In ons onderzoek Klimaatconflict in de polder volgen we de energietransitie. Op dit moment zijn dertig zogenoemde RES-regio’s (Regionale Energie Strategie) druk bezig om geschikte plekken te vinden om duurzame energie op te wekken. Zonneparken of windmolens moeten ervoor zorgen dat in 2030 de CO2-uitstoot fors is verminderd. Doormiddel van zogenoemde zoekgebieden geven de regio’s aan waar wellicht mogelijkheden zijn voor molens of zonneparken. Vaak nog zonder echt concrete plannen of investeerders, maar de zoekgebieden zorgen van stad tot platteland inmiddels al wel voor heel wat onrust.

Zo ook in het Gelderse Zutphen. Franke Remerie woont vlakbij het natuurgebied waar boswachter Hassefras over vertelt, het Grote Veld. Ook Remerie is met stomheid geslagen als hij de kaarten voorbij ziet komen van zijn geliefde natuurgebied met daarin een aantal windmolens. “Je moet je voorstellen dat ongeveer een stuk van 2000 vierkante meter helemaal schoongekapt moet worden om zo’n windmolen hier te kunnen plaatsen. Dat heeft een enorme impact.” Hij wijst naar de bomen. “Kijk, die bomen zijn zo’n 20 meter hoog en daar zou dan zo’n windmolen van ruim 250 meter ruim bovenuit komen.”

Tik van de molen

De landgoederen zijn waardevol voor de regio en eigenlijk ook voor heel Nederland, legt Remerie uit. “Het zijn culturele landgoederen, met prachtige mooie lanen. En in het gebied bevinden zich plekken waar het nog echt stil en donker is, dat vind je bijna nergens meer.” Hij vraagt zich hardop af wat zo’n gevaarte zal doen voor de dieren en met name de vogels die in het gebied vertoeven. “Die hoeven maar een tik van die molen te krijgen en het is einde oefening.”

Het gebied maakt niet voor niets deel uit van het Gelders Natuurnetwerk en is eigendom van Natuurmonumenten, legt boswachter Hassefras uit. Ook hij vreest voor de ecologische effecten van windturbines. Niet alleen in Zutphen, maar overal in de beschermde natuur. “Rust is heel belangrijk en een molen veroorzaakt gewoon onrust. Het geluid waar mensen last van hebben, daar hebben dieren ook gewoon last van. Dus als er dan net in een rustgebied zo'n molen wordt gepland. Ja, dat is voor de natuur gewoon desastreus, want die vogels zullen daar niet meer gaan broeden.”

Natuur ontzien in energietransitie

In Nederland is zo’n 15 procent natuurgebied. Een deel daarvan is Natura 2000-gebied en heeft daarmee de hoogste beschermde status. En verder kent ons land natuur die behoort tot het Natuurnetwerk Nederland, de vroegere ecologische hoofdstructuur. In Gelderland wordt dit laatste het Gelders Natuurnetwerk (GNN) genoemd. Hassefras: “Als Natuurmonumenten zeggen wij: je moet deze natuurgebieden ontzien, dus geen windmolens in Natura 2000- en GNN-gebied. Er is voldoende ruimte in die overige 85 procent om duurzame energie op te wekken. Kijk bijvoorbeeld naar industrieterreinen of naar zon op dak.’”

Buurtgenoot van Remerie, Henry, woont recht tegenover de plek waar de windmolens op het kaartje te zien zijn. Op zijn huis midden in het groen prijken al een paar zonnepanelen, daarmee probeert hij zelf al een bijdrage te leveren aan de energietransitie. Toch is ook hij geen voorstander van de windmolens in of vlakbij het Zutphense GNN-gebied. “Ik juich duurzame energie toe, maar niet in natuurgebieden. In de afgelopen jaren is hier juist hard gewerkt om de natuur weer te herstellen. Eerlijk gezegd dacht ik eerst ook dat het een grap was. Wie haalt het in zijn hoofd om in een kwetsbaar gebied windturbines neer te zetten?”

Wethouder: “Ze komen er niet als het aan mij ligt”

Wethouder Harry Matser is verantwoordelijk voor de energietransitie in Zutphen en licht graag toe hoe het natuurgebied bij de Lage Lochemseweg in de kaartjes terecht is gekomen. “We hebben een aantal jaar geleden een landschappelijke studie gedaan. Toen is er gekeken naar op welke kleine streepjes groen we in Zutphen duurzame energie zouden kunnen opwekken.” Een globale studie dus volgens de wethouder, die nog niet aangeeft waar de windmolens dan precies zouden moeten komen te staan. “Bovendien bevat het gebied waar we het over hebben niet alleen dat natuurgebied, maar ook boerenland.”

Pas op een later moment is meer onderzoek gedaan en gekeken waar de molens dan zouden kunnen komen. Al snel werd duidelijk dat de windmolens vanwege de afstand tot huizen niet in het boerenland kunnen komen te staan én dat het natuurgebied vanwege de GNN-status aan allerlei wet- en regelgeving is gebonden. “Wat mij betreft gaan ze er dus in dit gebied niet komen, de windmolens,” stelt de wethouder nu. “Maar ik zit ook in een regionaal verband, de Regionale Energie Strategie (RES) en de provincie is de uiteindelijke vergunningverlener.”

Betrokkenheid van burgers

In Zutphen lijkt het dus vooralsnog met een sisser af te lopen, maar de bewoners blijven op hun hoede. Zij zijn het vertrouwen in hun eigen rol bij de energietransitie inmiddels wel een beetje kwijtgeraakt. Vooral omdat ze via de lokale media van de ‘plannen’ moesten horen en niet begrijpen waarom er überhaubt over windmolens in beschermde natuur wordt nagedacht door de gemeente.

Henry: “Ik denk dat heel veel mensen langzaamaan beginnen af te haken omdat lokale overheden de energietransitie nu door de strot van de burgers proberen te drukken. Terwijl je wat mij betreft eigenlijk met de bewoners zou moeten kijken hoe je die klimaatopgave zou kunnen invullen.” Remerie vult aan: “We weten al 15 jaar dat we iets met de duurzame energie moeten. De regering heeft dat jaren tegengehouden en nu moet het opeens worden gerealiseerd. En daarmee ben je heel veel tijd kwijtgeraakt met het goed organiseren van die participatie van die burgers. En dat werkt nu averechts, want de oude clubs zitten met elkaar om tafel en dan mogen de burgers er ook nog iets over zeggen. En dat zorgt voor weerstand.” Zonde vinden de buurgenoten, want zij zien wel degelijk de noodzaak van de energietransitie in.

Wethouder Matser snapt en kent de weerstand van bewoners tegen windmolens in de natuur, maar hij vindt dat hij juist in een vroeg stadium bewoners heeft betrokken bij de energieplannen. De gemeente organiseerde een aantal weken geleden een aantal online informatiebijeenkomsten voor bewoners, zo licht hij toe. “Normaal gesproken worden bewoners pas bericht op het moment dat er een projectontwikkelaar in beeld is en als er een omgevingsvergunning wordt aangevraagd. Daar zitten we nog helemaal niet.”

En dat er iets ‘door de strot geduwd’ wordt van burgers daar wil de wethouder verre van blijven. “Bewoners hebben heel veel te zeggen, want de windmolens komen er niet. Dus in die zin is er geluisterd naar de bewoners in waar ze wel of niet kunnen komen. Zeker in combinatie met de wet- en regelgeving is het hier duidelijk: ze komen er niet.”

Hoge ambities moeilijk te halen

Dat zet de wethouder wel voor een andere uitdaging, want de ambities om de CO2-uitstoot terug te dringen blijven hoog. Wethouder Matser stapte jaren geleden over van een functie in de GGZ naar de lokale politiek, juist om een ‘slinger’ te geven aan de energietransitie. “Het gaat mij enorm aan het hart, ik lees er veel over en ik zie dat het niet goed gaat. Dus de ambitie om hier iets aan te doen is torenhoog. Niet alleen van mijzelf, maar ook van deze gemeente,” aldus Matser.

Hij hoopte op negen windmolens in Zutphen, maar het lijkt erop dat dat vanwege weerstand van bewoners en wet-en regelgeving dus niet gaat lukken. In het meest positieve scenario worden het er zes. “En dat is niet genoeg, dus we zullen naar andere mogelijkheden moeten zoeken. Zon op dak bijvoorbeeld, maar kijk om je heen. We zitten hier in een monumentale stad en daar kan en mag je ook niet zomaar zonnepanelen neerleggen.”

Gefrustreerd door het hele proces is hij niet zegt hij. “Ik ben een positief mens.” Maar hij laat wel doorschemeren dat als je hem in zijn hart kijkt de huidige wet-en regelgeving de energietransitie er niet makkelijker op maakt. Matser: “Je zou eigenlijk naar een nieuwe ordening moeten in wet- en regelgeving. Want we kunnen wel de A27 verbreden bij Amelisweerd, we kunnen vliegveld Lelystad openen, maar we kunnen geen windmolens zetten rondom een natuurgebied. Als je dan naar mijn gevoel vraagt, dan zeg ik: Daar klopt iets niet.”