De 28-jarige Imke (echte naam bekend bij de redactie) werd als 17-jarige voor het eerst opgenomen in de psychiatrie en ging de 8 jaar daarna van kliniek naar kliniek. In die jaren kwamen er diagnoses bij, die later weer geschrapt werden. Ze deed aan heftige zelfbeschadiging. “In die klinieken vond ik nabijheid die ik elders miste. Die aandacht kreeg ik vooral als het niet goed ging. Daardoor ging ik ook dingen vertellen die niet werkelijk zo waren.”

In 2020 kwam ze in de KIB (Kliniek Intensieve Behandeling) in Eindhoven terecht. “Het was mijn elfde kliniek, maar de enige die me gebroken heeft.” Van de 7 maanden die ze er doorbracht, zat ze 6 maanden opgesloten in de isoleercel of op haar kamer. De therapie die haar toegezegd was, heeft ze naar eigen zeggen nooit gekregen. “Er was alleen een uurtje creatieve therapie per week.” De aanwezige begeleiders hadden volgens haar nauwelijks tijd voor gesprekken. Imke: “In de GGZ is er aandacht voor als het niet goed met je gaat. Ik begon raar gedrag te vertonen om toch nabijheid te krijgen. Ik was in die tijd heel lastig.”

“Het werd aan ons voorgespiegeld als iets dat het niet was”, vertelt Imkes vader. Het zou een plek zijn die negatief gedrag niet beloont, zodat de patiënt leert op een positieve manier om hulp te vragen en te ontvangen. Maar wat wij zagen was een afgestompte organisatie. De begeleiding was meer met zichzelf bezig dan met de patiënten.” Imkes ouders voelden dat zij op afstand gehouden werden. Als ze op bezoek kwamen, moesten ze na een half uur weer weg en soms kregen ze hun dochter helemaal niet te zien.

Separeer

De isoleercel van de KIB in Eindhoven is een kale kamer waar Imke in afzondering en in scheurkleding (omdat er bij eigen kleding risico zou zijn voor suïcide of zelfbeschadiging) door moest brengen. Op zeker moment verbleef Imke daar 6,5 week in separatie. Dit hing samen met ernstige zelfbeschadiging. “Ik word gek als ik niks doe. Daarom deed ik ook altijd opleidingen om mijn brein uit te dagen. Maar de begeleiding hield alles tegen. De verveling leidde tot dwang en zelfbeschadiging en daarom werd ik gesepareerd. Er was daar een bed met een voeteneinde met gaten erin waar je in moest zitten. Pas als je zo zat kwamen ze binnen. Er was een wc waar een camera op je gericht stond. Eenzame opsluiting maakt je gek. In plaats van dat het zelfbeschadiging voorkwam, verergerde dat het probleem juist. Ik deed dingen die ik anders nooit deed, bijvoorbeeld me van het bed laten vallen, in de hoop dat dat ik naar het ziekenhuis gestuurd zou worden en ze daar zouden zien hoe ik gek werd in die separeer.”

High Intensive Care

Om het behandelteam van het KIB rust en tijd te geven om een nieuw plan te maken, ging Imke voor een time out van een week naar een High Intensive Care afdeling. “Ik zat daar in een moderne separeer, en ik zag elk uur iemand om een kwartier mee te praten. Er was daar menselijkheid. Daardoor wilde ik werken aan mezelf. Toch werd ik na een week teruggebracht naar de KIB. Ik was blij dat ik de sneeuw kon voelen. Iemand van de KIB zei: “Geniet er maar even van, want voorlopig kom je niet meer buiten.” Toen ik weer terug was, werd ik gelijk in de separeer gezet. Dat was tegen de afspraak in dat ik naar de groep zou gaan.”

Klassiek conditioneren

In behandelverslagen is te lezen dat Imke na terugkeer van de High Intensive Care afdeling in een behandelprogramma terechtkomt met als stap 1: ‘Verblijf in de separeer. Beleid is klassiek conditioneren.’

Het bovengenoemde programma bestaat uit stappen waarbij ze telkens meer vrijheden krijgt. In stap 1 verblijft ze in de separeer. In stap 2 wordt ze opgesloten op haar kamer, waar ze in haar gewone kleding in plaats van scheurkleding verblijft. Ze mag dan ook eens per dag een kwartier haar ouders bellen. In stap 10 is de enige vrijheidsbeperking dat ze op een gesloten afdeling verblijft. Bij het stappenplan hoort een beloningssysteem. Na 10 krullen achter elkaar gaat ze door naar een volgende stap. Imke zegt dat ze nooit verder gekomen is dan stap 2. “En dat was voor mij een achteruitgang, want alleen op mijn kamer waren er nog minder momenten dat ik iemand zag. Ik had geen rust nodig, ik had mensen om me heen nodig en afleiding. Dus vloog ik tegen het plafond van verveling en zocht ik naar manieren om mezelf te beschadigen waardoor ik altijd weer terug naar de separeer moest.”

Richtlijn wijst separatie als behandeling af

GGzE, de instelling waar de KIB onder valt, zegt in een reactie dat zij alleen dan separeren wanneer het op andere manier niet lukt om gevaar voor de cliënt of de omgeving te keren en 'het separeren minder schadelijk is dan het voortbestaan van de situatie.' In het geval van Imke lijkt er echter sprake te zijn van separeren als beginpunt van een behandelprogramma. Mag je separatie op die manier inzetten? De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) verwijst voor een antwoord op die vraag naar de Richtlijn Dwang en drang in de GGZ, opgesteld door een werkgroep in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP). In de richtlijn staat dat separeren kan worden ingezet als noodmaatregel wanneer de patiënt een gevaar is voor zijn omgeving of zichzelf. De werkgroep wijst in haar richtlijn separatie in het kader van behandeling van een patiënt af. Er wordt namelijk in literatuur geen positief therapeutisch effect gevonden van separatie. De schade is volgens de richtlijn wel duidelijk: separatie levert bij veel patiënten angst en stress op.

Consultatie

Officieel moet een onafhankelijke psychiater beoordelen of de separatie van een patiënt terecht voortgezet wordt als iemand in een week meer dan de helft van de tijd in een separeer of afzonderingsruimte zit. GGzE geeft in een reactie echter aan dat zij soms met toestemming van de geneesheer-directeur afwijken van deze richtlijn. De richtlijn kan volgens de IGJ echter niet terzijde gelegd worden. Uit een behandelverslag blijkt dat deze consultatie bij Imke niet heeft plaatsgevonden, omdat de instelling voor haar ander beleid heeft gemaakt. Ze denken namelijk dat Imke aan een externe psychiater zal vragen of zij naar een ziekenhuis gestuurd kan worden. Ook als ze na 16 dagen afwisselend in de separeer en ingesloten op haar lege kamer zit en verzoekt om toetsing door een onafhankelijk psychiater, krijgt ze enkel de toezegging dat dit besproken zal worden.

Klacht

Tijdens haar verblijf in de separeer dient Imke een officiële klacht in bij de klachtencommissie van GGzE, omdat ze meent dat de dan al maandenlinge afwisseling tussen opsluiting in de separeer en op haar kamer averechts werkt. Ze schrijft: “De eenzaamheid is niet te verdragen. Ik heb mensen en voorwerpen om me heen nodig.” De klachtencommissie acht een deel van haar klachten gegrond, omdat procedures niet gevolgd zijn bij het besluit haar afzondering te verlengen. Ze krijgt 50 euro schadevergoeding. Dat besluit leidde er echter niet toe dat de separatie opgeheven werd.

Imke mag tijdens haar verblijf in de separeer dagelijks bellen met een patiëntsvertrouwenspersoon van buiten de kliniek. “Als ze niet opnam belde ik snel mijn ouders, maar na een paar minuten werd de telefoon van mij afgepakt.” Imkes moeder: “In de gevangenis hebben mensen het beter.” Haar vader: “Ik heb met de familievertrouwenspersoon besproken dat deze benadering niet ging werken. Ze werd gestraft omdat ze zocht naar menselijk contact. Pas toen ik een advocaat liet bellen naar de KIB, werd ze binnen 48 uur overgeplaatst naar een Long Care afdeling.” Imke zegt dat het daarvoor de bedoeling was dat ze naar een ander Centrum voor Intensieve Behandeling in Den Haag zou gaan. “Ik weet niet of ik daar levend uit gekomen zou zijn.’

Op de Long Care afdeling herstelde Imke door de nabijheid die ze daar ervoer. “Ze stonden naast mij en niet boven mij.” Imke woont op zichzelf in een sociale huurwoning in Arnhem en studeert biologie aan de universiteit. Het contact met haar ouders is hersteld. Ze krijgt nog begeleiding en kan bij crisis kortdurend opgenomen worden. “Het was niet makkelijk om eruit te komen, maar ik ben het levende bewijs dat het echt beter kan worden.”

Toen ze uit de KIB was, plaatste ze een anoniem bericht op Instagram over haar ervaringen met de vraag of meer mensen zoiets hadden meegemaakt. Ze schrok dat twintig jonge vrouwen zich in haar ervaringen herkenden. Instanties die ze aanschreef reageerden niet. “Ik heb in veel klinieken gezeten, maar de KIB is de enige plek die me getraumatiseerd heeft. Van de mensen met wie ik daar optrok, zijn er zoveel overleden door suïcide. Het was mijn elfde kliniek, maar de enige die me gebroken heeft. Het idee tussen de regels was: wij breken je af en bouwen je weer op. Na meer dan 6 weken op de separeer brak ik, maar toen viel er niets meer op te bouwen. We zijn een lastige en dure cliëntengroep, maar je kunt ons niet als onkruid behandelen.”

Het verhaal van Imke staat niet op zichzelf. Pointer sprak met 20 oud-patiënten en naasten van de KIB in Eindhoven en het CIB in Den Haag en de ervaringen zijn in lijn met wat Imke beschrijft. Patiëntenorganisatie MIND opende een meldpunt autonomiebevorderend beleid (dat geldt in onder meer de KIB en het CIB) en ontving 140 meldingen waarin ook verschillende elementen van het verhaal van Imke terugkomen. Het meldpunt werd ingesteld nadat er verhalen in Trouw en het AD verschenen over het CIB in Den Haag.

Kijk hieronder de Pointer uitzending 'Gedwongen opsluiting' terug, over de vraag waarom we nog steeds separeren.