Jaarlijks sterven driehonderdduizend Europeanen aan de gevolgen van een slechte luchtkwaliteit. Tenminste, dat staat in het verkiezingsprogramma van D66. Het klopt dat mensen overlijden als gevolg van slechte luchtkwaliteit, maar de getallen zijn niet een-op-een terug te vinden in het rapport dat de partij aanhaalt. Dat blijkt uit onderzoek voor de Factcheck-marathon in aanloop naar de Europese verkiezingen.
De bewering
"Jaarlijks sterven er 300.000 Europeanen aan de gevolgen van een slechte luchtkwaliteit", staat in het Europese verkiezingsprogramma van D66. De partij baseert zich daarbij op een rapport van het European Environment Agency (EEA), een Europees agentschap dat onafhankelijke informatie over milieu verstrekt. Dirk van de Meent, lid van een groep gepensioneerde milieuwetenschappers: "De EEA meet niet, maar krijgt meetresultaten uit de verschillende EU lidstaten, en legt die naast, over en langs elkaar om tot conclusies te komen.”
Het genoemde EEA-rapport bevat de 'toerekenbare' sterfgevallen. Dat zijn sterfgevallen die statistisch gezien kunnen worden toegeschreven aan een bepaalde risicofactor, zoals schadelijke stoffen. Dat risico is gebaseerd op onderzoek naar het causale verband tussen stoffen en gezondheidsuitkomsten. Fijnstof zou in 2021 hebben gezorgd voor 253.000 voortijdige sterfgevallen, stikstof 52.000 en ozon 22.000.
300.000 sterfgevallen
Hoe D66 aan 300.000 komt is onduidelijk. Zijn er cijfers bij elkaar opgeteld? Navraag bij de programmacommissie van de partij levert enkel een verwijzing naar de studie van EEA op.
De makers van het rapport zijn echter duidelijk: "Net als in voorgaande jaren mogen de gezondheidseffecten van verschillende luchtverontreinigende stoffen niet bij elkaar worden opgeteld, om dubbeltelling als gevolg van bepaalde overlappingen in de gegevens te voorkomen. Dit geldt zowel voor sterfte als voor ziekte.” Iemand die vroegtijdig overlijdt door de gevolgen van te veel fijnstof in de lucht, kan immers ook een verhoogde blootstelling aan stikstof hebben. Diegene staat dan in twee lijsten tegelijk, en wordt mogelijk dubbel geteld.
Meerdere oorzaken
Overlijdens kunnen simpelweg meer dan één oorzaak hebben. Milieuwetenschapper Van de Meent onderschrijft de boodschap van de EEA over het gebruik van de cijfers: "Gewoon niet optellen. Elk van deze cijfers afzonderlijk is duidelijk genoeg. Ze naast elkaar zetten versterkt de conclusie. De uitkomst dat 253.000 mensen serieus last hebben van fijnstof, wordt versterkt door de uitkomst dat ook veel mensen (en/of de natuur) last hebben van andere categorieën van luchtverontreiniging.”
In totaal is het aantal vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van fijnstof tussen 2005 en 2021 gedaald met 41 procent. Wel benadrukt de WHO dat luchtverontreiniging, naast klimaatverandering, nog steeds een van de grootste milieubedreigingen is voor de menselijke gezondheid.
Conclusie
D66 beweert dat er jaarlijks driehonderdduizend mensen overlijden als gevolg van slechte luchtkwaliteit en verwijst daarbij naar een rapport van EEA. Hoe D66 aan dit getal komt, is niet duidelijk. In het rapport staan namelijk de volgende cijfers: fijnstof zou in 2021 hebben gezorgd voor 253.000 voortijdige sterfgevallen, stikstof voor 52.000 en ozon voor 22.000. Die kunnen niet bij elkaar worden opgeteld, zeggen de onderzoekers.
Reactie D66
Vanuit de programmacommissie van D66 komt de reactie dat het getal van 300.000 vroegtijdige doden door slechte lucht strookt met de bevindingen van het Europees Milieuagentschap (EEA). Een aantal dat volgens D66 omlaag moet, door maatregelen te nemen voor schone lucht. De cijfers laten zien dat dit mogelijk is. Inmiddels genomen maatregelen hebben namelijk effect, gelet op de reeds forse daling van 41 procent sinds 2005.
Factcheck-marathon van de Lage Landen
Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de Factcheck-marathon van de Lage Landen met als partners het AD en de aangesloten regionale kranten, de VRT, de RTBF, Knack, Factcheck Vlaanderen en deCheckers.
