Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Bron

De nummers 2 op de lijsten van NSC, VVD, Groenlinks/PvdA, PVV, BBB, CDA en D66 debateerden op zondag 5 november tijdens het Runners-Up debat van WNL. Tijdens een stelling over investeringen in duurzame energie zegt Fleur Agema (PVV) rond 1:03:09 uur het volgende:

"Wat wij nu zien, is dat we op dit hele kleine stukje aarde moeten stoppen met leven. En als je die wereldbol ziet, dat bijvoorbeeld in Azië er 1.100…", en Agema legt nogmaals nadruk op het aantal: "... 1.100 kolencentrales worden bijgebouwd. Dan denk ik: je moet het allemaal verstandiger en rustiger aanvliegen."

Het heeft volgens Agema weinig zin om als klein land enorm veel geld in wind- en zonne-energie te steken, omdat voornamelijk China en India die milieuwinst teniet doen met de bouw van 1.100 kolencentrales. Maar klopt dat aantal wel?

Centrales of turbines

Alle kolencentrales die staan gepland of in aanbouw zijn, worden door onderzoekers van de Global Energy Monitor gepubliceerd. Op deze kaart staan bijna 14 duizend kolencentrales wereldwijd: van centrales die al decennialang actief zijn, tot projecten die enkel zijn aangekondigd door de fabrikant.

Een bouwproject kan zich echter in veel verschillende stadia bevinden. De Global Energy Monitor onderscheidt respectievelijk announced (aangekondigd), pre-permit (pre-vergunning), permitted (vergund) en construction (in aanbouw). Hoe vroeger in het proces, hoe groter de kans is dat het project nog wordt afgeblazen (ook wel shelved genoemd).

De Global Energy Monitor deelt elk kwartaal cijfers over kolencentrales die in elke fase van ontwikkeling zijn per continent. Uit de meest recente cijfers van juli 2023 blijkt dat wereldwijd 1.039 zogeheten coal-fired power units zijn aangekondigd, waarvan 948 in Azië. Het merendeel daarvan is gepland in China en India. Mogelijk heeft de PVV per ongeluk uit dezelfde tabel 184 afgeblazen (shelved) projecten in Azië erbij geteld: dan kom je namelijk op een aantal van 1.132 uit.

Pas vanaf het moment dat er vergunningen zijn afgegeven, kun je er redelijk zeker van zijn dat een centrale er ook daadwerkelijk komt. Bij 604 van deze power units is een vergunning verleend of schep in de grond gegaan. En er is nog een voorbehoud, want de Global Energy Monitor hanteert een onderscheid tussen power units en power stations.

"Units bestaan meestal uit een boiler en een turbine, en meerdere units kunnen een kolencentrale (power station) vormen", legt onderzoeksanalist Flora Champenois van de Global Energy Monitor uit. "Het verwisselen van de termen voor power stations en units is onnauwkeurig."

Het lijkt erop dat Agema geen kolencentrales, maar het aantal turbines heeft geteld. Als we naar kolencentrales kijken, dan gaat het om 282 (gepland) + 197 (in aanbouw) = 479 kolencentrales. Een flink verschil met de 1.100 die de runner-up van de PVV noemt.

Hoe vervuilend is China?

Maar of het nou 479 of 1.100 kolencentrales zijn: het gaat alsnog om enorm vervuilende installaties die tonnen CO2 uitstoten. Dus het hoofdpunt van Agema kan alsnog kloppen: Aziatische landen – met China en India voorop – bouwen vervuilende kolencentrales terwijl andere landen hun best doen om hun uitstoot te verminderen. Ter vergelijking zijn er in Nederland 4 kolencentrales actief.

Als we kijken naar de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking, dan ontlopen Nederland en China elkaar nauwelijks met respectievelijk 7,5 en 7,8 ton per persoon. In deze factcheck gebruiken we cijfers van de Wereldbank. Andere bronnen zullen iets andere waarden noemen: vaak gaat het om een definitieverschil. Maar de trend is bij elke bron hetzelfde: Nederland daalt in uitstoot van CO2, terwijl China flink aan het stijgen is.

Conclusie

Worden in Azië 1.100 kolencentrales bijgebouwd, zoals Fleur Agema van de PVV beweert? Alleen zodra je individuele turbines telt en projecten meetelt die enkel zijn aangekondigd, inclusief de projecten die alweer zijn afgeblazen. Specifiek gekeken naar het aantal Aziatische kolencentrales in planning en aanbouw gaat het om 479 stuks. Dat is ruim de helft minder dan wat Agema beweert. En als je iets ruimere definities hanteert, dan kunnen het 604 of 948 centrales zijn.

De uitstoot per hoofd van de bevolking is in China (de grootste bouwer van kolencentrales in Azië) 7,8 ton per persoon. In Nederland is dat 7,5 ton per hoofd van de bevolking. Het grote verschil is dat Nederland een dalende trend heeft ingezet, terwijl China sinds 2000 aan het stijgen is.

Maar China zet naast kolencentrales ook meer in op duurzame energie. In 2021 kwam 29,4 procent van alle opgewekte elektriciteit in China uit duurzame bronnen. In Nederland was dat in 2022 slechts 15 procent.

Reactie PVV en Agema

"Ik ben geen expert op dit terrein, maar de stelligheid van je factcheck wordt naar mijn idee niet onderschreven door de eerste vijf rapporten die omhoog komen als je 'kolencentrales Azië' invoert in de google-zoekbalk", reageert Fleur Agema op onze factcheck. "Dit zijn de eerste random vijf berichten over dit onderwerp. Ik heb niet gezocht naar rapporten die in mijn straatje passen."

Agema stuurt de volgende vijf berichten:

• ‘Plannen voor ruim zeshonderd nieuwe kolencentrales in Azië ondermijnen klimaatdoelen’
• China heeft het equivalent van twee nieuwe kolencentrales per week goedgekeurd in 2022
• Stikstofcrisis? In China en India komen er 700+ kolencentrales bij
• Is het wijs de Nederlandse kolencentrales als allerlaatste te sluiten?
• China: de lange weg naar schonere energie

Hoewel de cijfers in deze artikelen uit andere jaren en bronnen afkomstig zijn, ondersteunen ze onze factcheck. Nergens wordt het cijfer van 1100 genoemd of een cijfer dat daar in de buurt komt. De aantallen in de nieuwskoppen (ruim 600 in Azië, twee per week in China en 700+ in China en India) komen wel overeen met de cijfers van Global Energy Monitor.

Agema vervolgt haar reactie:

"China heeft overigens voorlopig geen plannen te stoppen met het bouwen en vergunnen van nog meer kolencentrales en wil pas in 2060 CO2-neutraal zijn. We hebben het daarbij naast Azië nog niet eens gehad over andere continenten zoals Afrika. Misschien kan de groep onderzoekers van de Global Energie Monitor optellen hoeveel kolencentrales wereldwijd worden gebouwd danwel al zijn vergund? Lijkt me interessant. In Nederland gaat de laatste in 2029 dicht. Het lijkt me nog steeds verstandiger om het allemaal rustiger aan te doen dan we nu doen. Zie ook de zeer hoge energieprijzen wegens schaarste een jaar geleden."