Zes kleine goudkleurige gedenksteentjes en een regel in de registratie van geroofd Joods vastgoed. Meer dan dat was niet bekend over de woning aan de Bisschopstraat 25 in het Overijsselse Oldenzaal. De woning waar de Minco’s een onbezorgde jeugd hebben beleefd is met de grond gelijk gemaakt, en de gemeente wordt de nieuwe eigenaar van een geroofd stuk grond.

In de oudste stad van Twente zijn tijdens de oorlog 25 panden van Joodse Oldenzalers onteigend en doorverkocht. Zelf pikte de gemeente ook een graantje mee van deze roofhandel: liefst drie woningen werden aangekocht. De NSB-burgemeester Gerard Weustink had zelfs al een plan klaarliggen voor de Bisschopstraat 25. Op dat adres staan vier woningen die moeten wijken voor de verbreding van de weg.

De woning is officieel van Nathan Minco, maar zijn zoon Salomon woont daar tijdens de oorlog met zijn vrouw, schoonvader en drie kinderen. Totdat de Duitse bezetter eist dat al het Joodse vastgoed wordt onteigend.

Op 31 augustus 1943 ziet de gemeente zijn kans schoon om de Bisschopstraat 25 voor 2.200 gulden te kopen. Terwijl de gemeente de woningen laat slopen, worden Salomon en zijn gezin naar Westerbork vervoerd, en even later in Auschwitz vergast.

Een verloren gewaand familielid

Pointer onderzoekt sinds april 2020 de transacties in de zogeheten Vastgoedboeken, waarin dus ook Bisschopstraat 25 te Oldenzaal en eigenaar Nathan Minco staan genoteerd. Doen gemeenten onderzoek naar hun eigen (soms twijfelachtige) rol in deze roofhandel? Daarbij zijn de verhalen van nabestaanden vaak het ontbrekende puzzelstukje. En andersom kan dit onderzoek informatie blootleggen waar nabestaanden hun familiegeschiedenis beter door kunnen begrijpen.

Tijdens de zoektocht naar nog levende Minco's komt de naam van schrijver Marga Minco in een opwelling ter sprake. Via de uitgever komen we in contact met haar dochter Jessica Voeten. En wat blijkt? Nathan Minco is inderdaad haar achterneef.

"Dat huis was van eh, laten we zeggen, een achterneef van mijn moeder", legt Jessica uit. Het is een ingewikkelde stamboom: veel zonen en vaders die Nathan, Salomon of David heten. Het grootste deel van de familie is tijdens de oorlog vermoord door de Duitsers. "Ik heb altijd gedacht, en mijn moeder ook, dat er geen familie over was van die tak."

Zoals we vaker in onze onderzoeken merken, maakt dit onderwerp iets los in nabestaanden. Ze duiken zelf in de archieven, en halen informatie op die wij niet kunnen vinden. Hun persoonlijke verhalen vullen gaten in de research in, of zorgen voor betere zoekvragen. Dat geldt ook voor Jessica: ze ondertekent haar mails naar ons met 'uw buitenresearcher, Jessica'. En een van die mails blijkt een doorbraak in ons onderzoek te zijn.

"Tref hier de gezinskaart aan van een Nathan Minco uit Amsterdam", mailt ze ons. Ze legt uit dat deze Nathan een bijzonder ontsnappingsverhaal uit Westerbork heeft. Hij zou een van de kleinkinderen van de Nathan uit Oldenzaal zijn. En hij heeft een kind gekregen, genaamd Philip. "Enfin: zou die Philip te vinden zijn, op zo’n korte termijn? En de Oldenzaalse geschiedenis kennen?"

Ontsnapping uit Westerbork

Een paar dagen later zitten we thuis bij Philip Menco (64). Hij houdt een zwartwit-foto vast waarop bruiloftsgasten staan. Op de foto wijst hij aan: "Dit is mijn vader Nathan, en mijn grootvader David. En zij hebben in Oldenzaal gewoond op de Bisschopstraat 25."

Dat zijn achternaam niet exact overeenkomt met de namen in de Verkaufsbücher, kan hij eenvoudig verklaren. Een schrijffout in de 19e eeuw zorgt ervoor dat zowel Minco als Menco als achternaam worden gebruikt in dezelfde familie. Logisch zodra je het weet, maar verwarrend als je op zoek bent naar nabestaanden.

We kunnen Philip niet op een beter moment treffen. Per toeval dook hij onlangs in zijn eigen familiegeschiedenis. "Het is eigenlijk een curieus verhaal", legt Philip uit. "Ik vertelde eind juni aan mijn kinderen het verhaal over hoe mijn eigen vader uit Westerbork is ontsnapt." Zijn vader Nathan vond de legerlaarzen van een bewaker, trok die aan en marcheerde zelfverzekerd in het donker het kamp uit. Daarmee is hij een van de 240 mensen die uit Westerbork is ontsnapt.

Philip en zijn kinderen gaan op zoek naar nog meer verhalen uit de familie. En een paar weken voordat wij contact opnemen, ontdekt Philip dat er een onteigende woning in Oldenzaal staat. Het gaat om de woning waar onze zoektocht begon: Bisschopstraat 25.

Tegelijkertijd brengen de publicaties over de Vastgoedboeken ook lokaal in Oldenzaal iets in beweging. Lokale onderzoeker Mariët Blokhuis duikt in de bijzondere geschiedenis van haar dorp, en constateert dat de gemeente – voor zover dat mogelijk is – rechtsherstel heeft gepleegd na de oorlog.

Contact gezocht

Dat geldt ook voor de Bisschopstraat 25, concludeert Philip uit de documenten die hij in handen heeft. De weinige nabestaanden krijgen de grond terug, maar verkopen dat vrij snel weer aan een lokale autohandelaar. Het rechtsherstel is volgens de letter van de wet uitgevoerd, maar het kan de pijn en het verdriet van deze gang van zaken niet verzachten.

Jessica was nog niet bekend met het Oldenzaalse verhaal. Maar nog belangrijker: ze wist nog niet dat haar familie groter is dan ze dacht. "Voor zover wij wisten, was er verder niemand van de andere takken uit het Oldenzaalse over. Totdat jullie langskwamen met dit verhaal."

Philip had uiteraard wel van Marga Minco gehoord, en had het vermoeden dat het verre familie was. Hij is blij verrast dat hij nu weet hoe het zit. En ja, hij heeft wel eens overwogen om de telefoon op te pakken, maar hij heeft daar nooit iets mee gedaan. "Maar ik had het er met mijn vrouw over dat ik misschien toch contact moet zoeken."

Een dag later zitten we bij Jessica Voeten voor een interview. De telefoon staat roodgloeiend, en Jessica trekt de stekker eruit. Achteraf blijkt het om Philip te gaan: hij wil graag eens met zijn ooit verloren gewaande familieleden afspreken. Na de oorlog is de stamboom van de familie Menco / Minco gesnoeid, maar deze twee takken hebben elkaar na ruim 75 jaar weer gevonden.

Een week later hebben Philip Menco, Jessica Voeten en Marga Minco afgesproken en elkaar ontmoet.

Op het stuk grond in Oldenzaal ligt nu een pleintje. Zes gedenkstenen herinneren aan de zes personen die op de Bisschopstraat 25 woonden, vlak voordat ze uit hun woning werden gezet, afgevoerd en vermoord: Isaäc Meijer-De Leeuw, Salomon Minco, Cato Minco-de Leeuw, Truda Minco, Lea Paulina Minco en Jehudith Minco.

De gemeente zegt in een reactie dat open te staan voor onderzoek naar het eigen handelen, zolang nabestaanden zich melden.