“Het begint al bij het contract”, zegt Barbara Smietana van stichting Barka, die Poolse daklozen begeleidt, tijdens de Pointer meet-up eind april. “Dat is een fase A contract, dat biedt geen zekerheid of structuur. Dit contact is in principe voor 6 maanden, maar wordt per maand of soms per week verlengd.”.’

“Ze worden onder valse voorwendselen geronseld. En als ze dan in Nederland komen, moeten ze slapen in ploegendienst, en is het werk niet dat wat hen is voorgespiegeld,” zegt Petra Bolster van de FNV. “Bovendien beginnen ze met een achterstand, want de ‘gratis’ busreis naar Nederland blijkt helemaal niet gratis en de huur voor de kamer wordt ingehouden op hun brutoloon.”

Tijdelijk verblijf

We horen van Poolse arbeidsmigranten dat ze veelal geen vaste werkplek hebben. Ze worden dan bij de ene werkgever, dan weer bij een andere geplaatst, vaak ook steeds in een andere gemeente. Officieel moeten arbeidsmigranten zich vier maanden na aankomst in Nederland inschrijven bij de gemeente in de Basisregistratie, maar daar zijn ze niet altijd van op de hoogte. “De informatievoorziening voor arbeidsmigranten is niet goed”, zegt Michalina Płóciennik, die Poolse inwoners in Tilburg bijstaat. “Contracten zijn in het Nederlands opgesteld en ze zijn niet op de hoogte van de wet- en regelgeving.”

Dat ‘rondpompen’ heeft tot gevolg dat de arbeidsmigrant moeilijk kan aantonen waar en wanneer hij gewerkt heeft. Dit kan weer problemen opleveren bij het aanvragen van een uitkering of als ze zich aanmelden bij de daklozenopvang.

Geen werk, geen bed

Alleen al in 2023 sliepen meer dan 300 arbeidsmigranten in Tilburg op straat, zo blijkt uit cijfers van Stichting Barka. Deze groep heeft geen recht op daklozenopvang volgens de hulporganisatie, omdat ze niet langer dan vijf jaar in Nederland wonen. Maar dat is een misverstand, zegt Dion Kramer, Universitair Docent European Union Law aan de Vrije Universiteit Amsterdam: “Die vijf jaar-regel klopt niet helemaal. Iemand die vijf jaar rechtmatig in Nederland heeft verbleven, bouwt duurzaam verblijfsrecht op. Maar het is ook zo dat je die rechten kunt opbouwen als je hier korter werkt. Het Hof van Justitie van de EU heeft bepaald dat iemand die twee weken heeft gewerkt, een half jaar het recht behoudt om in Nederland te blijven en het recht behoudt daar gelijk behandeld te worden.”

Ketenverantwoordelijkheid

Senior onderzoeker arbeidsrecht Jan Cremers (Tilburg University) pleit voor ketenverantwoordelijkheid. Het vraagstuk van de huisvesting wordt nu bijvoorbeeld door de bedrijven die arbeidsmigranten inzetten veel te makkelijk afgewenteld op de overheid, stelde hij tijdens de Pointer meet-up. Hij noemt het een fundamentele vraag: waar ligt de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de materiële werkgever? Zij leggen die verantwoordelijkheid nu bij de uitzendbureaus en de gemeenschap.

Jan Cremers zal tijdens de uitzending op 1 juni een tip van de sluier oplichten van zijn onderzoek naar goed werkgeverschap. Welke verantwoordelijkheid moeten werkgevers nemen voor hun internationale werknemers?