Corona zette een streep door de traditionele huis-aan-huisbezoeken van de Jehovah’s Getuigen. Maar de organisatie ontdekt inmiddels andere bekeringsmethodieken. Bijvoorbeeld door persoonlijke informatie te verzamelen en gericht mensen te benaderen die kwetsbaar zijn, zo vertelt een ex-getuige ons. “In de praktijk was dit een manier om een zieke persoon tot het geloof te bekeren door zijn kwetsbaarheid.”
Voor ons onderzoek naar Geloofsgemeenschappen spreken we met meerdere ex-getuigen uit Vlaanderen en Nederland. Hoe gaat de organisatie te werk om nieuwe leden te werven?
Door de restricties die opgelegd werden tegen covid-19 kregen gesloten geloofsgemeenschappen het extra moeilijk om nieuwe leden te werven – dit in tegenstelling tot het grote potentieel aan nieuwe leden die zij zouden kunnen benaderen. Onzekere tijden vragen een extra houvast, hetgeen je soms wel in een geloofsovertuiging kan terugvinden. De Jehovah’s Getuigen, een van de bekendste gesloten geloofsgemeenschappen, gaan al een tijd niet meer deur aan deur en zie je ook minder op openbare plaatsen. Niet alleen vanwege corona, maar ook omdat ze hun aanpak de laatste jaren hebben bijgestuurd. Je zag ze regelmatig staan op stations of andere openbare plaatsen met karretjes - gevuld met gratis infomateriaal waar ze dan wachtten tot iemand op hen toestapte om de goede boodschap aan te verkondigen.
Het is dan nu misschien minder zichtbaar, het wervingswerk van de Jehovah’s gaat door, bijvoorbeeld door gericht brieven te schrijven of te bellen. Volgens het laatst gepubliceerde jaarrapport van 2020 van de organisatie zouden er wereldwijd 8,6 miljoen verkondigers zijn, verdeeld over 240 landen, waarvan Nederland er 29.297 telt en buurland België 25.396. Volgens datzelfde rapport zouden in totaal 1.669.901.531 velddiensturen geteld zijn en hebben Jehovah’s getuigen meer dan 231 miljoen dollar uitgegeven om speciale pioniers, zendelingen en kringopzieners in hun velddiensttoewijzingen te ondersteunen. Volgens een ex-Jehovah’s getuige die meer dan 40 jaar actief was, zouden die aantallen niet de realiteit weergeven. “Mij is weleens gezegd dat ik gewoon een uurtje moet registreren, zodat ik niet onregelmatige verkondiger of inactief wordt. In realiteit kan je nooit zoveel uren spenderen aan brieven schrijven of bellen.”
Kindermisbruik
De organisatie heeft de laatste jaren een minder goede naam gemaakt door de verhalen van kindermisbruik en hun shunning-beleid (sociale uitsluiting van iemand die het geloof verlaat) die aan het licht zijn gekomen. Een wereldprimeur is de recente veroordeling van de organisatie in Gent (België), waar ze een boete kreeg van 96.000 euro om de schade van slachtoffers van uitsluiting te vergoeden. Het bestuur van de Jehovah’s Getuigen verzette zich tegen huiszoekingen tijdens het onderzoek naar kindermisbruik en schaakte met juridische stappen. Daarnaast probeerden ze binnen dat onderzoek gevoelige persoonsinformatie te achterhalen via een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid van Bestuur), hetgeen maar gedeeltelijk gelukt is.
Het is de vraag hoe de Jehovah’s persoonlijke contactgegevens verzamelen en verwerken om mensen gericht te kunnen benaderen. Na een rechtszaak in juli 2018 oordeelde het Europese Hof van Justitie dat geloofsgemeenschappen geen uitzonderingen zouden krijgen op de nieuwe Europese privacywetgeving. Dat leek eerst nog kans te maken, omwille van de bescherming van de huis-aan-huis prediking door artikel 10 in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie – waarin het grondrecht van vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst is vastgelegd Volgens Artikel 9 van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) is de verwerking van gevoelige persoonsgegevens, waaronder de religieuze overtuigingen verboden met enkele uitzonderingen. De toestemming van elke betrokkene moet wel altijd uitdrukkelijk gegeven zijn.
“Ook wij verzamelden persoonlijke informatie; van gezinssamenstelling tot ook bijvoorbeeld het noteren of iemand ernstig ziek was”, vertelt een ex-getuige die meer dan 40 jaar actief lid was. “Het moet officieel dienen als geheugensteun voor een later bezoek, maar in de praktijk was dit een manier om een zieke persoon tot het geloof te bekeren door zijn kwetsbaarheid”, vertelt ze. “Helaas heb ik dat zelf ook gedaan.”’
De Privacyautoriteit van Finland verbood eerder in 2013 al om persoonlijke gegevens te verzamelen en te verwerken bij het deur-aan-deur-prediken. De Jehovah’s getuigen betwistten dat ze persoonsgegevens zouden verwerken en leden die dit deden zouden dan gebruik kunnen maken van de uitzonderingsregel ‘voor persoonlijk en huishoudelijk gebruik’. De wijze waarop Jehovah’s prediken is meestal gericht buiten hun eigen privésfeer, waardoor deze uitzonderingsregel niet geldt. De vraag wie verantwoordelijk is voor de gegevensverwerking is een gedeelde. “De organisatie en ook elk kerklid kan afzonderlijk aansprakelijk worden gehouden voor eventuele privacyschendingen”, schrijft de Nederlandse advocaat Mark Jansen, gespecialiseerd in IT -en privacyrecht in zijn blog van 25 juli 2018.
Werven via tablet, brieven en online vergaderen
Recent kreeg een journalist van onze redactie een brief in de bus van een Jehovah’s getuige. De eerste vraag die wij ons hierbij stelden was op welke manier ze zijn gegevens hebben gevonden. De journalist heeft immers nooit de toestemming gegeven om zijn contactgegevens op deze manier te gebruiken. Handgeschreven brieven sturen is al lang een gebruik van de Jehovah’s getuigen om mensen te benaderen. Volgens enkele geloofsverlaters, die in het verleden zelf ook intensief rekruteerden, worden dan gestructureerd gebieden in kaart gebracht aan de hand van adressen die ze onder andere vinden via Google maps. Onderaan de geschreven brief, gericht aan onze collega, werd ook plechtig beloofd dat de persoonlijke gegevens enkel gebruikt werden voor de brief. Wat er verder werkelijk met de persoonlijke gegevens zal gebeuren nadien, is moeilijk te achterhalen.
Een andere benadering is het telefonische contact – daarvoor raadplegen verkondigers (online) telefoongidsen zoals infobel en De klapper (BE). Ook de inmiddels gedateerde papieren Klapper (het Vlaamse equivalent van de papieren Telefoongids) zou nog gebruikt worden. “Voor een verkondiger is het niet erg wanneer ze verkeerd verbonden zijn of als de persoon ondertussen verhuisd is – dan doen ze de uitleg gewoon tegen iemand anders”, vertelt een Belgische ex-getuige. Het mondelinge overbrengen van de boodschap maakt ondertussen plaats voor filmpjes die zij laten zien via een tablet en die je zelf kan bekijken via een QR-code op de website. Wanneer je dan werkelijk interesse toont, kan je uitgenodigd worden met een persoonlijke link om een vergadering bij te wonen via Zoom. “Door de verhalen rond het kindermisbruik en het proces in Gent is men extra voorzichtig geworden om iemand toe te laten. Men is argwanend omdat iedereen buiten de geloofsgemeenschap ongewild voor ‘de duivel’ zou kunnen werken”, zegt Patrick Haeck, ex-getuige en oprichter van SAS (Studie – en adviesgroep over Sekten) die ook de strafklacht rond het shunningbeleid in 2015 neerlegde en de rechtszaak in Gent recent won.
Rouwadvertenties, begraafplaatsen en filmpjes
Naast het noteren van persoonlijke gegevens bij een huisbezoek zouden er ook reeds langer gegevens worden verzameld via correspondentieadressen van familie van overledenen die gepubliceerd worden in de krant. Familieleden zouden kort na het overlijden van een familielid persoonlijk of via brief benaderd worden met een uitnodiging tot het toetreden tot het geloof met de belofte dat ze de overledene terug zouden zien. Een van de ex-getuigen die we spraken vertelt dat dit ook is gebeurd bij haar moeder toen ze zelf 6 jaar was. “Ze hebben toen echt misbruik gemaakt van haar kwetsbare positie en dat is hen ook gelukt, waardoor ik van heel jongs af ook al een Jehovah’s getuige werd.”
Volgens verschillende bronnen hebben Jehovah’s getuigen tot vlak voor corona ook aan begraafplaatsen gestaan om het geloof te verkondigen. Een beleidsmedewerker begraafplaatsen van de gemeente Renkum bevestigt dat: “We hebben een aantal jaar geleden klachten ontvangen van mensen die tot bij de graven lastig werden gevallen door bewoners van Jah-Jireh (een woonzorgcentrum exclusief voor Jehovah’s getuigen) waarbij zij hun geloofsovertuiging opdrongen.” De beheerder van begraafplaats Harten heeft hen toen verboden om de begraafplaats te betreden. Hierna zou een betrokken Jehovah’s getuige nog een tijdje op het fietspad (openbare weg) voor de begraafplaats gestaan hebben om het standpunt te ventileren.
Afgelopen november werd een wereldwijde campagne opgezet vanuit het hoofdkantoor in Warwick (New York) die getuigen aanspoorde om lokale en nationale overheidsinstanties aan te schrijven. Ook machtige bedrijfsleiders en CEO’s zouden zijn aangeschreven. Momenteel voeren ze campagne om zoveel mogelijk mensen uit te nodigen voor een online Jehovah’s Getuigen-congres tijdens de zomer. De registratie zou gratis zijn en je zou anoniem blijven, stond in een brief die iemand kreeg van een Jehovah’s getuige.
Volgens Patrick Haeck, contactpersoon voor België van OMF, een internationale organisatie die onder andere in scholen voorlicht hoe je sektarische kenmerken herkent, is een goede manier om ongewenste benaderingen door religieuze groeperingen aan te pakken door hun wervingsmethodes langs de juridische meetlat te leggen.
Voor een interview met de hoogste baas van de Jehovah’s Getuigen Nederland in het kantoor te Emmen (NL) waren ze niet bereid. Op diepere vragen over hun privacybeleid ontvingen we een algemeen antwoord: ‘Hoe elke Getuige zijn of haar persoonlijke prediking uitvoert, is een persoonlijke beslissing. Bij die beslissing houden Jehovah's Getuigen zich zorgvuldig aan de privacywetgeving’. Alle andere vragen pasten niet in hun huidige mediabeleid.
Privacy
Tenzij je toestemming hebt gegeven om op een mailinglijst te komen - of dat nu per mail, per brief of op een andere manier gebeurt - is het verzamelen en verwerken van persoonlijke informatie verboden. Wat betreft rouwadvertenties hebben niet de overledenen, maar wel de levende familie recht op AVG (Algemene verordening gegevensbescherming). Voor het (van internet) halen van persoonsgegevens is een grondslag nodig, want het is een verwerking. Als het daarbij gaat om gegevens betreffende de geloofs- of levensovertuiging is daar een verbod op in de AVG. Organisaties die dat doen zullen zelf moeten aantonen dat ze aan de AVG voldoen, en veelal zullen die een FG (Functionaris Gegevensbescherming) dienen aan te stellen. Het verzamelen van grote bestanden met zulke persoonlijke gegevens van mensen is ingrijpend en kan gevolgen hebben voor de personen die in die bestanden zijn opgenomen. Bijvoorbeeld als deze bestanden lekken.
– Woordvoerder AP (Autoriteit persoonsgegevens).
De AP (Autoriteit Persoonsgegevens), die bevoegd is om religieuze instellingen te onderzoeken, heeft een informatie-en meldpunt Privacy waar je terechtkan voor klachten over het onjuiste gebruik van je persoonsgegevens. Aangezien het meldpunt Sektesignaal in Nederland op dit moment niet meer bestaat, zet Pointer zijn lijnen open voor meldingen van alle ongewenste benaderingen door gesloten geloofsgemeenschappen, shady bedrijfjes en sekten .
Bij overtredingen en vragen rond het gebruik van je persoonsgegevens in België neem je best contact op met GBA (gegevensbeschermingsautoriteit). Voor meldingen, informatie en advies rond schadelijk sektarisch gedrag kan je in België nog steeds terecht bij het meldpunt van IACSSO.
Dit onderzoek kwam tot stand met de steun van de Vlaams-Nederlandse Journalistenbeurs.
