Amber (haar werknaam) schrikt er een beetje van zodra we haar vertellen dat ze – voor zover wij weten – de enige geregistreerde sekswerker in Nederland is. "Ik ga bijna twijfelen of ik wat verkeerds doe", lacht ze. Sinds dit jaar is ze begonnen met dit beroep. En toevallig woont ze in Lelystad; een gemeente die zelfstandig sekswerk mogelijk maakt.

Als thuiswerkende prostituee heb je in Lelystad namelijk geen vergunning nodig, en mag je je diensten vanuit je eigen woning aanbieden. Dat is verder alleen in Assen en Tilburg het geval. Daarnaast kun je je in Lelystad laten registreren: je contactgegevens komen dan bij de politie (voor noodgevallen) en hulpverleners (voor SOA-testen en eventueel uittreding) terecht.

Eigenlijk maakt de gemeente het haar zo eenvoudig om met sekswerk te beginnen, dat ze vrij snel de knoop heeft doorgehakt. "Als ik nog in Zwolle zou wonen, was ik hier waarschijnlijk nooit mee begonnen."

'Sekswerk wordt gecriminaliseerd'

Decennialang was Amsterdam het walhalla voor sekswerkers. Maar raamprostitutie is inmiddels minder prominent in het straatbeeld aanwezig, voor werk in een privéclub zijn maar een beperkt aantal plekken beschikbaar en voor thuiswerk heb je een vergunning nodig.

Lelystad, Assen en Tilburg nemen daarom de vlucht naar voren. De Wet regulering sekswerk (Wrs) moet sekswerkbeleid landelijk regelen, maar deze is nog niet door het parlement aangenomen. De vraag is nu of dat door alle tegenstrijdige opvattingen in Den Haag over het prostitutiebeleid überhaupt op korte termijn gaat gebeuren. Na 20 jaar tevergeefs op landelijk beleid te wachten, trekken deze gemeenten hun eigen plan: ze willen zelfstandige sekswerkers ondersteunen in hun wens om vanuit hun eigen woning hun diensten aan te bieden.

Maar het blijft niet alleen bij deze drie gemeenten. Steeds meer gemeenten – waaronder Utrecht – verzetten zich tegen de Wrs, constateert Ine Vanwesenbeeck, hoogleraar binnen de afdeling Seksuele ontwikkeling, diversiteit en gezondheid aan de Universiteit Utrecht. "Omdat de Wrs sekswerk wéér criminaliseert. Opnieuw stigmatisering, een behoorlijke repressie van sekswerk."

In de kladversie van de Wrs staat namelijk dat voor alle vormen van sekswerk een vergunning wordt gevraagd. Sekswerkers vrezen dat hun gegevens daarmee open en bloot op straat komen te liggen. En omdat er nog een stigma op deze beroepsgroep rust, maakt dat hen kwetsbaar voor kwaadwillenden.

Volgens Vanwesenbeeck is de strijd tegen mensenhandel voor veel politieke partijen hetzelfde als de strijd tegen sekswerk. "Men streeft er heimelijk naar om sekswerk de wereld uit te helpen. We weten dat dit niet gaat werken. Het effect is dat sekswerkers de illegaliteit ingaan en daarmee vooral een zwakkere positie krijgen. Er is meer kans op geweld en uitbuiting en meer kans op mensenhandel."

Gevoelig onderwerp

Het uitstel van landelijke wetgeving op sekswerkbeleid heeft een lappendeken aan lokale regels veroorzaakt. "Veel gemeenten zitten – even plat gezegd – op de handen te wachten tot die wet komt", zegt Rodney Haan van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). "Maar gemeenten zien dat die wet er niet op korte termijn komt, en ze worden steeds nerveuzer. Het wringt en het schuurt." Sekswerkbeleid is een politiek gevoelig onderwerp geworden, ziet Haan.

Dat merken wij ook tijdens ons onderzoek. Bijna alle gemeenten die we vragen om mee te werken aan onze tv-uitzending willen niet meewerken of reageren. Zo laat gemeente Tilburg ons weten het te vroeg te vinden om over hun vooruitstrevende beleid te praten in een reportage; idem dito voor de gemeente Assen.

Vertrouwen terugwinnen

De gemeente Lelystad reageert positief op ons verzoek. In deze gemeente zijn volgens online advertenties zo'n 48 zelfstandige sekswerkers actief. In elke andere gemeente zouden deze sekswerkers allemaal een vergunning moeten aanvragen voordat zij hun werk vanuit de eigen woning mogen aanbieden. "Maar daar staat Lelystad toch anders in", zegt Rob de Bie, beleidsadviseur openbare orde en veiligheid in Lelystad.

De Bie zag dat het vergunningenbeleid in andere gemeenten geen rekening houdt met thuiswerken, en dat de landelijke wetgeving nog jarenlang op zich kan laten wachten. "En dat duurt ons te lang." Sinds begin dit jaar is het vooruitstrevende beleid ingegaan.

"Thuiswerken is in de illegaliteit gedrukt", en dat is volgens De Bie een vreemde situatie. Daarom heeft de gemeente besloten om de vergunningplicht los te laten. Niet Amsterdam, maar Nieuw-Zeeland is de grote inspiratiebron voor Lelystad op het gebied van sekswerkbeleid.

Daarnaast stond De Bie aan de basis van de registratiemogelijkheid voor sekswerkers. Dat tot nu toe alleen Amber zich heeft aangemeld, verbaast hem niet. Door het jarenlang criminaliseren van sekswerkers is het vertrouwen tussen de branche en de overheid als sneeuw voor de zon verdwenen.

"Maar wij proberen dat vertrouwen weer terug te winnen", legt hij uit. "Door in te zetten op de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van sekswerkers. En ja, veel sekswerkers zijn het vertrouwen in de overheid verloren. Dat is een lastig probleem. Misschien wel een traject van vele jaren om dat te herstellen."

Veranderende blik op sekswerk

Aangezien Amber pas recent is begonnen met sekswerk, staat zij niet wantrouwend tegenover de gemeente. "Als ik zie hoe de gemeente Lelystad met sekswerk vanuit huis omgaat, zie ik geen reden om me niet te laten registreren."

Onder sekswerkers geeft het idee van een database met contactgegevens van sekswerkers met gevoelige privé-informatie een onveilig gevoel. Maar Amber maakt zich daar geen zorgen over. "Ik heb voor mezelf de keuze gemaakt dat als ik dit fulltime ga doen, dat ik dat ook enigszins openbaar doe. Dus nee, als mijn gegevens op straat zouden komen, dan weet iedereen al dat ik dit werk doe."

Toch snapt ze die terughoudendheid wel. Er heerst nog een enorm stigma op sekswerk, hoewel ze het wel langzaam ziet verschuiven. "Het is maar net hoe je er zelf in staat. Hoe je familie erin staat. Jongeren van tegenwoordig kijken toch heel anders naar sekswerk. De mensen waar ik contact mee heb, hebben er geen enkele moeite mee. Zij weten het ook, en ze supporten het alleen maar. Dus ik zie het probleem ook niet."

'Hopelijk straks landelijk beleid'

Lelystad heeft zich nu echter wel in een opmerkelijke positie gewrongen. Er bestaat een scenario waarin de landelijke wetgeving ineens wel door de Tweede en Eerste Kamer komt. En als daarin wordt gesteld dat sekswerk vergunningsplichtig wordt, dan is het experiment in Lelystad plotsklaps afgelopen.

Rob de Bie heeft echter een groter doel voor ogen. Als het beleid in Lelystad goede resultaten oplevert, dan moet de Wrs daar eigenlijk ook rekening mee houden, vindt hij. "Hopelijk wordt ons beleid straks ook het landelijke beleid. We willen sekswerkers het vertrouwen teruggeven. Ze hulp en veiligheid bieden. We gaan wel zien hoe dat uitpakt."