leeuwarden steeds beter te vinden. Zo kunnen we een dossier opbouwen en de buurt van een rotte plek verlossen.”

De burgemeester sloot eind vorig jaar een pand van een verkoop- en verhuurbemiddelingsbedrijf dat in de Vlietzone veel woningen in portefeuille had. Buma: "Uit politieonderzoek kwam naar voren dat dit bedrijf zich schuldig maakte aan het faciliteren en verhullen van illegale hennepteelt. Op deze manier zetten we in werking dat de wijk weer wordt teruggegeven aan de bewoners. En komen kwetsbare mensen met een laag inkomen minder in de verleiding om een hennepplantage te beginnen of drugspakketjes te vervoeren."

Hij merkt dat de overheid wel eens klem komt te zitten. Ook omdat rechters strenger worden, mede als gevolg van de toeslagenaffaire. "We moeten meer moeite doen om een pand gesloten te krijgen," Ook de eigenaren van panden die op denominatie staan om gesloten te worden, hebben wettelijk nu meer mogelijkheden om bezwaar te maken. "Toch moet de overheid zijn burgers beschermen. De trend is nu heel erg van dat de overheid slecht functioneert. Je doet dus altijd te weinig."

Luister Pointer over de problemen in de Vlietzone: