“De eerste hulp heeft een acceptatieplicht om iemand die bloedend binnenkomt te behandelen. Ik zou niet inzien waarom het in de ggz anders zou moeten zijn.” Van Os vindt ook dat we toe moeten naar een systeem waarbij patiënten met de ernstigste klachten als eerste geholpen worden, omdat het ook levensbedreigend kan zijn als zij te lang moeten wachten op zorg.

Selectie aan de poort

Nu is het zo dat patiënten die meerdere problemen tegelijkertijd hebben, zoals een eetstoornis of een verslaving in combinatie met een depressie, vaak nergens terecht kunnen voor een passende behandeling. Een gebroken been in combinatie met een longaandoening zou volgens huisarts Henk Kole nooit leiden tot een afwijzing. “Dat zou iedereen bizar vinden, maar in de ggz is dat eigenlijk normaal.” Ook Kole pleit voor een acceptatieplicht net als de PsyHag, de beroepsvereniging voor kaderhuisartsen gespecialiseerd in de ggz.

De ggz kent lange wachtlijsten. Maar deze groep patiënten komt vaak niet eens op een wachtlijst terecht, omdat zij bij voorbaat al worden afgewezen. Terwijl dit juist de patiëntengroep is die dringend hulp nodig heeft. Van Os: “Er zijn zo'n tienduizend ggz-instellingen in Nederland en die kunnen hun eigen patiënten grotendeels selecteren. Als iemand een depressie heeft, wordt die wel behandeld. Maar als iemand een depressie en nog iets anders heeft, dan zegt men nee.”

Te complex

Nina Brouwer (24) heeft al meer dan 10 jaar zware psychische problemen en zij heeft al meerdere suïcidepogingen achter de rug. Zij heeft anorexia, een depressieve stemmingsstoornis, een conversiestoornis én een persoonlijkheidsstoornis. Veel ggz-instellingen bestempelen haar als te complex. “Je kunt alleen een behandeling krijgen als je voldoet aan alle toelatingseisen. Je moet eigenlijk precies in die kaders passen, anders gaan ze er niet aan beginnen. Bij mijn laatste afwijzing werd het echt zwart voor mijn ogen.”

“Mensen met meerdere diagnoses worden als een hete aardappel doorgeschoven”, vindt gezondheidspsycholoog Nancy Meesters. De gevolgen daarvan kunnen heel ernstig zijn. Eén van haar patiënten met zware psychische problemen koos uiteindelijk voor euthanasie omdat zij nergens een behandelplek kon vinden voor haar ernstige psychische klachten.

Het afwijzen van patiënten door ggz-instellingen is ook voor huisartsen een groeiend probleem. Zij moeten vaak eindeloos leuren met patiënten die overal buiten de boot vallen. Huisarts Kole: “Het zijn mensen die ernstig ziek zijn en die worden gewoon aan hun lot overgelaten. Onverantwoord”, vindt hij. Soms voelt hij zich genoodzaakt om ‘dingen iets anders voorspiegelen’ om patiënten aangemeld te krijgen voor een behandeling. “Die andere diagnose probeer je dan wat te verminderen. Dan lukt het soms wel.”

Cherry picking

Volgens psychiaters, psychologen en huisartsen is de doorgeslagen specialisatie in de gzz een belangrijke oorzaak van het probleem. Naast de grote ggz-instellingen, die van oudsher alle psychische aandoeningen behandelen, is er een wildgroei ontstaan van gespecialiseerde ggz-aanbieders die uitsluitend één of een beperkt aantal aandoeningen behandelen. Complexe patiënten zijn ook niet rendabel voor deze ggz-instellingen omdat zij veel behandeling nodig hebben. Van Os: “Dan krijg je dat ggz-instellingen mensen met eenvoudige aandoeningen graag willen hebben, terwijl mensen met complexe aandoeningen worden afgeweerd.”

Toch voelen niet alle partijen voor een acceptatieplicht blijkt uit een rondgang. Staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) laat weten niet voor een acceptatieplicht te zijn. Ook de beroepsverenigingen zien een acceptatieplicht niet als de oplossing. Elnathan Prinssen, voorzitter van de NVVP, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie: “Een patiënt heeft alleen iets aan een acceptatieplicht als er integrale zorg (een breed behandelaanbod, red.) geleverd kan worden.“ En daar schort het nu aan.

De beroepsverenigingen voor psychologen (NIP en NVGzP) voelen ook weinig voor een acceptatieplicht. Zij zien meer in ‘preventie, goede diagnostiek aan de voordeur en regionale, sector-overstijgende en interdisciplinaire samenwerking’. En stellen zij: “De vraag is ook of het ethisch is om patiënten te móeten accepteren, die je eigenlijk geen passende behandeling kunt bieden.” De Nederlandse ggz, belangenorganisatie van zo’n 100 ggz-instellingen, vindt eveneens dat een acceptatieplicht niets aan het gebrek aan behandelplekken verandert.

Maar daar is hoogleraar psychiatrie Van Os het helemaal niet mee eens. Hij is ervan overtuigd dat een acceptatieplicht Nina en andere patiënten gaat helpen, omdat het ggz-instellingen dwingt om meer samen te gaan werken. “Als je de acceptatieplicht invoert, gaan mensen direct anders werken.”

De uitzending Hokjesdenken in de psychiatrie wordt uitgezonden op maandag 7 juni op NPO2 om 22.15 uur.

Denk jij aan zelfdoding? Of ken jij iemand die aan zelfdoding denkt? Hulp zoeken werkt echt. Start een anonieme chat op www.113.nl (113 Zelfmoordpreventie) of bel 0800-0113.