De adverteerders beloven salarissen van gemiddeld 20 duizend euro per maand. Ook het vervoer, onderdak en de klanten worden meestal door de agencies geregeld. Prostituees worden echter aan het werk gezet in landen waar ze hun beroep alleen mogen uitoefenen als zelfstandig sekswerker. Ook worden vrouwen in sommige gevallen naar het Midden-Oosten gestuurd, waar het zelfs gevaarlijk is om als sekswerker aan de slag te gaan.

Deze agencies zijn echter zelden te herleiden tot een natuurlijk persoon of een officieel ingeschreven bedrijf. En omdat de sekswerkers zelden de taal spreken, de regels rondom prostitutie terplaatse niet kennen en geen sociale kring hebben, is de kans op uitbuiting groot.

Dat blijkt uit onderzoek van Pointer. Het afgelopen jaar hebben we in samenwerking met onderzoeksjournalisten van NDR, ARD, WDR en Süddeutsche Zeitung (Duitsland), Dossier (Oostenrijk), Tagesanzeiger en SRF (Zwitserland), investigace.cz (Tsjechië), ICJK (Slowakije), Direkt36 (Hongarije) en Defapt (Roemenië) onderzoek gedaan naar mensenhandel en seksuele uitbuiting van Oost-Europese sekswerkers. Op 33 verschillende websites hebben we bijna 45 duizend advertenties verzameld waarin sekswerkers worden gerekruteerd om van Oost- naar West-Europa te komen.

Advertenties

De advertenties zijn duidelijk over het doel waarvoor wordt geadverteerd, namelijk sekswerk in het buitenland. De meeste adverteerders regelen het transport, vervoer en onderdak naar West-Europa, sommigen bieden zelfs een persoonlijk reisagent. Wil je volgende week in een andere stad werken? Dan regelen zij dat voor je.

De beloofde inkomsten van zo’n 20 duizend euro per maand zijn fors. Om aan zulke bedragen te komen als escort, heb je ongeveer 100 klanten per maand nodig. Maar die rekensom klopt alleen als de sekswerker alle inkomsten zelf mag houden. In de praktijk rekenen tussenpersonen vaak de helft van de inkomsten als commissie.

Tijdens ons onderzoek hebben we contact gelegd met een aantal tussenpersonen. Daaruit blijkt ook dat sekswerkers al een schuld opbouwen nog voordat ze zijn begonnen. Voor de reis en het papierwerk wordt namelijk een bedrag in rekening gebracht dat je tijdens het werk moet aflossen. Hoe hoog dat bedrag is en hoe dat is samengesteld wordt niet uitgelegd door de adverteerders.

Adverteren om sekswerkers te vinden is niet verboden. Maar mensenhandelaren maken vaak gebruik van deze online platforms, constateerde de Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE) vorig jaar. Volgens dat onderzoek lijken de advertenties vaak 'te mooi om waar te zijn' en is het risico op uitbuiting groot.

Het plaatsen van advertenties in de hoop dat mensen 'happen', wordt ook wel fishing (vissen) genoemd. Daartegenover staan methoden met dwang of loverboy-methoden, ofwel hunting (jagen). Fishing is voor mensenhandelaren een opkomende manier om nieuwe slachtoffers te vinden, constateerde de UN Global Report on Trafficking Persons (GLOTIP) in 2020.

Zij onderzochten 79 rechtszaken over mensenhandel en seksuele uitbuiting in diverse Europese landen. In liefst 31 van die zaken speelde online rekrutering van slachtoffers een rol. Dat gebeurde via online advertentiesites, zelfstandige websites en sociale media. En deze methode is effectief, want van de 472 slachtoffers in deze rechtszaken werden 296 personen (iets meer dan 60 procent) via fishing gerekruteerd.

Agencies

In ons onderzoek hebben we bijna 45 duizend advertenties verzameld waarin sekswerkers worden gerekruteerd. Daarvan hebben 561 een directe link naar Nederland, omdat het als bestemmingsland wordt genoemd of omdat een Nederlands telefoonnummer wordt gebruikt. Uit alle advertenties kunnen we 104 tussenpersonen – de zogeheten agencies – identificeren, waarvan er 8 aan Nederland gekoppeld kunnen worden.

Nagenoeg alle tussenpersonen laten sekswerkers werken in landen waar hun beroep niet toegestaan is. In enkele bestemmingslanden is sekswerk zelf verboden, zoals Roemenië en Slowakije. Op andere plekken is sekswerk legaal, maar niet wanneer ze in dienst zijn van een agency. Zo moeten sekswerkers in België en Denemarken volledig zelfstandig werken. In landen met het Scandinavische of ‘Nordic’ model is de sekswerker zelf niet strafbaar, maar de klant wel. In de advertenties worden ook bestemmingen genoemd waar het ronduit gevaarlijk is om dit werk te doen, zoals in Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Saudi-Arabië.

De meeste adverteerders die sekswerkers naar Nederland proberen te halen, adverteren ook voor locaties in een van de landen waar het niet is toegestaan.

De identiteit van de tussenpersonen is onduidelijk: van de 104 agencies zijn er 96 niet te traceren. Er worden geen personen genoemd die naar een bestaande identiteit te herleiden zijn, en het rekruteringsbureau staat nergens officieel ingeschreven in een Kamer van Koophandel. Zodra het fout gaat, heeft een sekswerker dus ook geen enkele manier om de tussenpersonen aansprakelijk te houden.

Sekswerkers die met deze adverteerders gaan samenwerken, lopen een groot risico om slachtoffer te worden van mensenhandel en seksuele uitbuiting. Dat blijkt uit een rondvraag die we hebben gedaan onder 6 organisaties die slachtofferhulp aanbieden (Fier, Lumens, Terwille, El Roi, De Haven en HVO Querido).

Zij vinden unaniem dat het deze tussenpersonen moeilijk moet worden gemaakt om mensen te rekruteren. "Er wordt een heel onrealistisch beeld geschetst in deze advertenties", aldus een van de respondenten. "Ze zien er aantrekkelijk uit (vooral de geldbedragen), maar vaak weten de vrouwen die hierop reageren niet wat de mogelijke risico’s zijn", is een andere reactie op ons onderzoek.

Internationale netwerken

Mensenhandelexpert Tamme de Leur erkent ook het risico van deze advertenties. "Dit zijn niet zomaar los opererende mensen, maar georganiseerde internationale netwerken", zegt De Leur. "Dit is een industrie waar we eigenlijk geen zicht op hebben." Hij herkent meerdere rode vlaggen in de advertenties. "Iemand die zegt: 'Ik regel alles voor je: je reis, hotel, een fotoshoot.' Vaak krijg je dan later te horen dat je dat moet terugverdienen. En dat zat niet in de afspraken die vooraf werden gemaakt." Of de tussenpersonen bouwen een schuldgevoel op bij de sekswerker, waardoor ze zich gedwongen voelen om te blijven werken.

Als directeur van het MetaStory Instituut is Tamme de Leur betrokken bij Lovitura, een zogeheten fieldlab waarin de uitbuiting van Roemeense vrouwen in Nederland door criminele netwerken werd onderzocht. De resultaten en aanbevelingen van Lovitura zijn vlak voor het einde van vorig jaar besproken in de Tweede Kamer. In een bestuurlijk signaal aan staatssecretaris Eric van der Burg roepen het Openbaar Ministerie, de Nationale Politie, de Belastingdienst, de Koninklijke Marrechaussee en de Financial Investigations Unit op om weer een landelijk politieteam mensenhandel op te richten. Van der Burg ziet daar voorlopig nog 'geen meerwaarde' in.

Het feit dat deze dubieuze advertenties online staan, is nog niet voldoende om mensenhandel of uitbuiting mee te kunnen bewijzen, benadrukt Conny Rijken, de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. "Van dit soort advertenties wordt natuurlijk gebruikgemaakt door mensenhandelaren, maar ook gewoon door sekswerkers zelf. Dan is het de kunst om de vrijwillige sekswerker te onderscheiden van degene die gedwongen wordt om dat te doen."

Daar ligt voor de politie en het Openbaar Ministerie de grote uitdaging vindt Warner ten Kate, Landelijk officier mensenhandel. Hij ziet in de advertenties duidelijke tekenen van misleiding. "Als het te mooi is om waar te zijn, dan is dat vaak ook zo." Hij stelt als voorbeeld dat Oost-Europese sekswerkers minder snel zullen ingaan op advertenties die het werk voorstellen zoals het waarschijnlijk wordt uitgevoerd: zeven dagen per week werken, minstens tien klanten op een dag ontvangen en alles doen wat die klant wil. Terwijl de advertenties een compleet ander beeld voorschotelen: "Het is mooi, je werkt in luxe hotels, het zijn allemaal supernette klanten, je mag zelf je werktijden bepalen en je krijgt een groot deel van de opbrengsten."

Als deze mooie beloften niet worden nagekomen, dan is er in zijn optiek sprake van misleiding. "En dat is een dwangmiddel uit het mensenhandel-artikel in het Wetboek van Strafrecht. Want als jij iemand misleidt of je maakt misbruik van een kwetsbare positie, dan ben je al een heel eind op weg naar een bewijsbare mensenhandelzaak."

Bekijk hieronder de uitzending over mensenhandel en seksuele uitbuiting terug: