“Pijn aan mijn armen, pijn aan mijn rug, mijn handen worden dik en doen pijn.” Cassandra heeft vier verschillende soorten reuma en daardoor chronische pijn. Ze woont in Gouda met haar vier katten (‘Ze zijn kreupel, net als ik’). Plukken kattenhaar liggen op haar kleed en kattenbakkorrels op de grond; het lukt haar niet meer om zelfstandig het huishouden op peil te houden. “De stofzuigerslang kan ik niet meer vasthouden, ik heb geen kracht in mijn handen. Ook een vaatdoekje uitwringen lukt me niet. Door een simpele beweging als vegen met een bezem heb ik soms zoveel pijn dat ik niet in mijn bed kan liggen.” Daarom krijgt ze hulp. Maar nu haar vaste hulp op vakantie is, stuurt haar thuiszorgorganisatie geen vervanger. Dus zit ze met haar vier katten twee weken in een vies huis. “Ik gun het mijn hulp van harte, want ze werkt hard. Maar ze sturen niet eens iemand om één keer te stofzuigen”.

“Er is gewoon een tekort aan personeel”, legt Cassandra’s thuiszorgorganisatie INIS uit. “Daar hebben niet alleen wij last van, maar iedereen in deze branche. Alle organisaties die zorg en huishoudelijke hulp leveren.” Uit een rondvraag van de NOS eerder deze zomer bleek dat één op de drie thuiszorgorganisaties de zomerroosters niet gevuld kreeg. Ziekenhuizen zaten overvol omdat er geen plek was in de thuiszorg en verpleeghuizen. Er werd zelfs kantoorpersoneel ingezet om het tekort op te vangen.

Beroepsorganisatie ActiZ heeft geen gegevens over gaten in de roosters en in hoeverre er daardoor geen zorg is geleverd. Maar herkent het personeelstekort. “Prognoses van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport laten een oplopend personeelstekort in de thuiszorg zien naar zo’n 12.000 medewerkers in 2022, het huidig tekort is ongeveer 6.000 medewerkers. Er zullen regionale verschillen zijn, maar de omvang van het tekort toont aan dat het landelijk speelt. Het is daarbij wel goed om te beseffen dat thuiszorg een breed begrip is, hier kan bijvoorbeeld ook huishoudelijke hulp onder vallen. Een week geen huishoudelijke hulp of een week geen wijkverpleegkundige zorg is een groot verschil”, aldus Eric Bosman, communicatieadviseur bij ActiZ.

Dweilen met de kraan open

Volgens gezondheidseconoom Guus Schrijvers heeft het personeelstekort verschillende oorzaken. Ten eerste is er weinig instroom. “Dat wordt nu opgepakt door hogescholen en mbo-instellingen; er blijkt toch wel belangstelling bij de jeugd om in de verpleging te gaan werken. Daarnaast heerst er een negatief beroepsbeeld. De vereniging Waardigheid en Trots heeft hierin verbetering gebracht. Maar tegenover deze verbeteringen staat een te grote uitstroom. We weten niet precies waar dat aan ligt, maar maatregelen die worden genomen om de instroom te verbeteren, lijken daarom op dweilen met de kraan open.”

Meer vraag dan aanbod

We worden steeds ouder, concludeerden we al in een eerder artikel. Daarmee neemt de zorgvraag toe. En door de grote uitstroom zijn er maar weinig zorgmedewerkers om deze zorgvraag op te vangen.

Nieuwe prognoses laten een personeelstekort zien van 80.000 zorg en welzijn-banen in 2022. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft berekend dat als we in 2040 goede zorg willen bieden aan de groeiende groep 75-plussers het aantal banen in de ouderenzorg moet verdubbelen naar zo’n 700.000 banen.

Lees ook: Vergrijzing in Nederland neemt snel toe: hoe ziet jouw oude dag eruit?

“De vraag naar zorg is bijna oneindig. Er is altijd druk om meer te produceren”, vertelt Marcel Canoy, hoogleraar aan de Erasmus School of Accounting and Assurance en lid van de Adviescommissie van Zorginstituut Nederland. “Werkgevers willen zoveel mogelijk aan deze vraag voldoen. En als er niet genoeg geld is voor meer personeel dan ligt die druk op de weinige medewerkers die er zijn”

Een welverdiende vakantie

Want de werkdruk onder medewerkers in deze sector wordt elk jaar erger, blijkt uit een enquête van beroepsvereniging V&VN. Bijna 50 procent van de ondervraagde verpleegkundigen en verzorgenden ondervond deze zomer meer werkstress dan vorige zomer. Met als voornaamste reden dat er ‘simpelweg niet genoeg personeel is’. “De ervaren werkstress wordt veroorzaakt door het grote structurele tekort aan personeel, collega’s die op zomervakantie zijn, invallers die niet altijd op komen dagen, en zelfs bezuinigingsmaatregelen vanuit het management die in de zomer worden ingevoerd. Kortom: verpleegkundigen en verzorgenden die niet op vakantie zijn, moeten alles op alles zetten om deze hete en onderbezette zomer door te komen en niet oververhit te raken”, aldus de beroepsvereniging.

Jennifer Hanenberg Elders is stress-coach, psychosociaal therapeut en register bedrijfscounselor bij Voorkom Onnodig Verzuim. Ze behandelt regelmatig medewerkers uit de thuiszorg die met burn-outklachten thuis zitten. Elders schrikt bij het horen van het verzuimpercentage; bijna 7 procent.

Volgens Elders zijn er meerdere redenen waarom zoveel zorgmedewerkers tegen een burn-out aanlopen. Zo moeten ze te veel taken uitvoeren in te weinig tijd en komt daar veel administratief werk bij kijken. Daardoor kunnen ze weinig tijd geven aan de personen voor wie ze het werkveld in zijn gegaan: de cliënten. “Bij hen worden ze geconfronteerd met ziekte, rouw en eenzaamheid. Door hun drukke schema hebben ze geen tijd en ruimte om daar aandacht aan te geven. Ze kunnen de verbinding met hun cliënten niet meer aangaan door tijdsgebrek en stress. Dat geeft ze een naar en onbevredigend gevoel.” Daar komt nog bij dat ze deze problemen niet met hun collega’s kunnen bespreken, omdat de thuiszorg een sterk individueel beroep is; medewerkers gaan zelfstandig op bezoek bij cliënten.

“We zitten in een neerwaartse spiraal”

“Op het moment van personeelskrapte stijgt de druk op zittend personeel”, vertelt zorgeconoom Marcel Canoy. “De vraag naar zorg wordt namelijk niet minder. Daardoor wordt de werkdruk en daarmee het ziekteverzuim steeds hoger. Als personeel dan uitvalt, komt er nog meer druk op het zittend personeel. Zo krijg je een neerwaartse spiraal waarbij steeds meer personeel overspannen raakt en uitvalt.”

Volgens Canoy kunnen we deze spiraal omdraaien. Maar dat kost geld. “Er moet geld bij om het beroep aantrekkelijker te maken. Als je mensen wilt aantrekken om een beroep te beoefenen met een hele hoge werkdruk, dan moet je daar een goed loon tegenover zetten.”

En als we het hebben over thuiszorg en wijkverpleging dan is het volgens Canoy heel handig om daar geld in te steken, want anders nemen andere kostenposten alleen maar meer toe. “Als wijkverpleging krimpt, dan kunnen mensen bijvoorbeeld minder lang thuis wonen en komen er kosten bij voor ziekenhuisopnames en verpleeghuizen.”

Het huidige kabinet probeert het personeelstekort terug te dringen met het actieplan ‘Werken in de zorg’. “We zetten alles op alles om het tekort terug te dringen naar nul of dicht daarbij”, zegt Daphne Kerremans, woordvoerder van minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. “Dat doen we samen met het onderwijs en werkgevers. Het programma richt zich onder andere op mensen die al ergens anders hebben gewerkt en de overstap willen maken naar de zorg. Voor zorgwerkgevers is subsidie (370 miljoen) beschikbaar om nieuwe mensen - waar nodig - extra scholing te bieden.”

Wet BIG 2 ligt op de loer

De aanwas van nieuwe medewerkers zal ook verder afnemen door de wet BIG 2. Deze wijziging van de wet BIG, die zich richt op de kwaliteit van de gezondheidszorg, heeft deze zomer gezorgd voor veel onrust onder verpleegkundigen en verzorgenden. In de wet BIG 2 staat dat verpleegkundigen met een hbo-diploma van na 2012 een nieuwe functie krijgen: regieverpleegkundige. Oudere hbo’ers moeten nu een toets ondergaan om deze functie te behalen. En verpleegkundigen die op het mbo of in de praktijk zijn opgeleid moeten terug naar school. Anders krijgen ze werk op een lager niveau. “Dan mogen we alleen nog maar basiszorg verrichten”, zegt Kiki Doove, van actiegroep ‘Big 2 in de overgang’.

Op woensdag 9 oktober werd duidelijk dat de wet BIG 2 is gesneuveld.

De wetswijziging is bedoeld om hbo-verpleegkundigen meer carrièremogelijkheden te bieden, zij werken nu vaak op het niveau van mbo-verpleegkundigen. Maar de wetswijziging houdt ook in dat mbo-verpleegkundigen of ‘in service’ opgeleide verpleegkundigen, die vaak al jarenlang het werk van een ‘regieverpleegkundige’ uitvoeren, opnieuw een opleiding moeten doen van soms wel drie jaar. “Ik ben nu 62 en zou dus opnieuw een hbo-opleiding moeten volgen om werk te doen dat ik al jaren uitoefen”, vertelt Doove. De actiegroep heeft 60.000 aanhangers en vreest voor massale leegloop van personeel als deze wetswijziging door gaat. Doove: “Met de ernstige tekorten die we al hebben zet de minister de achterdeur open. Mensen zullen massaal een andere baan gaan zoeken. En wie gaan de gaten vullen van de verpleegkundigen die ineens weer jarenlang studie moeten volgen?”

Minister Bruno Bruins van Volksgezondheid wilde de wet na de zomer indienen bij de Tweede Kamer, maar beroepsverenigingen V&VN heeft inmiddels haar steun voor de wet ingetrokken om eerst in gesprek te gaan met haar achterban. Minister Bruijns heeft inmiddels gezegd dat de wet er in deze vorm niet gaat komen. Hij heeft een verkenner aangesteld die eerst met alle partijen in gesprek gaat. “Deze wet gaat er nooit komen”, denkt Marcel Canoy. “Het is een oplossing voor een niet-bestaand probleem.”

En hoe gaat het nu verder met Cassandra? Een Twitteraar plaatste voor haar een oproep en ze wordt de komende tijd geholpen door vrijwilligers die van heinde en verre bij haar langskomen. “Als ik zou willen dan zou ik drie keer per dag hulp kunnen krijgen. Ook iemand die zeker een uur moet rijden had zoiets van: ‘Jij zit zonder en ik kan het’. Helemaal geweldig, hartverwarmend.”

Ook kreeg Cassandra, na een klacht te hebben ingediend bij de gemeente, ineens een belletje van de thuiszorgorganisatie met de mededeling dat ze toch nog een medewerker hebben gevonden die - weliswaar niet voor de volledige periode - hulp kan verlenen. ”Ik weet niet of dat door mijn klacht komt, jullie telefoontjes of de oproep op Twitter. Maar ik krijg in ieder geval wat hulp.” Cassandra roept alle behulpzame Twitteraars daarom op om in hun eigen omgeving te kijken of daar nog iemand is die hun hulp kan gebruiken.