Dat de behoefte aan gesprek over wanneer je je kind een smartphone geeft groot is, blijkt uit de meer dan 1000 reacties die Rob de Graaf op een social media bericht kreeg. De vader uit Vlissingen beschreef daarin hij zijn eigen worsteling. Zijn dochter van 10 zag dat kinderen in haar klas één voor één een smartphone kregen en wilde er ook een. “Ik maakte duidelijke afspraken met haar en dat ging goed. Maar na een tijdje werd ze een stuk brutaler en geslotener.”

Een oude Nokia

Gewoon pubergedrag, denkt De Graaf eerst. Totdat hij ontdekt dat ze de pincode van de telefoon veranderd heeft. Als hij haar vraagt de telefoon te ontgrendelen, verwijdert ze snel de app Snapchat. “Op dat moment begreep ik dat het die telefoon was die haar gedrag had veranderd. Ik merkte dat ze last had van allerlei ruzies die meiden in berichtjes uitvochten. En toen ik haar telefoon afnam werd ze na een tijdje rustiger, ondernemender en geconcentreerder.”

Zijn dochter gebruikt de telefoon nu per dag nog een half uur, maar mag niet meer op social media. Voor gebruik buitenshuis heeft De Graaf een oude Nokia gekocht. “Zij is een van de weinigen in haar klas zonder smartphone. Ze merkt nu dat andere kinderen hun telefoon moeilijk weg kunnen leggen. Laatst was ze iets te laat op een feestje. Zij zag 10 kinderen op hun telefoon rond een tafel zitten en het lukte niet meer om met iemand in gesprek te komen.”

Schermloos opvoeden

Hendrik van Zwol uit Gorredijk werkt in IT (hij noemt zichzelf ‘AI Magician’) en probeert zijn kinderen schermloos op te voeden. “Door mijn werk merk ik hoe verslavend alles kan zijn.” Van Zwols drie kinderen zijn nog jong, de oudste is vijf. Maar hij is vastbesloten de schermen zo lang mogelijk uit te stellen. “Het valt mij op dat als wij in een restaurant binnenkomen, mijn kinderen gewoon aan tafel zitten en blij zijn met een kleurplaat. Negen van de tien ouders om me heen zie ik een iPad tevoorschijn halen. Als er ergens in zo’n restaurant een scherm hangt, ben ik mijn kinderen kwijt omdat ze als een zombie voor dat beeld hangen.”

Eigen keuzes maken

Hanneke de Hertog uit Amsterdam heeft een dochter van bijna 13 die na de zomer naar de middelbare school gaat. “Een school met een ‘thuis of in de kluis’-beleid, we hebben bewust een school gekozen waar ze zo min mogelijk achter een scherm zitten.” De dochter van De Hertog vertelde op haar zevende dat ze een smartphone nodig had, net als haar klasgenoten. Maar de Hertog wachtte hiermee totdat haar dochter bijna 12 was. “Toen dat moment dichterbij kwam, ben ik zelf gaan nadenken over mijn eigen gebruik van mijn telefoon. Ik zat meer op dat ding dan goed voor mij was. Die overweging heb ik met mijn dochter gedeeld.”

De Hertog houdt met een app bij hoeveel tijd ze op haar telefoon zit. Het lukte haar om haar dagelijkse gebruik terug te brengen van 3,5 uur naar een half uur. “Daarvoor moest ik wel stoppen met social media. Behalve LinkedIn, dat ik af en toe voor mijn werk nodig heb.” Whatsappberichten handelt ze af in blokjes van een kwartier. Het gevolg: vrienden en ook haar dochter bellen weer als ze haar nodig hebben. “Je hoort of mensen de tijd hebben om naar je te luisteren, dat verrijkt mijn sociale leven.”

'Moeilijk om aan eigen regels te houden'

“Ik merk dat ik me prettiger voel wanneer ik minder achter een scherm zit,” zegt De Hertog. “Maar het lukt me vaak niet om me aan mijn eigen regels te houden. Dan probeer ik het de volgende dag gewoon opnieuw.” De Hertog ziet effect van die aanpak. “Ik heb een vaste plek in huis waar ik mijn mobiel leg, zodat ik er niet telkens door wordt afgeleid. Ik was blij verrast om te zien dat mijn dochter nu ook een vaste plek heeft voor haar telefoon en hem regelmatig thuislaat als ze naar buiten gaat.”

De Hertog wil vooral het gesprek met haar dochter voeren in plaats van regels opleggen. Maar ze heeft er wel een paar opgesteld: geen telefoon mee naar haar slaapkamer en een uur voor slaaptijd gaat de telefoon uit. “Ik begon helemaal zonder enige restrictie toen ik mijn dochter op haar elfde een oude telefoon een maand op proef gaf. Ik schrok hoe lang ze erop zat, ongeveer 3,5 uur per dag. Nadat we de afspraak evalueerden en we er veel gesprekken over hadden werd dit een stuk minder, ongeveer 2 uur per dag.” Na die maand gaf ze haar dochter een eigen telefoon met een app waardoor ze de telefoon maar 20 minuten per dag kan gebruiken. “We hebben afgesproken dat ze geen sociale media gebruikt op haar telefoon. Ze wilde zelf TikTok, Instagram en Snapchat al niet toen ik uitlegde hoe die apps gemaakt zijn en wat ze met je doen. Ze was bang dat ze zelf niet kon stoppen als ze er aan zou beginnen.”

“Soms denk ik weleens: had ik die telefoon maar nooit gegeven aan haar. Ik zie dat ze er soms moeite mee heeft om hem weg te leggen, en denkt dat dat aan haarzelf ligt. Apps als TikTok, Instagram en Snapchat zijn zo gemaakt dat je zo lang mogelijk blijft kijken, een kinderbrein kan dat niet overzien. Maar ze zei laatst dat ze haar smartphone een paar dagen aan ons gaf, omdat ze er moeite mee had om ermee te stoppen als ze op haar telefoon zat. Ze is er dus wel bewust mee bezig. Ik wil dat ze uiteindelijk haar eigen keuzes maakt.”

Jonge meiden voelen zich waardeloos

De Hertog heeft in haar werk als integratief kindertherapeut veel ervaring met de invloed van smartphones op kinderen. “Ik zie de laatste jaren vooral meiden tussen de 8 en 12 jaar met depressieve klachten bij mij komen. Ze geven aan dat ze zich waardeloos voelen, onzeker, niet goed genoeg. Ze zijn veel bezig zichzelf met anderen te vergelijken. Ze maken vaak pestgedrag, roddelen en buitensluiten mee. Offline, maar ook online, als ze bijvoorbeeld uit appgroepen gegooid worden.”

Als ze kinderen vraagt hoeveel berichten ze binnenkrijgen via Whatsapp, dan gaat dat om duizenden berichten per dag. Ze krijgen zoveel informatie binnen, wat doet dat met je brein? Het valt haar op dat de kinderen die zij ziet vaak moeite hebben om zich te verhouden tot een groep en om vriendschappen te behouden in het echte leven en online. “Ze hebben vaak het gevoel dat ze leuk moeten doen om bij een groep te kunnen horen.”

‘Steeds dieper een bubbel ingezogen’

Ook gaat het volgens De Hertog sinds de coronaperiode slechter met veel kinderen. “We zijn meer achter schermen gaan zitten, ook ouders. En die hebben in coronatijd vaak de restricties op schermgebruik bij kinderen losgelaten, omdat ze zo nog contact konden onderhouden met vrienden. Maar vaak hebben ouders geen enkel idee wat hun kind online allemaal doet.”

Als kinderen hun negatieve gevoelens of ervaringen met pesten delen met hun ouders, reageren die volgens De Hertog vaak bagatelliserend. “Ouders willen het gelijk oplossen. Daardoor ontstaat er een taboe op negatieve gevoelens. Kinderen gaan dan soms op Instagram of TikTok op zoek naar gelijkgestemden. Dat geeft even verlichting, omdat ze ervaren dat ze niet de enigen zijn die zich zo voelen. Maar ze komen dan in een bubbel terecht waar ze steeds dieper ingezogen worden en worden zo aangemoedigd in anorexia, zelfbeschadiging en suïcidale gedachten.”

Tot 3 jaar helemaal geen schermen

De Hertog ziet vaak dat ouders zich onvoldoende bewust zijn van hun eigen omgang met de smartphone. Daardoor vinden ze het ook lastig om grenzen te stellen aan het smartphonegebruik van hun kind. “Ik zie ouders soms te makkelijk uitzonderingen maken. Daardoor raken sommige kinderen van jongs af aan gewend om vermaakt te worden. Ik vind eigenlijk dat je kinderen tot 3 jaar helemaal geen schermen moet geven. Ze missen daardoor belangrijke interactie met anderen. Als je gaat koken, kun je je kind daarbij betrekken. Ze gaan je vanzelf nadoen.”

Kinderen geven volgens De Hertog vaak aan dat ze begrensd willen worden door hun ouders in hun smartphonegedrag. “Ze willen hele duidelijke kaders hebben, en daar dan tegenaan schoppen. Maar zonder dat dat ertoe leidt dat de regels vervolgens afgeschaft worden. Ik sprak laatst weer een moeder die haar dochter tijdelijk strenge regels opgelegd had, waardoor ze niet meer op sociale media mocht. Die dochter gaf aan dat ze dat eigenlijk wel fijn vond. Die dochter zei ook dat ze het irritant vond dat haar vriendinnen constant op hun telefoon zitten als ze met hen afspreekt.”