Die waarschuwing is ook te lezen in een rapport van de Technische Commissie Bodem uit 2014. De adviescommissie waarschuwt dat door de steeds groter wordende drukte door steeds meer kabels en leidingen in de ondergrond de kans op verrassingen toeneemt.

Volgens Roelof Stuurman, grondexpert van onderzoeksinstituut Deltares, moet er vaker en beter vooronderzoek gedaan worden voordat men aan de bouw begint. Ook maakt hij zich zorgen om het verlies van technische expertise bij (vooral kleinere) overheden, die daardoor moeilijker risico’s bij de bouw van infrastructuurprojecten kunnen inschatten.

De commerciële realiteit van aanbestedingen zorgt ervoor dat goed bodemonderzoek vaak een ondergeschoven kindje is. Aannemers willen met de beste prijs een opdrachtgever verleiden de opdracht aan hen te gunnen waardoor er niet altijd “budget is voor aanvullend onderzoek of technische kwaliteit en diepgang”, schrijft de Technische Commissie Bodem.

Verzakte huizen

Een plek waar een groot infrastructuurproject voor bodemproblemen heeft gezorgd is Maastricht. Deze snelwegtunnel leidt de A2 onder Maastricht door en werd in 2016 in gebruik genomen. De tunnel werd met veel enthousiasme ontvangen. Voorheen reed al het verkeer dwars door de stad. “Er kwamen veel uitlaatgassen vrij. Daar moest iets aan gebeuren”, vertelt onderzoeksjournalist Rob Cox van de Limburger komende zondag in onze reportage op NPO Radio 1.

Maar de bouw van de tunnel zorgde ook voor de verzakking van 32 woningen in de Maastrichtse wijk Heer. “Het is niet meer te harden van de kou”, vertelt bewoner Hilde Breikers, die door een scheur in de muur van haar slaapkamer al 6 maanden in de woonkamer slaapt.

Maar al vanaf 2013 zijn er klachten van bewoners uit de Maastrichtse wijk Heer over scheuren in hun huizen. Inwoners zien een link met de bouw van de snelwegtunnel, waar flinke hoeveelheden grondwater voor wordt weggepompt. Dit gebeurt ook onder de wijk, met verzakkingen tot gevolg.

Over de schuldvraag wordt lang gesteggeld in Maastricht. Onderzoeksjournalist Rob Cox (de Limburger) ontdekte dat er rapporten lagen die waarschuwden voor de risico’s van het wegpompen van water onder de wijk. “Ze hadden het kunnen weten”, aldus Cox.

‘Voel me niet veilig’

In 2019, 3 jaar na de opening, komt er een onderzoek van de Advies Commissie Schade Grondwater (ACSG) dat de bewoners gelijk geeft. Er is na het wegpompen van het grondwater onder Heer te weinig water terug geïnfiltreerd in de grond, concludeert de commissie. Gevolg: de veengrond onder de Maastrichtse wijk kwam droog te staan en verzakte in korte tijd bijna een centimeter sneller dan de gebruikelijke 1 millimeter per jaar. En “versnelde verzakking vergoot de kans op scheuren”, schrijft ACSG in het rapport.

Het proces is onomkeerbaar. Eenmaal in elkaar gedrukt veen zet niet meer uit als er water bij komt. Toch ontkent de bouwer van de tunnel, bouwconsortium Avenue2 schuld voor de verzakkingen. De tegemoetkoming voor de bewoners die uit coulance door de bouwers beschikbaar is gesteld is niet genoeg, vinden sommige bewoners.

Het gaat naar schatting om ongeveer een kwart van de werkelijke herstelkosten. Sommige mensen waren het zat en gingen akkoord met de schadevergoeding. Anderen, onder wie Hilde Breikers, hebben een advocaat in de hand genomen. “Ik voel me ook niet veilig, je weet niet wat de fundering doet. Straks stort het hele zaakje in.”

Tientallen miljoenen euro’s extra

Ook bij de bouw van de Zuidelijke Ringweg in Groningen zorgt de bodem voor problemen bij een infrastructuurproject. De ringweg is onderdeel van de A7 naar Duitsland en loopt dwars door de stad. Het project moet de files op het traject oplossen en een gedeeltelijke ondertunneling van de weg moet de leefbaarheid verbeteren. Maar het project wordt geplaagd door tegenvallers.

“Het is onderhand wel een redelijk drama”, zegt provinciaal verslaggever Johan de Veer van het Dagblad van het Noorden. Het project wordt geplaagd door kostenoverschrijdingen, vertraging en geruzie over wie verantwoordelijk is voor de vertraging.

Aanvankelijk zou het project ongeveer 650 miljoen euro kosten en dit jaar afgerond worden. Na lang onderhandelen legde de provincie Groningen begin dit jaar 94 miljoen euro bij om het project in 2024 af te kunnen ronden.

Grillige bodem

Vooral de grillige bodem zorgde voor vertraging en kostenoverschrijdingen bij de Zuidelijke Ringweg. De weg is gepland op een uitloper van de heuvels van de Drentse Hondsrug, waardoor de grond vol grote keien zit. Maar die keien waren een verrassing voor bouwcombinatie Herepoort, die het werk uitvoert. “Het is wel gebleken dat die ondergrond zich heel anders gedroeg dan we in eerste instantie hadden verwacht”, blikt Bert Kramer van de bouwcombinatie Herepoort terug.

Een rapport van onderzoeksinstituut Deltares over de Zuidelijke Ringweg plaatste vraagtekens bij de voorbereiding van de bouw. Er is bij het project te weinig rekening gehouden met de complexe ondergrond, zo schrijft het instituut.

Meer transparantie

Volgens bodemexpert Roelof Stuurman zou het goed zijn als transparanter omgegaan wordt met ondergrondse tegenslagen, info die nu vanwege de concurrentiegevoeligheid niet altijd gedeeld wordt. De provinciale Staten van Groningen worden door de bouwcombinatie in het geheim bijgepraat over de voortgang van het project.

In Groningen hopen ze vooral dat ze Maastricht niet achternagaan en dat het bij de kostenoverschrijdingen blijft. Want net als in Maastricht is er veel grondwater verplaatst, tot nu toe zonder gevolg. “De invloed van het water op de huizen, de grondwaterbewegingen, dat is nog wel een spannende kwestie", aldus Johan de Veer.

Zondag 19.00 uur in Pointer op NPO Radio 1: Infrastructuurprojecten kennen vaak bodemproblemen, met verzakkingen en kostenoverschrijdingen tot gevolg. Wie let er op de bodem? Te gast is bodemexpert Roelof Stuurman, met reportages uit Groningen en Maastricht.