Waarom komen Russische spionageschepen naar Nederland?

“Ze zijn op zoek naar informatie over de kritieke infrastructuur. Dat heeft betrekking op datakabels, internet. 90 procent van al het dataverkeer tussen continenten gaat via kabels die liggen op de zeebodem. Maar ook gasleidingen. Ons continentaal plat (het Nederlandse deel van de Noordzee, red.) is anderhalf keer het grondgebied van Nederland. Daar gebeurt ontzettend veel. Denk aan de havens, maar ook aan windparken bijvoorbeeld.”

Is dit een recente ontwikkeling of zijn de Russische schepen al langer actief in de Noordzee?

“Dat was in mijn periode, tussen 2017 en 2021, al aan de gang. Maar ook voor mijn periode waren de Russen wel actief. Het is voor de marine niet nieuw om interactie te hebben met Russische eenheden. Dat waren we uit de tijd van de Koude Oorlog gewend. We hebben natuurlijk ook een tijd van ontspanning gehad, maar na 2014, na het neerhalen van MH17 en de situatie in de Krim, zijn de verhoudingen toch weer verhard. De laatste tijd zien we ook wel meer Russische eenheden die dan echt bewust blijven hangen in de Noordzee. Met waarschijnlijk een specifieke taak om informatie te verzamelen over onze kritieke infrastructuur. In mijn periode van commandant van de marine heb ik wel een toename gezien, dat het inderdaad wel met regelmaat aan de hand was.”

Wat doen die schepen precies?

“Nou, dat is niet volledig bekend. Want veel speelt zich af onder water en dat is een lastig domein. Wat denkt u zelf dat ze doen? We proberen dat natuurlijk zo goed mogelijk te monitoren en te laten zien dat we er zijn. Dat is niet onbelangrijk. Als een Russisch onderzoeksschip langere tijd op één positie is geweest, dan zal de marine ook altijd proberen om daarna te onderzoeken wat daar onder water eventueel is gebeurd. We schaduwen de Russische schepen, maar kunnen niet al te dichtbij komen. In een ver verleden hebben we in een verdrag afgesproken dat we niet bovenop elkaar gaan zitten, om ongelukken te voorkomen. En Russische schepen mogen in principe door de Noordzee varen. Er is vrij gebruik van de zee.”

Luister naar de Pointer radio-uitzending van Sander Bartling:

Zijn er aanwijzingen dat de Russische schepen kleine onderzeeërs of onderwaterdrones inzetten voor spionage of sabotage?

“Ja, die aanwijzingen zijn er. Voldoende.” (Kramer wil er niet meer over zeggen, red.)

Wat kunnen de Russische schepen uitvoeren?

“Nou, Nord Stream ligt allemaal nog vers in het geheugen, de gaspijpleiding in de Oostzee. En dan zie je ook dat het niet onmogelijk is om fysiek sabotage te plegen. Of de Russen dingen achterlaten? Dat ga ik niet met u delen.”

Wat kunnen we ertegen doen?

“Het eerste is denk ik, en daar zijn we gelukkig al mee bezig, de naïviteit afschudden en aan het werk gaan. Niet langer lullen, maar poetsen. Er moeten een paar dingen gebeuren. Ik denk dat we met de VN moeten praten over UNCLOS (zeerechtverdrag, red.), om te kijken of we het voor landen makkelijker kunnen maken om in hun exclusieve economische zone (EEZ, tot 370,4 km buiten de kust) in te grijpen. Dat als je vermoedt dat mensen illegale praktijken doen in jouw deel van de zee, dat je dan sneller kunt ingrijpen, aan boord kunt gaan en onderzoeken. Dat is juridisch en politiek een onwijs ingewikkeld en lang proces, dat gaat echt niet morgen allemaal gebeuren. Want dat heeft wereldwijd consequenties. Maar het moet wel beginnen en Nederland moet daar als handelsland een belangrijke rol in spelen, vind ik.

Tweede onderdeel moet zijn het vergroten van de surveillance capaciteit. Weten en begrijpen wat er gebeurt. Analyseren. En dat is een verantwoordelijkheid die niet alleen bij de marine, de kustwacht en ministeries ligt, maar ook bij de industrie. Samen moeten we dat doen met alle middelen die we hebben. Radar, visueel, camera’s, you name it.”

Is de marine voldoende toegerust om in te grijpen?

“We kunnen best heel erg veel. Maar met alle taken die de marine heeft, en het toenemende belang van alles wat er gebeurt op de Noordzee, dan moet er toch ook worden nagedacht over middelen, mensen die je extra gaat inzetten om de beveiliging ook echt goed te krijgen. Je zult daar eenheden aan moeten toevoegen om 24/7 in staat te zijn om in te grijpen. De marine is sinds het innen van het Vredesdividend (bezuinigingen op defensie sinds het einde van de Koude Oorlog, red.) enorm uitgekleed. We hebben niet veel eenheden meer. Ik vind dat je ook boter bij de vis moet doen. Als je extra taken krijgt, krijg je ook extra middelen.”

Kunnen we dat alleen als Nederland? De marine maakte onlangs bekend dat het gaat patrouilleren op de Noordzee met andere landen.

“We zijn aangesloten bij het JEF (Joint Expeditionary Force, samenwerkingsverband bij militaire operaties, red.) inderdaad. En dat is bedoeld voor snelle inzet. Maar als je praat over terrorismebestrijding dan is dat toch wel van iets andere orde dan waar de JEF voor bedoeld is. Ik vind dat je dat echt verder Europees moet aanlopen. Ik ben een warm pleitbezorger voor een Europese kustwacht. Een extra defensieorganisatie, die ook echt toegerust is op een gegeven moment om geweld toe te passen waar dat nodig is. En daar ook de legitieme middelen voor heeft om dat te doen.”