Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Bron

Freek Jansen, de nummer 2 van Forum voor Democratie (FvD), plaatste op maandag 13 november een Tiktok-video over het plan om Schiphol naar de Noordzee te verplaatsen. Het is een plan dat FvD ook in het verkiezingsprogramma heeft opgenomen (zie pagina 7).

In de TikTok-video, die op moment van schrijven ruim 50 duizend views heeft, wordt gezegd dat een luchthaven op zee ongeveer 29 miljard euro gaat kosten. “En het enige probleem is dat er windmolens in de weg staan, dan kunnen de vliegtuigen niet landen.”

Klopt het dat er windmolens in de weg staan voor een eventuele luchthaven en dat dit het enige probleem is voor een luchthaven in zee?

Flyland

De discussie rondom het verplaatsen van luchthaven Schiphol naar de Noordzee speelt al sinds de jaren ‘90. Hoe kan Schiphol blijven meegroeien met de stijgende vraag naar vliegreizen? Vlak voor de millenniumwisseling publiceert het Centraal Planbureau (CPB) een onderzoek waarin de optie wordt besproken van een kunstmatig eiland in de Noordzee, waarop Schiphol wordt gebouwd. Er zijn echter drie grote nadelen:

• Het is financieel (nog) niet haalbaar.
• Reizigers en personeel krijgen te maken met een langere reistijd.
• Er zijn nieuwe veiligheidsrisico’s, hinder van de nieuw te bouwen spoorwegen en milieubelasting in de Noordzee.

In 2001 werd het onderzoek Flyland opgezet: een groot opgezette studie die 50 miljoen gulden (destijds ongeveer 20 miljoen euro) zou kosten en vijf jaar moest duren. De toenmalig staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Melanie Schultz beëindigde het onderzoek echter al na twee jaar omdat er “te veel onzekerheden in de ontwikkeling van de luchtvaart” zijn.

Alsnog kon de volgende conclusie worden opgesteld: “Er zijn geen absolute onmogelijkheden om een eiland in de Noordzee te realiseren.” Windmolens speelden op dat moment nog geen rol, omdat het eerste windmolenpark pas in 2007 in de Noordzee werd gebouwd. Maar de definitieve keuze om uit te zoeken of een luchthaven in de Noordzee een serieuze optie is, werd nooit gemaakt.

Quickscan

Waar het twintig jaar geleden voornamelijk ging om de groei van het aantal vluchten op Schiphol, spelen nu geluidshinder en milieuvervuiling een grotere rol in de discussie rondom de luchthaven. Ter voorbereiding op de Luchtvaartnota 2020-2050 – waarin de toekomst van een ‘veilige en duurzame luchtvaartsector’ in Nederland wordt uitgestippeld – dienen Jan Paternotte (D66) en Corrie van Brenk (50PLUS) in mei 2018 een motie in om opnieuw een onderzoek (een zogeheten quickscan) te laten uitvoeren.

Die quickscan is het document waar Freek Jansen naar verwijst. Op 8 februari 2019 werd de Quickscan luchthaven in zee (PDF) aan de Tweede Kamer aangeboden. Ook nu luidt de conclusie dat er meer nadelen dan voordelen aan het plan zijn. Een korte opsomming:

• De kosten zijn tussen de 33 en 46 miljard euro. En weer wordt geconcludeerd dat er een groot exploitatietekort is. Het project is financieel niet haalbaar.
• Er is een negatieve impact op het landschap. Duinen zijn volgens de quickscan een kwetsbaar ecosysteem dat door emissies van vliegtuigen zwaar wordt getroffen.
• Een luchthaven in zee betekent ook een groei in vliegverkeer, wat ervoor zorgt dat de CO2-doelstellingen moeilijker worden om te halen.
• De tunnelbuizen van het vasteland naar het nieuwe eiland brengen een veiligheidsrisico met zich mee. De stabiliteit van de kust en de waterkwaliteit zijn in het geding; er treedt mogelijk verzilting op.
• Het eiland en al het vliegverkeer zijn dag en nacht zichtbaar vanaf de kust. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor toerisme en ondernemers aan de kust.
• Zowel reizigers als personeel krijgen een langere reistijd naar Schiphol.
• De technische beperkingen van het bouwen van een vliegveld op open zee: Hoewel in Azië vliegvelden in zee zijn gebouwd, liggen deze vaak dicht bij het vasteland. Schiphol op de Noordzee zou 20 kilometer van de kust komen te liggen, waardoor het kostenplaatje nog eens flink kan oplopen.

Daarnaast blijft er door de bouw van een luchthaven in zee weinig ruimte over voor extra windmolenparken. En belangrijk: het huidige windmolenpark Hollandse Kust Zuid grenst aan de beoogde locatie voor de nieuwe luchthaven. “Vanwege de hoogtebeperkingen in het kader van de vliegveiligheid kunnen een luchthaven en een windpark echter niet naast elkaar bestaan”, stelt het rapport. Voor ongeveer 8 tot 12 miljard euro kan dat windmolenpark worden verplaatst.

Maar, zo lezen we ook in de quickscan: dit onderdeel moet nog nader worden uitgewerkt.Op pagina 23 staat: “Naast dat de luchthaven invloed heeft op de windparken hebben andersom windturbines en de turbulentie die deze veroorzaken mogelijk invloed op de windomstandigheden en daarmee op de vliegoperatie. Dit zal nader onderzocht moeten worden.”

Desondanks benadrukt Thierry Baudet in het debat op 19 oktober 2019 (hier het volledige transcript) hoe belangrijk dit project voor hem is: “Ik ben zo blij dat het gelukt is om hier een debat over te houden, want het is een ontzettend belangrijk onderwerp dat een kernpunt vormt in de agenda, in de visie van Forum voor Democratie: een nieuwe luchthaven in de Noordzee.”

Tijdens dat debat dient hij twee moties in. De ene gaat over een vervolgonderzoek op de quickscan (PDF). De andere motie gaat over het verwijderen van alle windmolens op de Noordzee (PDF), omdat hij op basis van de quickscan concludeert dat ‘windturbines op zee de aanvliegroutes van een nieuwe luchthaven kunnen frustreren’. Beide moties worden verworpen.

Oordeel

Klopt de uitspraak dat Schiphol in de Noordzee nog niet mogelijk is, omdat ‘er windmolens in de weg staan’?

De discussie over een nationale luchthaven in zee speelt al sinds de jaren ‘90. Destijds werd geconcludeerd dat het ingewikkeld, maar zeker niet onmogelijk is. Maar rond die tijd speelden windmolens in de Noordzee nog geen rol in de besluitvorming.

In 2019 werdeen quickscan uitgevoerd, waarin windmolenparken wel werden meegenomen in de afwegingen. Windmolenpark Hollandse Kust zuid grenst op dit moment nog aan de beoogde locatie voor de nieuwe luchthaven. Voor 8 tot 12 miljard euro kan dat windmolenpark worden verplaatst. Maar er wordt ook geconcludeerd dat de wisselwerking tussen windturbines en vliegverkeer nog ‘nader onderzocht moet worden’.

De uitspraak van Freek Jansen klopt dus niet: de huidige windmolenparken zijn geen dealbreaker. Dat Schiphol op zee nog niet is gerealiseerd komt niet doordat er ‘windmolens in de weg staan’, maar omdat het te duur is, de kosten kunnen oplopen door technische problemen, er meer luchtvervuiling optreedt, er negatieve impact op het kustlandschap plaatsvindt en er langere reistijd naar de luchthaven ontstaat.

Reactie Freek Jansen

De factcheck is voorgelegd aan Freek Jansen. De politicus heeft hier vooralsnog niet op gereageerd.