Prikkeldraad en tralies

Als je komt aanrijden bij jeugdzorginstelling Harreveld is het eerste wat opvalt de hoge muren met prikkeldraad en tralies voor de ramen. Binnen spreken we Rinke de Bruin, hoofd behandelingen en Eri Hoopman, directeur van Scholengemeenschap Harreveld. De combinatie tussen gedragsbehandelingen en scholing binnen één centrum maakt Harreveld inmiddels uniek. Maar Harreveld heeft de afgelopen jaren ook een negatief imago gekregen in de jeugdzorg. Kinderen zouden bij lastig gedrag al snel onder dwang worden opgesloten. Dat beeld wordt versterkt door de uitstraling van het complex.

Rinke de Bruin: “Dat prikkeldraad willen wij er maar wat graag af hebben. Dat is eigenlijk allemaal verleden tijd. Ook de tralies hier voor de ramen, dat hebben we helemaal niet meer nodig. Dat is een overblijfsel uit de tijd dat dit nog een jeugdgevangenis was. Maar goed, wij hebben ook geld nodig om het er allemaal af te halen. Gelden hiervoor worden beheerd door de gemeente en omdat er momenteel zoveel in het beleid verandert, wil de gemeente hier nu niet in investeren. Op de inhoud zijn we al langer echt aan het veranderen en dat was ook hard nodig. Ik vind dat we daarin echt goede stappen aan het maken zijn. Maar het gebouw, ja je hebt het gezien, als je rondloopt is het gewoon een oud gebouw. Dat zie je aan alles.”

Na het afnemen van dit interview heeft de organisatie van Harreveld besloten niet langer te wachten op geld van de gemeente; ze betalen de verbouwing uit eigen zak. Eind dit jaar gaat er een aannemer aan de slag om onder meer de tralies te verwijderen.

Zware problematiek en kwetsbare kinderen

In Harreveld zitten kwetsbare kinderen met complexe gedragsproblemen. Ze komen vanuit het hele land naar de Achterhoek omdat ze elders niet de zorg kunnen krijgen die hier wel is.

Eri Hoopman: “Je hebt het bijvoorbeeld over kinderen die al meerdere suïcidepogingen gedaan hebben. Het gaat er dan om ze in eerste instantie te stabiliseren en in leven te houden. Maar aan de andere kant hebben we hier ook jongeren met een hoog forensisch profiel die soms al een aantal delicten hebben gepleegd. Bijvoorbeeld ook jongeren die met bendes en messengeweld in verband worden gebracht. “

Rinke de Bruin: “Ik denk wel dat je kunt spreken van de meest ingewikkelde problematiek die wij hier hebben. En wij krijgen ze vaak van andere instellingen, ook van andere JeugdzorgPlus instellingen’. Maar er is na ons niet iets anders. Daar blijf ik me soms over verbazen; dat hier bijvoorbeeld een kind aan het rolschaatsen was en ik dacht: goh, wat is dat een lief kind. Ik denk dat het een jaar of twaalf was. Maar toen zei een collega: maar weet je wat er gebeurd is? Dit kind heeft een aantal dieren ernstig mishandeld en gedood. Dat kun je je niet voorstellen als je deze kinderen ziet. Maar ze bestaan wel en ze zitten hier.”

Minder opsluiten

De hervorming van de jeugdzorg is ook binnen Harreveld al gaande. De groepen zijn verkleind en er wordt zo min mogelijk gebruikgemaakt van de separeerruimtes; dat zijn vrij kale ruimtes waarin jongeren bij extreem gedrag worden opgesloten.

Rinke de Bruin: “Vroeger zeiden we: je laat dit gedrag zien, dan is opsluiting de consequentie. Nu zeggen we: we zien dit gedrag en snappen dat eigenlijk niet, kennelijk hebben we iets gemist. Wat heb jij nu nodig? De separeerkamer wordt alleen als uiterst middel ingezet, en dan gaat het echt om de veiligheid. Van de jongere zelf of van het personeel. De separeerkamer dient nu als een time-out van het extreme gedrag. Een prikkelarme slaapkamer waar de jongere weer tot rust kan komen. Over het inzetten van de separeerkamer maken we met de jongeren vooraf afspraken.”

Er liggen in Harreveld plannen klaar om de separeerkamers opnieuw in te richten en een vriendelijker karakter te geven dan nu het geval is.

Rinke de Bruin: “Als ik vanuit de inhoud mag kiezen ja, zo'n separatie ruimte is nu nog een kale ruimte. Maar ik zou heel graag willen dat het een mooi gekleurde kamer is waar een groot scherm hangt, waar je muziek kan luisteren of een spel kan spelen of dat je bijvoorbeeld met iemand kan bellen om tot rust te komen. Maar we moeten wachten op de middelen om dat in gang te kunnen zetten. We hebben plannen liggen en ook ingediend, maar het ligt gewoon stil. Omdat alles nu zoveel mogelijk in de regio georganiseerd wordt, is er hier geen ruimte voor investering. Dat vinden wij echt zonde.”

Perspectief geven

Naast intensieve behandeling is in Harreveld ook onderwijs geïntegreerd in de instelling. Het heeft een eigen scholengemeenschap.

Rinke de Bruin: “In het verleden waren het twee hele losse werelden die naast elkaar op het terrein opereerden. Maar wat je nu ziet is dat we integrale dagprogramma's maken en dat je dat programma echt met elkaar vormgeeft.”

Eri Hoopman: “Wat wij op school ook doen is de regie teruggeven aan de jongeren. De neiging is in het onderwijs om het over te nemen. ‘Wij bedenken wel wat goed voor jou is.’ Nee, hier moeten ze zelf bedenken wat ze graag willen leren en daar gaan wij hen bij helpen. Hiervoor halen we veel mensen van buiten naar binnen, met verschillende disciplines als kunst, cultuur en sport. We hebben van alles. En vervolgens geven we ze de mogelijkheid om hun talenten verder te ontwikkelen. Het draait om perspectief geven. Waar ga je naartoe werken? Waar hou je je aan vast? Dat heb ik nog nergens zo gezien als hier.”

De vraag is nu wat het perspectief is voor Harreveld zelf. Als de plannen doorgaan zoals ze er nu liggen, waarbij de nadruk ligt op het regionaal organiseren van de jeugdzorg, dan komt er een eind aan Harreveld zoals we het nu kennen.

Oneerlijke strijd

In Harreveld voelen ze het soms als een ongelijke strijd, waarbij andere instellingen al claimen voorop te lopen met de hervormingen. Hierdoor wordt het negatieve beeld over Harreveld in hun ogen ten onrechte versterkt.

Eri Hoopman: “We hebben last van ‘framing’. In andere regio’s wordt bijvoorbeeld heel hard geroepen: wij lopen voorop en hebben alles al kleinschalig. Totdat ik de vraag stel: maar gaan die kinderen ook allemaal naar school? Hebben ze weer perspectief? Dat is dan vaak nog niet gelukt.”

Rinke de Bruin: “Wij hebben ook last van organisaties die zeggen: ‘maar wij hebben geen separatieruimtes meer, nul.’ Dan zeggen wij: super goed maar wij krijgen hier wel de jongeren die het bij jullie niet redden. Dat vertellen ze er dan niet bij. Organisaties vertellen vooral wat ze wel hebben maar laten achterwege wat ze nog niet doen. Dat vind ik lastig want wij liggen onder vuur. Het zou fijn zijn als als we open met elkaar het gesprek kunnen voeren over de dilemma’s die het afbouwen van de gesloten jeugdzorg met zich meebrengt.”

Einde van Harreveld?

De medewerkers van Harreveld maken zich zorgen over het voortbestaan van de jeugdzorg zoals ze die hier kunnen bieden. En niet omdat ze bang zijn hun baan te verliezen. Volgens hen staat er veel meer op het spel.

Rinke de Bruin: “Het is belangrijk om te beseffen dat wanneer je dit soort jeugdzorg wilt afbouwen er wel voldoende alternatieve zorg is voor deze jongeren. Het gevaar bestaat nu dat we oude schoenen weggooien voordat er nieuwe zijn. En als er onvoldoende alternatieven zijn voor gesloten jeugdzorg, bestaat het risico dat dit soort jongeren in de samenleving terechtkomt. Ik vind dat heel onveilig voor die jongeren zelf, maar ook echt voor de maatschappij. Als je het bijvoorbeeld hebt over messengeweld, dan kan dat uitlopen op van die bendes die je ook in Amerika hebt. En ook meer suïcides. Dat zie je nu al een beetje toenemen, maar dat gaat dan echt oplopen."

Eri Hoopman: “Ons werk blijft wel bestaan alleen op een andere plek. We denken wel na over onze ‘baan’ want onze ‘baan’ gaat veranderen. Wij moeten de expertise die we hier hebben naar het voorveld brengen. Het voorveld is daar waar gedragsproblemen bij jongeren het eerst zichtbaar zijn, nog voordat het echt problematisch gedrag wordt. Maar daar gaan de veranderingen nog te langzaam. Er ligt nu veel nadruk op ons; het eindstation van de jeugdzorg maar in het voorveld is nog te weinig veranderd. Ik denk wel dat het idee ‘zorg in de regio’ goed is voor veel vormen van zorg, maar niet voor allemaal. En niet zolang er niks in het voorveld verandert.”

Rinke de Bruin: “Ik hoop in de toekomst oprecht dat een instelling als de onze niet meer nodig is. Het zou mooi zijn als we deze kinderen eerder kunnen opvangen. Vóórdat ze zo ontsporen dat ze hier terechtkomen. Maar eerlijk gezegd denk ik dat er toch altijd een groepje blijft met deze heel beschadigde kinderen.”