Nederlandse pensioenfondsen investeren miljoenen euro’s in het Braziliaanse JBS. Het grootste vleesbedrijf ter wereld kocht via-via runderen van een boerderij in de Amazone, waar illegaal vee verhandeld is en waar regenwoud tegen de vlakte ging. Hoogleraar tropische bosecologie Pieter Zuidema (Wageningen Universiteit) vindt de investering “niet wenselijk". "Veeteelt is de grootste veroorzaker van ontbossing in Brazilië.”

Beschoten

“Ze hebben bewakers met wapens, dus we blijven liever uit hun buurt”, zegt de oude man over de veeboeren. Hij wil niet met zijn naam genoemd worden, hij is bang voor repercussies van de boeren of hun sympathisanten. Zijn angst lijkt niet helemaal ongegrond. Toen een groep advocaten een aantal jaar terug polshoogte ging nemen om te kijken welke economische activiteiten er plaatsvonden in het gebied, werden ze door onbekenden beschoten waarop de juristen gauw rechtsomkeer maakten.

Sommige jonge bewoners zijn tevreden met de komst van boeren in het gebied, aldus een advocate die een poos nauw contact onderhield met de mensen en uit angst voor vervolging ook anoniem wil blijven. “Jongeren willen verandering, sommigen hopen op economische ontwikkeling”, legt ze uit. De oude Kayabí blijft liever uit de buurt bij de boeren. Sinds hun komst begin deze eeuw, is zijn leefgebied hevig veranderd. Tropisch bos waar de Kayabí in jaagden en hout sprokkelden, ging tegen de vlakte. Boeren laten er nu runderen grazen.

Bescherming

Het Kayabí-gebied dat zich uitstrekt op de grens tussen de deelstaten Mato Grosso en Pará, is ruim een miljoen hectare groot. Het kreeg de hoogste graad van bescherming op papier in 2013, om de tradities en het leefgebied van de oorspronkelijke bewoners, de Kayabí, evenals de Munduruku en Apiaká die er ook wonen, te beschermen. Commerciële handel en grootschalige ontbossing werden verboden.

Maar sommige boeren trekken zich er weinig van aan. Zoals de eigenaar van fazenda (boerderij) Santa Laura do Xibanti, die zich in het beschermde Kayabí-gebied bevindt. Via een familielid, die een boerderij in een ander gebied heeft, kwamen zijn runderen bij het Braziliaanse JBS terecht, ’s werelds grootste vleesverwerker waar Nederlandse pensioenfondsen miljoenen in investeren.

‘Witwassen’

Hoe de handel in vee tussen de genoemde boerderijen verliep, wordt duidelijk uit vrachtbrieven die dagblad Trouw en Pointer in handen kregen van het Braziliaanse onderzoeksjournalistiekplatform Agência Pública. De documenten laten zien dat de boer van fazenda Santa Laura do Xibanti in 2018 runderen verhandelde naar de boerderij van een familielid, gelegen in een ander gebied. Van daaruit zijn de koeien doorverkocht aan JBS. “Het gaat hier om witwassen van vee”, concludeert onderzoeksjournalist Thiago Domenici van Agência Pública die ook de milieuboetes te zien kreeg.

Boetes die de boer kreeg onder andere voor het weghalen van oerbos of het ontwikkelen van agrarische activiteiten zonder vergunning.

“Het gaat om mensenrechtenschendingen van inheemse bewoners. Hun land, waar ze op jagen en voedsel vandaan halen, wordt afgepakt. Dan raak je aan hun bestaanszekerheid. Dat mag niet volgens de grondwet”, reageert criminoloog Tim Boekhout van Solinge op de ontbossing en veehandel in het beschermde inheemse gebied. “Dit financieren met Nederlands geld, dat kan gewoon niet. Dan ben je betrokken bij criminaliteit”,

Volgens Boekhout van Solinge, die verbonden is aan de Erasmus University Rotterdam en als specialist in forest crime de Verenigde Naties adviseerde over het bestrijden van corruptie, illegale exploitatie en criminaliteit in bosgebied, zijn dit soort taferelen geen uitzonderingen. “80 procent van de ontbossing in de Amazone is illegaal, niet meer dan 5 procent van de milieuboetes worden betaald.”

Blockchain

In een schriftelijke reactie laat JBS weten dat het voor hen heel moeilijk te achterhalen is of een indirecte leverancier legaal opereert of niet, omdat de vrachtbrieven geen openbare informatie zijn. Een dilemma dat niet alleen bij hen, maar binnen de hele vleessector speelt in Brazilië. JBS geeft aan dat ze via blockchain vanaf 2025 korte metten willen hebben gemaakt met illegale ontbossing in de Amazone. Blockchain kan data en transacties veilig en efficiënt opslaan, en stappen in de handelsketen inzichtelijk maken. “Met ons recent gelanceerde blockchainplatform zijn we in staat om toe te zien op de hele keten, zowel de directe als indirecte leveranciers”, meldt een woordvoerder van JBS.

“Het is een techniek waar muziek in zit”, zegt hoogleraar tropische bosecologie Pieter Zuidema van de Wageningen University over blockchain. “Maar 2025 is wel laat, dat kan wel wat sneller voor zo’n groot bedrijf.” Volgens Zuidema moeten we niet te lang meer wachten. “Ik maak me grote zorgen over het verdwijnen van bomen, planten en dieren door ontbossing in de Amazone. Denk aan jaguars, die grote gebieden nodig hebben om te kunnen overleven, en die steeds meer versnipperd raken door ontbossing.” Ook wijst hij erop dat de Amazone veel koolstof bevat en opneemt. “Het behoud van de Amazone is essentieel in de strijd tegen klimaatverandering.”

Corruptie

Ontbossing is niet het enige waar JBS de afgelopen jaren over in opspraak raakte. Ook kwam het bedrijf in het nieuws vanwege fraude en corruptie. De directie van JBS, de broers Wesley en Joesley Batista, werden in oktober 2020 beschuldigd van corruptie. Ze zouden volgens politieonderzoek ruim 10 miljoen euro aan smeergeld hebben betaald aan de gouverneur van de deelstaat Mato Grosso do Sul. Een rechterlijke uitspraak moet nog volgen.

In de Verenigde Staten, waar JBS kantoren heeft, kwam het bedrijf afgelopen najaar in de spotlights te staan vanwege financiële malversaties. In 2016 in Brazilië werd JBS namelijk aangeklaagd vanwege Lava Jato, de zogeheten ‘operatie Wasstraat’, die blootlegde hoe bedrijven in ruil voor steun aan de overheid lucratieve klussen kregen. De vleesverwerker sloot een deal met de Amerikaanse justitie om aan vervolging te ontkomen en betaalde een boete van ongeveer 100 miljoen euro.

Nederlandse investeerders

Het weerhoudt Nederlandse investeerders er desondanks niet van om te beleggen in het Braziliaanse vleesbedrijf, zo blijkt onder meer uit de investeringen van pensioenfondsen die ze op hun websites publiceren. “We zijn al enige tijd, via een externe dienstverlener, met JBS in gesprek over deze problemen en verwachten van hen dat zij verbeteringen laten zien”, aldus een woordvoerder van Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFWZ) dat 69,12 miljoen euro in JBS Brazilië heeft geïnvesteerd. "Vooruitlopend kan ik de omvang van de JBS-beleggingen per 31 december 2020 alvast geven, dat is 54,57 miljoen euro."

Een soortgelijke streven heeft ook Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (BpfBouw), dat 19,50 miljoen euro in JBS belegt. “Het verkopen van bedrijven is niet de oplossing”, laat een woordvoerder van BpfBOUW weten. “We gebruiken onze invloed als aandeelhouder om bedrijven duurzamer te maken.”

Aegon investeert volgens financieel onderzoeksorganisatie Profundo 1,5 miljoen euro in JBS Brazilië. De belegger laat weten dat ze JBS onder verscherpt toezicht hebben staan. Voor Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) en Pensioenfonds van de Metalelektro (PME) was de maat vol. Vanuit duurzaamheidsoogpunt geven ze aan dat JBS niet langer in hun beleggingsportefeuille past.

Het ABP aan kop

De absolute koploper van de Nederlandse investeerders is het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) met een bedrag van 169,96 miljoen euro. Het ambtenarenfonds blijkt een van de grotere investeerders in JBS, aldus financieel onderzoeker Ward Warmerdam van Profundo. Hij zegt dat het lastig is om een exacte plaats aan te geven, omdat sommige investeerders niet opgenomen zijn in financiële databases. “Maar”, zo legt hij uit, “het ABP staat zeker in de top 10 van JBS’s investeerders.”

Het ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, meldt in een schriftelijke reactie dat het de komende jaren volop in wil zetten op grote transities, zoals klimaatverandering en het behouden van natuurlijke grondstoffen. “Veel initiatieven zijn nieuw en bedrijven staan nog aan de beginfase van de genoemde transities. We zullen daarbij de criteria voor ons insluitingsbeleid de komende tijd gaan aanscherpen”, zegt een woordvoerder van het ABP. “De belegging in JBS zal volgens onze beleggers bij APG (Algemene Pensioen Groep NV, red.) passen binnen ons duurzaam- en verantwoordbeleggingsbeleid.”

Hoogleraar Zuidema noemt het “vreemd” dat het ABP dit binnen hun duurzaamheidsbeleid schaart: “Dat lijkt me niet gewenst”, zegt hij. “Veeteelt is de grootste veroorzaker van ontbossing in Brazilië. Ik hoop dat het ABP hun richtlijnen voor beleggen gaat aanpassen en strenger gaat maken.”

Verzet

Zuidema is een van de meer dan vierhonderd wetenschappers uit Wageningen die het ABP onlangs opriep niet langer te investeren in Braziliaanse vleesbedrijven als JBS, gezien de grote rol die het speelt bij ontbossing. Hoogleraar tropische bosecologie Marielos Peña Claros van Wageningen University legt uit waarom ze het initiatief nam: “Ik was in shock toen ik ontdekte dat mijn pensioengeld daarnaartoe gaat. Wij leren onze studenten over de enorme gevolgen van ontbossing. Tegelijkertijd gaat ons pensioengeld naar bedrijven die hier de grootste veroorzakers van zijn. Dat wringt.”

“Hoe individuele pensioenfondsen, zoals ABP en PFZW, invulling geven aan de naleving van deze internationale richtlijnen en in welke bedrijven zij wel of niet investeren is de verantwoordelijkheid en keuze van de individuele pensioenfondsen. Dit geldt ook voor de beslissing om gesprekken te voeren met een bedrijf of juist over te gaan tot uitsluiting”, reageert het ministerie van Financiën, dat aangeeft deze casus niet te kennen. “Wij zullen deze specifieke casus ook bespreken bij de volgende vergadering van het IMVB (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Beleggen, red.) convenant Pensioenfondsen.”

Vanuit de Amazone laat de oude Kayabí-man weten in ieder geval blij te zijn met de aandacht vanuit Nederland voor zijn situatie. “Ik hoop dat het ons helpt en dat we onze rust terugkrijgen.”