Online misleiding, waarbij iemand je iets laat geloven dat niet waar is, soms om geld, gegevens of iets anders van je los te peuteren, komt steeds vaker voor. Denk aan online nepnieuws, een misleidende webshop die niet levert wat er is beloofd of een fake whatsapp-bericht dat je ontvangt. Gelukkig zijn er veel manieren om deze trucs te herkennen, Pointer zet er vijf voor je op een rij.
Nepnieuws
Het is met de hoeveelheid video’s die online rondgaan, soms moeilijk om echt en nepnieuws van elkaar te onderscheiden. Neem bijvoorbeeld beelden van situaties die zonder context worden gebruikt of uit verband worden gerukt op social media. Eerder onderzoek van Pointer dit jaar naar Radio Genoa liet zien dat het X-account een stroom aan filmpjes publiceerden, waarin vooral vluchtelingen, moslims en mensen van kleur het moeten ontgelden. Zo werd bij een video waarin migranten die op elkaar gepakt in een boot op zee dobberden, het bijschrift getoond: "Er zijn momenteel acht Duitse NGO-schepen in de Middellandse Zee die illegale immigranten verzamelen om in Italië te worden gelost. Deze NGO's worden gesubsidieerd door de Duitse overheid.” Oftewel: hier werd een video gebruikt om een complottheorie te ondersteunen.
Maar ook over het coronavirus ging lang veel nepnieuws rond. Al in 2020 ontdekte Pointer dat desinformatie en nepnieuws over Covid makkelijk werd verspreid. Peter Burger, docent wetenschapsjournalistiek aan de Universiteit Leiden, legde in onze uitzending uit: “Op sociale media kan iedereen berichten verspreiden en een groot publiek bereiken. Dat gecombineerd met een onderwerp waar mensen graag alles over wilden weten, bleek een ideale voedingsbodem voor broodje-aapverhalen, hoaxen en samenzweringstheorieën.”
Zo kwam Pointer erachter dat video’s van een bekende Duitse vlogger een verkeerd beeld gaven. Hij liet in een video zien dat het heel rustig was in een ziekenhuis en vertelde, in tegenstelling tot de Duitse overheid, dat het aantal bezette ziekenhuisbedden vanwege het coronavirus in Duitsland wel meeviel. Maar wat bleek: de vlogger liep bewust op een rustige afdeling in het ziekenhuis om desinformatie te verspreiden. De video werd honderdduizenden keren bekeken.
Hoe onderscheid je echt nieuws van nepnieuws? Michael Hameleers, docent politieke communicatie aan de UvA, vertelt: “Het doel van veel nepnieuws is om mensen te shockeren en daarmee te lokken website die zich voordoen als ‘echte nieuwwebsite’. Het is daarom altijd belangrijk om je af te vragen: is er ook ander bewijs? Is er een andere bron die hetzelfde claimt? Bij meerdere bronnen wordt de betrouwbaarheid steeds groter.”
Een misleidende webshop
Soms lijkt een webshop geweldige aanbiedingen te hebben, bijvoorbeeld voor juwelen of sportkleding. Maar als een aanbieding online te mooi klinkt om waar te zijn, is dat meestal ook het geval. Waar kun je op letten bij online webshops?
Kijk goed naar de vaak lovende reviews op de website zelf. Soms lijkt een website veel goede en positieve beoordelingen te hebben, maar blijken die niet echt. Check daarom ook op review-sites zoals Trustpilot of reviews.io welke ervaringen mensen daadwerkelijk met een webshop denken.
Check ook of de volgende gegevens op de website zichtbaar zijn: een telefoonnummer, retouradres of Kamer van Koophandel-nummer van de webshop. Het is voor een webshop verplicht om dit te vermelden. Wees dus op je hoede als de gegevens niet te zien zijn.
Een foto gemaakt met photoshop of AI
Kunstmatige intelligentie kan op aanvraag tegenwoordig foto’s maken. Hoewel dit soort beelden er op het eerste gezicht best realistische uitzien, kun je vaak toch zien dat het om ‘gemaakte’ beelden gaat.
Neem een misleidende webshops voor juwelen. Daar is te zien dat verschillende stockfoto’s zijn gebruikt om het beeld te creëren van een echtpaar in een fysieke winkel. Voor een misleidende webshop over sportkleding, werd met AI zelfs nieuwe beelden gemaakt. Maar als je goed kijkt zijn, de fietsen daar met elkaar verstrengeld en heeft de vrouw op de foto wel hele lange vingers. Let bij foto’s dus op schaduwen, perspectieven of handen die niet kloppen, maar ook op blauwe pixels en slechte uitgesneden vormen.
Daarnaast kun je gebruik maken van ‘reverse image research’ via Google, waarmee je foto’s of video’s kunt zoeken, en ziet wat de originele bron is. Je kunt hier ook de Chrome-plugin ‘RevEye’ voor gebruiken. Als je dan een foto tegenkomt en er met de rechtermuisknop op klikt, kun je direct een reverse image search doen op verschillende websites zoals Google, Yandex en Bing.
Een whatsapp-bericht met dubieuze vragen
“Hé mam, dit is mijn nieuwe 06-nummer.” Je zult vast weleens zo’n berichtje hebben gekregen op WhatsApp. Vrijwel altijd gaat het om criminelen die zich voordoen als een familielid of een goede vriend, en zeggen dat ze acuut geld nodig hebben. Soms lukt het online oplichters om hier wel duizenden euro’s aan te verdienen. Hoe zorg je ervoor dat je deze vorm van misleiding herkent?
Bel altijd als iemand je om geld vraagt op WhatsApp, en vertrouw niet op voice-memo’s. Want zelfs die worden tegenwoordig nagemaakt. Oplichters nemen dan de stem op van iemand in jouw omgeving, en gebruiken de opname om een voice-memo na te maken. Vertrouw dus niet op een opname, maar neem altijd zelf contact op met de persoon die om geld vraagt.
Maak verder geen geld over via een link op WhatsApp, als je niet honderd procent zeker bent van wie of waarvoor het is. Soms krijgen anderen zo toegang tot je bankrekening, en kunnen ze makkelijk grote bedragen naar zichzelf overmaken.
Een nep-belletje of smsje van je bank
Niet alleen via WhatsApp, maar ook via de telefoon of een smsje proberen mensen je soms te misleiden. Iemand doet zich bijvoorbeeld voor als een medewerker van jouw bank, om te vertellen dat er iets mis is met je rekening. Heb je het vermoeden dat je wordt gebeld door een oplichter? Hang dan meteen op en bel zelf het echte telefoonnummer van de bank dat staat op de officiële website. Zo weet je zeker dat je echt iemand van de bank aan de lijn hebt.
Soms krijg je een sms’je van een postorderbedrijf, dat er iets mis is met je bestelling. Om dat op te lossen, moet je meestal klikken op een link die je naar een website leidt die erg op het origineel lijkt. Ze vragen je dan bijvoorbeeld om je bankgegevens opnieuw in te vullen. Als je dit doet, lezen de criminelen mee en kun je veel geld kwijtraken. Let bij dit soort berichten goed op de taal: vaak zijn er spelfouten te spotten. Mocht je toch naar de website willen surfen, kun je op Checkjelinkje controleren of een website veilig is.
Het is de week van de Mediawijsheid, een week waarin jongeren informatie krijgen over hoe je veilig en slim gebruik kunt maken van digitale media. Ook wij besteden daarom deze week extra aandacht aan informatie en misinformatie op social media. Zie jij het verschil?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
