“Om een eetstoornis goed te begrijpen, moet je ook kijken naar wat eraan voorafgaat”, vertelt Greta Noordenbos ons in haar ruime en zonnige woonkamer in Utrecht. “Achter het niet eten gaat veel meer schuil dan het willen lijnen en afvallen alleen.” Tijdens haar onderzoek heeft ze een aantal karakteristieke kenmerken ontdekt die veel anorexiapatiënten met elkaar gemeen hebben. Ze zijn vaak onzeker, ontzettend gevoelig, sensitief en hebben last van een negatieve lichaamsbeleving. Daarnaast is er vaak sprake van depressieve en dwangmatige gevoelens en zijn kinderen met anorexia perfectionistisch en faalangstig. “We noemen het een eetstoornis, maar het heeft tegelijkertijd ontzettend veel te maken met het ontwikkelen van je identiteit.”

Volgens Noordenbos is het kind dat gevoelig is voor het ontwikkelen van een eetstoornis vaak lange tijd het zonnetje in huis. Het is het kind dat graag behulpzaam wil zijn, zeker als er problemen spelen tussen ouders of als een broer of zus extra aandacht nodig heeft. De zoon of dochter lijkt daardoor vaak een ‘probleemloos’ kind waar het goed mee gaat. “Over heel veel dingen hebben ze geen controle, maar op het moment dat ze beginnen met afvallen en het lukt, dan denken ze: hee, dit is iets waar ik goed in ben, dit is iets wat ík kan en waar ík controle over heb. Het afvallen voelt dan als een ‘oplossing’ voor onderliggende problemen. En als je dan ook nog eens complimenten krijgt vanuit je omgeving, dan voelt dat natuurlijk goed, en dat gevoel wil je het liefst niet meer loslaten.”

Het minder eten en afvallen wordt door anorexiapatiënten ervaren als een wedstrijd zonder einde tussen zichzelf en het lichaam, schrijft Noordenbos in haar boek. Als het gewicht daalt, dan krijgt het zelfvertrouwen een boost. Maar neemt het gewicht toe, al is het maar een heel klein beetje, dan krijgt het zelfvertrouwen een flinke dreun. Terwijl het gevecht voortduurt zakken anorexiapatiënten steeds verder weg in het moeras en wordt langzaam duidelijk dat hun ‘oplossing’ een valkuil blijkt te zijn, waarin ze steeds dieper afglijden.

“Anorexiapatiënten vertellen vaak dat ze een stemmetje in hun hoofd horen dat zegt wat ze wel en vooral niet mogen. Over wat die innerlijke criticus tegen hen zegt ben ik mij echt ontzettend geschrokken, want dat is keihard.” Waar het stemmetje in het hoofd in het begin van anorexia nog aanmoedigend en vriendelijk is, wordt het steeds negatiever en strenger. “Ik noem het ook weleens de innerlijke dictator, want er is geen ontsnappen aan.” Bij iedere hap of gram ‘teveel’ komt het kritische stemmetje weer om de hoek, dat je onmiddellijk afstraft met boodschappen als ‘je hebt gefaald’ en ‘wat ben je toch ook een loser’.

“In de medische wereld wordt op dit moment nog vooral gelet op het lichamelijke aspect van anorexia nervosa, maar we moeten ons veel meer afvragen waarom de eetstoornis zo belangrijk is voor patiënten. Wat zijn de psychische problemen waarvoor ze een oplossing zoeken? En welke functie heeft de eetstoornis? Als je dat mechanisme niet begrijpt, dan mis je de kern van wat anorexia is.”

De komende tijd onderzoeken wij hoe het gesteld is met de anorexiazorg in Nederland. Hoe kan het dat jongeren met anorexia nervosa soms eerder in het ziekenhuis belanden, dan in een behandelcentrum voor hun eetstoornis? Waar in het systeem gaat het mis? En hoe kan het beter?