“De ergste voedselcrisis sinds de Tweede Wereldoorlog.” Volgens David Beasley, de directeur van het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties, moeten we ons daarop gaan voorbereiden. De oorlog in Oekraïne zet het wereldvoedselsysteem zwaar onder druk. De nood is vooral hoog in landen die grotendeels afhankelijk zijn van graan uit Oekraïne. Zo is Egypte voor meer dan 80 procent afhankelijk van hun toevoer en haalt ook Jemen, een land dat sowieso al jaren in hongersnood verkeert, meer dan 60 procent van het graan uit Oekraïne.

Ook Nederland ondervindt problemen in het voedselsysteem door de oorlog. Maar uit een analyse van de Wageningen Universiteit blijkt dat we een direct voedseltekort niet hoeven te vrezen. Wel krijgt de landbouw het zwaar. Zij zijn deels afhankelijk van Oekraïne en Rusland voor hun veevoer en kunstmest, waardoor veel boeren financieel onder druk komen te staan. En de prijs van kunstmest steeg al langer door de stijgende energiekosten.

Boeren draaien voor deze kosten vooral zelf op, ziet de ondernemersorganisatie van boeren en tuinbouwers, LTO. Uit hun onderzoek blijkt dat 75 procent van de agrariërs de gestegen kosten niet kan doorrekenen naar de volgende stap in de keten. LTO wil dat de voedselverwerkers en supermarkten hierin hun verantwoordelijkheid nemen. “Als ze dat niet doen, dan moet de overheid ingrijpen”, vindt voorzitter van LTO Nederland Sjaak van der Tak.

Pauzeer de Green Deal

Maar de oorlog in Oekraïne is natuurlijk niet het enige probleem van de agrarische sector. Ook op het gebied van klimaat en biodiversiteit worden er veel veranderingen van de boeren verwacht. Door de oorlog is er een discussie losgebarsten over de haalbaarheid van de duurzaamheidsdoelen. Die zouden de voedselproductie ook onder druk zetten, en dat kunnen we er nu niet bij hebben. Zo pleiten sommige europarlementariërs voor het uitstellen van de plannen uit de Farm-to-Fork-strategie. In dit onderdeel van de Green Deal van eurocommissaris Frans Timmermans staan plannen om de voedselketen te verduurzamen, zoals het verminderen van het gebruik van gewasbescherming, minder kunstmest en minder antibiotica. “Ik ben niet tegen duurzaamheid. Maar ik ben tegen voedseltekorten”, zegt CDA-europarlementariër Annie Schreijer Pierik erover.

Hoewel de Europese Commissie de duurzame ambities in de landbouw nog niet wil afzwakken, zijn er wel al maatregelen genomen. Zo werd de presentatie van een wetgevingsvoorstel om 50 procent minder pesticiden te gebruiken in 2030 bindend te maken voor onbepaalde tijd uitgesteld en wordt het mogelijk om weer gewassen te verbouwen op boerengrond die gereserveerd was voor het herstellen van de natuur. Ook in Nederland wordt gekeken naar het verhogen van de productie van veevoer in eigen regio.

Geen voedselcrisis maar veevoer crisis

Er zijn wel zorgen over het gemak waarmee sommige maatregelen aan de kant worden gezet. Volkert Engelsman, directeur van de biologische groente- en fruithandel Eosta, schrijft in Trouw dat de landbouwlobby de oorlog in Oekraïne misbruikt. “In Europa dreigt geen voedselcrisis, er dreigt een veevoercrisis. De situatie in de Oekraïne laat helder zien dat voedselschaarste geen gevolg is van een te weinig intensieve productiemethode in de landbouw. Dat tekort is een gevolg van oorlog en verkeerd beleid”, schrijft hij.

Jeroen Candel, universitair hoofddocent in voedsel- en landbouwbeleid aan de Wageningen Universiteit, vindt het beangstigend dat de plannen om de klimaat- en milieuproblemen te bestrijden nu weer een lagere prioriteit lijken te krijgen: “Een voedselcrisis is een enorm angstbeeld, dat begrijp ik. Maar als het gaat om de Europese Unie veroorzaakt Oekraïne op dit moment alleen problemen op het gebied van veevoer, vooral voor varkens. Uiteindelijk is klimaatverandering en de degradatie van het milieu het grootste gevaar voor onze voedselvoorziening. Dat duurzaamheidsmaatregelen waar jarenlang over gepraat is nu weer ter discussie worden gesteld is zorgwekkend.”

Samen met collega’s stuurde Candel daarom een brief naar Frans Timmermans en zijn collega-eurocommissarissen: “Klimaatverandering en de slechte biodiversiteit zijn uiteindelijk grotere en langdurigere uitdagingen voor de landbouw en het voedselsysteem. Hoewel de oorlog in Oekraïne op de korte termijn een schok zal veroorzaken in het wereldwijde voedselsysteem, zijn de risico’s door de milieucrisis op lange termijn erger en zal het leven van veel meer mensen beïnvloeden.”