Pointer heeft sinds het voorjaar onderzoek gedaan naar grensoverschrijdend gedrag in de wereld van klassieke muziek. Op basis daarvan meldden we vandaag dat het Conservatorium van Amsterdam vorig jaar de samenwerking met twee docenten heeft beëindigd. Een derde docent was net gepensioneerd toen misstanden over hem aan het licht kwamen. In dit artikel leggen we uit hoe we in dit onderzoek te werk zijn gegaan.
Waarom onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de wereld van de klassieke muziek?
Dit verhaal begon bij Anneke Romeijn. Zij speelt al sinds haar achtste trompet, studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam en stond als remplaçant (orkestjargon voor freelance musicus) op grote podia in binnen- en buitenland. En in de studio van NPO Klassiek. Eén van haar freelance klussen was de productie van het ochtendprogramma daar, 12 jaar lang namens de KRO-NCRV gepresenteerd door Margriet Vroomans. Margriet was dan ook een van de eersten aan wie Anneke vertelde dat ze had besloten de professionele muziekwereld achter zich te laten. Moe van het seksisme, de ongelijkheid en van het grensoverschrijdende gedrag.
Bij Margriet Vroomans gingen alarmbellen af en die deden haar besluiten verder te graven. Is Anneke de enige musicus met dit soort ervaringen? Nadat Margriet al van 15 musici uit verschillende orkesten soortgelijke verhalen had gehoord, haakten wij met Pointer aan. Tijdens dit onderzoek hadden we samen contact met in totaal 51 mensen, uit heel Nederland en daarbuiten en uit alle geledingen van de klassieke muziek. We ontvingen verhalen van conservatoriumstudenten en medewerkers en van orkestmusici, operazangers en vertrouwenspersonen. Sommigen reageerden op de oproep die we eind juni op onze site plaatsten, met anderen kwamen we ‘via-via’ in contact. Eén van de mensen die we spraken, was de Vlaamse Eline Cote. Zij deed internationaal onderzoek onder nog eens 250 vrouwelijke musici. Daarvan kreeg 20 procent te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Eline is behalve onderzoeker, oprichter van het Virago Symphonic Orchestra. Dat bestaat volledig uit vrouwelijke musici, die uitsluitend werk van vrouwelijke componisten speelt.
Praatten musici gemakkelijk over hun ervaringen?
Een overeenkomst in de contacten die we tijdens het onderzoek hadden: vrijwel iedereen bleek bang voor de gevolgen van praten over ervaringen. Ook wanneer die duidelijk grensoverschrijdend waren geweest. Daarom hebben we met iedereen die we benaderden, eerst op achtergrondbasis gesproken. Een bron kon zo vrijuit spreken. Voor de redactie waren die eerste gesprekken niet alleen om ervaringen op te tekenen maar ook om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de wereld waarin die zich afspeelden. Die wereld is niet overdreven groot. Nederland telt negen conservatoria, waarvan er acht een afdeling klassieke muziek hebben. Er zijn tien symfonische orkesten, die alleen met overheidssteun overeind blijven. Het Radio Filharmonisch Orkest wordt betaald met omroepgelden, de rest krijgt subsidie van OCW. Er is dus weinig werk en weinig geld en er zijn al helemaal weinig voltijdbanen.
Daarom zit angst om vrijuit te praten er al vroeg in. Op conservatoria is het gebruikelijk dat lessen in een één-op-één-setting gegeven worden, door een hoofdvakdocent die regelmatig een studie lang bij de student blijft. Een mate van aandacht die zeldzaam is in het hoger onderwijs maar die ook, leerden we uit het onderzoek, kwetsbaarheden met zich meebrengt. Van de verhalen die we ophaalden, gingen er 31 over incidenten op een conservatorium: we hoorden persoonlijke verhalen uit onder meer Maastricht, Den Haag, Tilburg, Utrecht en Rotterdam.
Deel jouw verhaal
Ons onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de klassieke muziek gaat door. Daarbij zijn alle tips, suggesties en op- en aanmerkingen welkom. Vul het contactformulier in of neem direct contact op met Justus Cooiman en David van Unen. We garanderen discretie.
Een groot deel van de aflevering gaat over het Conservatorium van Amsterdam. Waarom?
Een veelvoud van de verhalen kwam echter van (oud-)studenten van het Conservatorium van Amsterdam. Aan het begin van de zomer besloten we daarom in te zoomen op de situatie op het grootste en meest gerenommeerde conservatorium van Nederland. Doorslaggevend daarin was de veelheid van tips uit de hoofdstad: één bron is immers geen bron.
Meerdere oud-studenten van één specifieke afdeling daar vertelden hoe twee docenten wel erg vrijpostig konden zijn. Er werd gezamenlijk gedronken en er waren harde en seksistische grappen. Studenten zeggen ongewenst te zijn aangeraakt en er was zelfs sprake van seks tussen docent en student.
De periode waarin oud-studenten die we spraken daarmee te maken kregen, besloeg zeker 18 jaar. Bovendien werd ons duidelijk dat in datzelfde tijdsbestek meerdere meldingen waren gedaan van dat gedrag, maar dat consequenties achterbleven. Hoewel die er inmiddels wel zijn gekomen (beide mannen werken sinds vorig jaar niet meer op het Conservatorium van Amsterdam), besloten we de casus toch uit te lichten. Dit omdat de situatie op deze afdeling lang kon duren en omdat eerdere meldingen niet direct werden opgepakt. Dat docenten ook seks hebben gehad met een student is door verschillende betrouwbare bronnen aan ons bevestigd. Vanwege het precaire karakter, lichtten die bronnen dat verder niet toe in de uitzending.
Waarom vertellen jullie niet om welke oud-docenten het gaat?
Twee oud-studenten van deze afdeling toonden zich bereid voor de camera over hun ervaringen te vertellen, onder voorwaarde dat ze de betreffende docenten niet bij naam hoefden te noemen. Daar hebben we als redactie mee ingestemd. Dit met het oog op de privacy van deze oud-docenten en omdat het probleem dat we aan hebben willen kaartten breder is dan deze specifieke gevallen. De verhalen van de twee oud-studenten zijn (op achtergrondbasis) bevestigd door andere oud-studenten en door de directie van het Conservatorium van Amsterdam. Die laatste partij heeft vorig jaar daarom de samenwerking met de twee mannen beëindigd.
Dat geldt ook voor de tweede casus in ons onderzoek. In een later stadium meldden zich twee oud-studenten van een andere afdeling van het Conservatorium van Amsterdam. Zij vertelden dat er ook op hun vakgroep veel werd gedronken en gefeest. Eén van hun docenten ging daar verbaal jarenlang grenzen over. Bovendien stuurde hij ze met regelmaat seksueel getinte berichten via Facebook en Whatsapp. In tegenstelling tot de studenten van de andere afdeling, wilden deze twee vrouwen daar alleen anoniem over vertellen in onze uitzending.
Daar hebben we mee ingestemd na inzage van berichtenverkeer tussen de docent, de twee vrouwen en een derde studente. Die appjes- en Facebookberichten ondersteunden inhoudelijk het verhaal van de oud-studenten. Ook in deze casus werd ons duidelijk dat een eerste melding van betrokken studenten strandde in de organisatie van het conservatorium. Ook hier bevestigde de directie van het conservatorium dat het gedrag van de docent als ernstig genoeg voor ontslag was beoordeeld.
Wat zeggen de docenten er zelf van?
Alle drie de betrokken oud-docenten zijn ruim 2 weken voor de uitzending op de hoogte gesteld van ons onderzoek. Eén van de docenten wilde überhaupt niets kwijt. Met de twee andere mannen is uitvoerig gesproken en beiden hebben de kans gekregen inhoudelijk te reageren. Eén van de twee heeft van die mogelijkheid gebruikgemaakt. Hij schreef over thuis lesgeven:
"Dit is een volstrekt verkeerde voorstelling van zaken en duidt op weinig kennis van de cultuur binnen een conservatorium! Wel zijn er door mij thuis met enige regelmaat reguliere hoofdvak lessen gegeven (…).. Er werd dan zorgvuldig gekeken welke plek voor beide partijen het meest gunstig was. Een schrijnend ruimtegebrek in het conservatorium bepaalde soms dat een les bij mij thuis de voorkeur genoot. Dit gebeurde bij meerdere vakgroepen en heeft bij mijn studenten nooit op enig bezwaar gestuit. Ja, wanneer een les soms aan het eind van de middag eindigde heb ik wel eens een drankje aangeboden als het zo uit kwam en heb hierbij nooit enig onderscheid gemaakt tussen mannelijke of vrouwelijke studenten."
En over cafébezoeken na voorspeelavonden:
"Na afloop van dit soort avonden, ook wel voorspeelavonden genoemd, was en is het nog steeds gebruikelijk met z’n allen, dus studenten met aanhang en docenten nog even in een naburige openbare gelegenheid iets te gaan drinken of eten. De sfeer kun je in het algemeen als zeer ontspannen benoemen vanwege de ontlading na geleverde prestatie. (…) Wellicht hebben bepaalde studenten zich geërgerd aan de informele sfeer die er op die momenten tussen studenten en docenten heerste en opmerkingen die er over en weer geplaatst werden. Dat betreur ik! In de meeste gevallen rekenden wij als docenten alle door studenten gebruikte consumpties af en vertrokken tijdig. Geen van de docenten heeft ook maar ooit enige onregelmatigheid geconstateerd!"
Waren de incidenten op het Conservatorium van Amsterdam een uitzondering?
We hebben naar aanleiding van de situatie op het Conservatorium van Amsterdam een rondgang gemaakt langs alle andere conservatoria van Nederland, met de vraag wat hun ervaringen zijn met dit onderwerp en welke procedures en protocollen ze hanteren. De uitkomsten van die rondgang publiceren we binnenkort.
Pointer heeft de directie van het Conservatorium van Amsterdam na een eerste ontmoeting in juni periodiek op de hoogte gehouden van de vorderingen van het onderzoek. Hetzelfde geldt voor de vrouwen die over hun ervaringen hebben verteld. Daags voor de uitzending hebben zij die te zien gekregen, en ermee ingestemd.
