Barbara Haya schreef in 2008 een proefschrift over de CO2-compensatiemarkt in India en leidt nu het Carbon Trading Project aan Berkeley, de Universiteit van Californië. Haya: “Het is frustrerend om te horen dat Nederlandse gemeenten certificaten kopen van windenergieprojecten en een waterkrachtcentrale in India. Het stemt me droevig om de voortdurende afhankelijkheid van deze compensatieprojecten te zien, terwijl we ons zouden moeten richten op het verminderen van de uitstoot in plaats van het kopen van CO2-certificaten. CO2-neutraal gas bestaat niet.”

Aanzwellende kritiek op CO2-compensatie

De groeiende compensatiemarkt ligt opnieuw onder een kritisch vergrootglas. Uit recent onderzoek blijkt dat enorme bosbeschermingsprojecten en duurzame energie-projecten bijna geen CO2 compenseren. Marktwaakhonden controleren steeds strenger op de klimaatneutrale claims van bedrijven. Zo verbiedt het Verenigd Koninkrijk advertenties voor producten die met de aanschaf van CO2-certificaten ‘CO2-neutraal’ zouden zijn gemaakt en werden in Nederland KLM en Ryanair op de vingers getikt vanwege misleidende claims over duurzaam vliegen. De luchtvaartmaatschappijen zetten CO2-certificaten in, maar het bleek niet te bewijzen hoeveel CO2 een duurzaam project daadwerkelijk compenseert. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) ziet een ongereguleerde markt niet gehinderd door enig wettelijk toezicht en maakt zich zorgen over de kwaliteit van de certificaten, of de handel in certificaten transparant is en eerlijk verloopt en of de klimaatclaims gegrond en transparant zijn.

Voor een schijntje 1000 kg CO2-uitstoot teniet doen

Bovendien is compensatie spotgoedkoop. Desgevraagd (prijzen zijn niet transparant) laten gemeenten in Regio Utrecht en Terneuzen Pointer weten voor ongeveer één euro per ton CO2 hernieuwbare energieprojecten te compenseren. 1000 kg CO2 stoot je uit met een rit in een middelgrote benzine- auto naar het zuidelijkste puntje van Spanje en weer terug.

Afgelopen mei stemde het Europees Parlement met een overweldigende meerderheid van 94 procent van de stemmen voor nieuwe regels om ‘greenwashing’ en misleidende claims gericht op consumenten tegen te gaan.

Gemeenten sponsoren omstreden compensatieprojecten

Toch kwam Pointer nog tientallen gemeenten tegen die de afgelopen drie jaar certificaten kochten bij omstreden projecten om hun aardgasverbruik te ‘compenseren’. Al deze projecten voldoen op papier aan de hoogste standaarden van de certificeerders.

We vinden een Turks windmolenpark van 8 jaar oud in Cesme. Hier spelen landconflicten, bewoners komen in opstand tegen het windmolenbedrijf en zijn vooraf niet goed of soms helemaal niet geïnformeerd over het project. Hierdoor is het project door het keurmerk Gold Standard, van het Wereld Natuur Fonds, sinds 2020 geschorst en mocht het geen certificaten meer verkopen. Toch kon een samenwerking van 14 Twentse gemeenten via handelaren in 2022 nog ruim 10.000 certificaten van het project kopen, allen van vóór de schorsing in 2020. Één certificaat staat voor 1 ton gecompenseerde CO2-uitstoot.

Is het dan helemaal geen goed idee om windmolenprojecten als compensatieproject te steunen? “Nee,” zegt Sybrig Smit, klimaatbeleidanalist van onafhankelijke denktank NewClimate Institute. “Een windmolenpark in Turkije of windmolenpark in het algemeen heeft vandaag de dag al een verdienmodel op zichzelf. Die verkoopt namelijk elektriciteit en heeft daar niet per se CO2-certificaten voor nodig om te kunnen draaien.”

Ook in de regio Utrecht kocht een gasleverancier in 2022 en 2023 namens een samenwerking van 17 gemeenten (waaronder Houten, Nieuwegein en Stichtse Vecht) 4305 certificaten van een Indiase waterkrachtcentrale. Tijdens de bouw van het Verra project zijn 16 doden gevallen. Bovendien concludeerden wetenschappers in 2008 en 2011 al dat de centrale nooit het geld van certificaten nodig had om van de grond te komen. In 2022 kocht een ander gemeentencollectief in de Regio Utrecht zo’n 4400 certificaten van een restwarmte-installatie die CO2-uitstoot bespaart in een op kolen gestookte Chinese staalfabriek en daarmee de eigen elektriciteitsrekening naar beneden brengt. De installatie werd al in 2013 in gebruik genomen.

Peter Verburg, hoogleraar Milieugeografie aan de Vrije Universiteit, is kritisch op de steun aan deze projecten: “Je zou ook kunnen zeggen dat gemeenten geld uitgeven aan iets wat eigenlijk sowieso gaat gebeuren, dus neem je geen extra vervuiling weg”.

(Artikel gaat verder onder tabel, scroll naar rechts voor meer kolommen)

De samenwerking van 17 gemeenten in de regio Utrecht laat het volgende weten: “VER- of Gold Standard- certificaten werden naar keuze per gemeente via leverancier Eneco ingekocht met de keurmerken van Verra en Gold Standard. Na onderzoek van Pointer zijn de gemeenten voornemens het CO2-compensatiebeleid met de energieleverancier te evalueren.”

Één van de vele mankementen van deze markt is de prijs, vertelt Sybrig Smit van het NewClimate Institute: "Gemeenten betalen nu een euro per ton CO2 en we hebben in Parijs en ook in andere conventies al vastgesteld, dat het 40 tot 80 euro per ton CO2 zou moeten kosten. Dus certificaten moeten misschien wel tachtig keer zo duur zijn om je CO2 te kunnen compenseren. Alleen dan breng je daadwerkelijk een prikkel de wereld in waarmee je de uitstoot verlaagt.”

Gold Standard bepaalt niet de prijs van de certificaten. Toch vindt de Chief Technical Officer Owen Hewlett van het keurmerk de prijzen voor certificaten ook te laag: "Mensen maken zich zorgen als ze ergens te veel voor betalen, maar te weinig betalen is net zo schadelijk. Eén euro is echt te laag. Het vertegenwoordigt niet de werkelijke inspanning of kosten van de uitstoot.”

“In feite zijn het [CO2-certificaten red.] eigenlijk een soort moderne aflaten die we kunnen gebruiken. Dan voelen we ons goed, maar uiteindelijk is het niet wat we moeten doen om klimaatverandering te stoppen. We moeten echt ons gedrag aanpassen”, zegt Verburg.

Keurmerk twijfelt zelf aan kwaliteit

Gemeenten wijzen naar de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) die adviseert om aardgasverbruik te compenseren met projecten van de keurmerken Gold Standard en Verra. Toch vraagt Hewlett van Gold Standard zich ook af of je met een aantal windmolenprojecten rechtmatig kan compenseren: “De registratie van deze projecten was lang geleden terecht. Maar met de huidige markttrends en onze toelatingscriteria, zouden dezelfde projecten waarschijnlijk niet geregistreerd worden als ze nu zouden worden voorgesteld.”