De scheppingsorde

Evelyn (25) zit op het reformatorische Driestar College in Gouda als zij twijfels begint te krijgen over of zij wel thuishoort in het lichaam waar ze in zit. Op dat moment weet ze echter nog niet wat het betekent om transgender te zijn. Op school krijgt ze altijd te horen dat God alleen mannelijk en vrouwelijk heeft geschapen. Tijdens lessen godsdienst of maatschappijleer hoort ze dat het zondig is om in te gaan tegen hoe God je heeft geschapen en om de verantwoordelijkheden die daarbij horen te weigeren.

Hoewel Evelyn op haar middelbare school nog niet uit is gekomen voor haar genderidentiteit, merkten medeleerlingen dat er iets anders is aan haar. Hoe meer ze zich gedraagt zoals ze graag zou willen, hoe meer ze wordt gepest voor haar anders-zijn. Leraren grijpen dan niet in. Evelyn: “De reden waarom je op het Driestar College andere leerlingen niet mag uitschelden voor flikker, is niet omdat je het voor de ander onveilig maakt, maar omdat je iemand beschuldigt van een morele wandaad die op een school als deze simpelweg veroordeeld wordt.”

Het is voor Evelyn duidelijk: trans mensen zijn op deze school niet gewenst. Het lijkt haar geen veilige omgeving om eerlijk te zijn over haar genderidentiteit. Evelyn verlaat de school daarom op haar 15e, en komt pas na haar schooltijd uit voor haar identiteit als trans vrouw.

Evelyn is één van de acht leerlingen, die Pointer spreekt, die trans is en op een reformatorische of evangelische school heeft gezeten. Die leerlingen geven aan dat ze weinig ruimte voelden om uit te komen voor hun genderidentiteit op hun school. Ook bleek het onderwerp genderdiversiteit een groot taboe, en wist het grootste deel van de leerlingen niet wat transgender zijn betekende. Ze vertellen dat áls het erover ging, de boodschap was dat het zondig was om een andere identiteit aan te nemen dan die van je geboortegeslacht.

Onderscheid tussen man en vrouw

De Vereniging Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS) vertegenwoordigt de belangen van reformatorische scholen in Nederland. In een eerdere uitzending van Pointer maakte Pieter Moens, bestuurder van de VGS, al duidelijk hoe zij tegenover homoseksualiteit staan: een homoseksuele relatie is vanuit de Bijbel ontoelaatbaar. Bovendien ondertekende Moens het manifest Gendertwijfel, dat onlangs bekendheid kreeg via een radiospotje tegen de nieuwe Transgenderwet, waarover de Reclame Code Commissie later oordeelde dat het ‘nodeloos kwetsend’ was.

De VGS maakt identiteitsverklaringen voor reformatorische scholen, waarin onder andere standpunten zijn opgenomen over seksualiteit en man-vrouw verhoudingen. Zo stelt de VGS dat het “in de schepping gelegde onderscheid tussen man en vrouw in het uiterlijk naar voren moet komen”. Een derde van de reformatorische scholen neemt dit standpunt over. Daarnaast heeft de helft van de reformatorische scholen specifieke kledingregels voor jongens en meisjes. In de praktijk komt dat er vaak op neer dat jongens een broek dragen, kort haar hebben en geen sieraden dragen. Want, “die zijn voor je zusje”, schrijft één school. Meisjes horen een rok te dragen en lang haar te hebben.

Ook voor Evelyn is het dus niet mogelijk om zich te kleden zoals zij dat wil. Ze wordt geboren in het lichaam van een man, en moet zich daar ook naar gedragen. Ze draagt haar haar daarom precies zo lang als toegestaan wordt. Als ze daarmee wordt gepest, nemen leraren het niet voor haar op: “Als ik op de meest voorzichtige manier mijn genderidentiteit wilde verkennen, ook al was het mijn haar een paar centimeter laten groeien, dan ondervond ik op school zelfs geen steun van de mensen wiens taak het is om die aan de leerlingen te bieden.”

Zodra Evelyn het Driestar College verlaat, laat zij bij de juwelier gaatjes schieten.

Volgens de theoloog Heleen Zorgdrager zijn dit soort kledingregels schadelijk voor de ontwikkeling van jongeren die worstelen met hun genderidentiteit, omdat ze hun (gender)identiteit niet mogen uiten. Zorgdrager noemt het ‘subtiel geweld’ dat trans jongeren op deze manier klem gezet worden. De Doopsgezinde predikant en gespreksleider van Transvisie gespreksgroep Transgender&Geloof, Jolanda Molenaar, noemt het ‘verschrikkelijk’ voor de jongeren die op zo’n school zitten en niet cisgender zijn.

'God straft alle hoeren’

Ook Jip (23), die op school uitkwam voor diens biseksualiteit en na diens schooltijd uitkwam voor het feit dat die non-binair was, vertelt op school nooit de vrijheid te hebben gevoeld eerlijk te zijn over diens genderidentiteit. Jip beschrijft hoe die al langer wist geen meisje te zijn, maar op school nooit de ruimte voelde om hier openheid over te geven, gezien de manier hoe ze op school omgingen met diens seksuele geaardheid: “Toen ik uit de kast kwam als biseksueel vonden klasgenoten het niet prettig om met mij samen in één kleedkamer om te kleden. Toen zij zeiden dat ze mij in een andere kleedkamer wilden hebben is dat ook georganiseerd. Het feit dat ik me eenzaam en alleen voelde, werd op deze manier door de school gefaciliteerd. Ik werd steeds verder in de hoek gedrukt met mijn eigen onzekerheden en twijfels.”

Ook werd er volgens Jip niet om de juiste redenen ingegrepen bij pestgedrag op school: “Als een leerling naar me riep dat ‘God alle hoeren zou straffen’, werd die leerling niet gestraft vanwege de inhoud van wat die zei, maar omdat God ook mensen die scholden zou straffen.”

Schurende grondrechten

In Nederland hebben scholen van een bepaalde signatuur relatief veel vrijheid om hun (godsdienstige) visie op een onderwerp te uiten. Ondanks dat daar de laatste jaren steeds meer discussie over is, staan twee grondrechten, het verbod op discriminatie en vrijheid van religie, op dit punt nog steeds lijnrecht tegenover elkaar.

De laatste jaren is er vanuit de Tweede Kamer volop aandacht voor dit spanningsveld. In maart 2023 kwamen er vanuit de minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, Dennis Wiersma, antwoorden op Kamervragen van Kamerleden van PvdA, SP, en Groenlinks, “over het feit dat veel reformatorische scholen nog altijd homoseksualiteit afwijzen”. Wiersma zei naar aanleiding van een motie uit de Tweede Kamer te onderzoeken of identiteitsverklaringen, waarin ouders standpunten die bijvoorbeeld te maken hebben met homoseksualiteit moeten onderschrijven, verboden kunnen worden. Daarover zegt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap deze zomer meer duidelijkheid te verwachten.

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap laat ook in een reactie weten dat het scholen vrij staat om een godsdienstige visie te hebben op seksualiteit en genderdiversiteit. Maar: “Wat een school niét mag, is het anders behandelen vanwege iemands geaardheid of genderidentiteit. Het expliciet afwijzen van homoseksuele of genderdiverse leerlingen is dus niet toegestaan.”

De VGS laat in een reactie weten wat betreft gender uit te gaan van de scheppingsorde van man en vrouw: “Is er eenmaal sprake van de diagnose genderdysforie, dan gaan we in gesprek met de leerling over de manier waarop we daar als school het beste mee om kunnen gaan.” Ook laat het VGS weten dat de scholen nog weinig tot geen ervaring hebben met het begeleiden van leerlingen met genderdysforie: "Een keuze voor een transitie (sociaal, medisch en/of juridisch) brengt op school praktische dilemma’s met zich mee. We bezinnen ons momenteel volop hoe we hier op een goede manier mee om kunnen gaan. Gezien de complexiteit van het vraagstuk is dit iets dat tijd en zorgvuldigheid vraagt.”

Reactie Driestar

Ook het Driestar College, tevens lid van de VGS, reageert dat zij erkennen dat genderdysforie bestaat. Verder meldt de school zich niet te herkennen in de uitspraak van Evelyn over het pestgedrag: "Het is erg verdrietig om te lezen dat deze leerling onze school niet als veilige omgeving heeft ervaren. Schelden willen we nooit, ook niet met genoemde woorden die leerlingen pijn kunnen doen. Daarmee ontkennen we overigens niet dat er dingen in specifieke situaties gezegd kunnen zijn die leerlingen pijn kunnen doen. Dat is heel verdrietig en nooit onze intentie.”

Het Driestar College zegt zich ook te kunnen voorstellen dat het onderwerp genderdiversiteit in de periode dat Evelyn op school zat nauwelijks aan de orde kwam, mede omdat collega’s zich onbekwaam voelden om hierover een gesprek te voeren. Volgens Driestar is dit nog steeds een aandachtspunt, maar is er de afgelopen tijd regelmatig contact geweest met een groep LHBTIQ+ leerlingen die op het Driestar hebben gezeten. Door deze intensieve gesprekken en de oprichting van een schoolbrede werkgroep Sociale Veiligheid "staat het onderwerp stevig op de agenda".

Veiligheid voor leerlingen

Wat voorop staat, is dat leerlingen zich op school vrij en veilig moeten voelen, zegt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Scholen zijn daar verantwoordelijk voor. Daarom zijn er verplichte kerndoelen voor scholen, waarin staat dat scholen leerlingen moeten leren om respectvol om te gaan met diversiteit, waaronder seksuele diversiteit en genderdiversiteit. Maar in de praktijk blijft het een ingewikkelde kwestie. Iemand kan op school horen: “Wij vinden dat trans personen zondig zijn, maar we hebben er wel respect voor.”

Ondertussen zit Evelyn in therapie voor de consequenties van de traumatische ervaringen op haar middelbare school. Over ervaringen in de kleedkamer praat ze nog steeds liever niet. Ook Jip heeft er nog steeds psychisch last van dat die tijdens diens schooltijd werd afgezonderd door onbegrip van de school, omdat die zichzelf wilde zijn.

De naam Jip is geanonimiseerd.