Zodra een kind 12 jaar oud is, wordt het in Nederland op een niveau ingedeeld voor de middelbare school. Veel te vroeg, vinden sommige critici. Het zou de kansenongelijkheid in stand houden en zelfs vergroten. In Leeuwarden wordt daarom geëxperimenteerd met gemengde brugklassen waarin kinderen zelfs binnen het schooljaar meerdere keren van niveau kunnen wisselen. "We hebben 110 plekken, die zo populair zijn dat er de afgelopen jaren steeds moest worden geloot."
Scholengemeenschap Comenius biedt sinds 2016 een deel van zijn leerlingen een 2-jarige brugperiode, Comenius@Forum genaamd, met gemengde mavo/havo- en havo/vwo-klassen. Kinderen kunnen er niet alleen binnen 1 schooljaar meermaals van niveau switchen, maar ook vakken waar ze goed in zijn op een hoger niveau volgen. "Je krijgt in zo'n klas dus echt 2 jaar de tijd om te ontdekken: welk vervolg past bij mij?", zegt Marinus Giesing, directeur en medeontwikkelaar van het initiatief.
Tijd is hierbij het toverwoord. Op 12-jarige leeftijd zijn leerlingen namelijk nog volop in ontwikkeling, legt Giesing uit. Dan al bepalen waar ze passen, is dus eigenlijk onmogelijk. Een taalachterstand is bijvoorbeeld makkelijker in te lopen in een klas met meerdere niveaus. Een leerling krijgt bovendien in een brede brugklas stof van verschillende niveaus mee, en kan zich optrekken aan anderen. Als kinderen al wel op een niveau worden geplaatst, is wisselen vaak ingrijpend: een kind moet fysiek naar een andere klas of zelfs naar een andere school. In een brede brugklas is dat niet nodig.
Een flexibele klas bevordert kortom gelijke kansen, aldus Giesing. "Niet alleen kinderen die bijles hebben gehad omdat ouders dat kunnen betalen krijgen bij ons de kans om het te proberen."
Traditie van kritiek op onze vroege selectie
De Leeuwardense schooldirecteur is niet de eerste met kritiek op ons huidige schoolsysteem. De vroege selectie in Nederland staat al sinds de Tweede Wereldoorlog op en af ter discussie. Sommige beleidsmakers pleitten destijds voor een gemengde 'middenschool' die de 'arbeidersklasse' zou kunnen verheffen. Politieke stromingen staan echter lijnrecht tegenover elkaar, en dus blijft het zoals het is.
Door de jaren heen verschijnen er keer op keer onderzoeken en adviezen die een latere schoolkeuze aanbevelen. Gelijke kansen blijven hierbij het belangrijkste argument. Desondanks komen er de afgelopen decennia steeds meer scholen bij met slechts één leerniveau. Een groeiend aantal brugklassen is homogeen, signaleert de Onderwijsinspectie in 2015. Veel mavo-leerlingen komen dus al vanaf de brugklas geen havo-leerling meer tegen op school – en andersom.
De roep om kinderen langer gemengd les te geven, klinkt nog altijd luid. In 2021 adviseert de Onderwijsraad nog expliciet: "[...] stel het moment van selectie naar een schoolsoort van het voortgezet onderwijs uit tot na een brede brugperiode". Met het advies is tot dusver echter niets gedaan.
'Alle kinderen moeten op hetzelfde moment door hetzelfde hoepeltje'
"De overheid spreekt van later selecteren, maar doet het tegenovergestelde", zegt Giesing. Met het Forum neemt hij het heft daarom in eigen handen. Het liefst zou hij de flexibiliteit van het initiatief door de hele school verweven. "Ook bij het eindexamen moeten alle kinderen op hetzelfde moment door hetzelfde hoepeltje springen, terwijl sommigen al veel eerder klaar zijn om een vak af te ronden."
De scholengemeenschap startte om die reden nog een extra initiatief. "In klas drie kunnen leerlingen bij ons al eindexamen doen in bepaalde vakken die ze goed beheersen. Op de Esdoorn (een andere locatie van de scholengemeenschap, red.) gebeurt dit al. Zo heb je in de vierde klas onderwijstijd vrijgespeeld voor andere vakken, en we zien dat dit erg motiverend werkt. Er zijn nu jaarlijks twintig kinderen die eerder een vak afsluiten."
'Ouders gaan mee in de toetscultuur'
In Nederland is een toetscultuur ontstaan waar Giesing zich niet in kan vinden. “Er is sprake van wantrouwen van de overheid in het oordeel van basisscholen. Alles moet gevolgd worden en in cijfers gevat.” Basisscholen worden door de Onderwijsinspectie afgerekend op eindtoetsresultaten, middelbare scholen op afstromers en zittenblijvers. De focus komt vooral te liggen op cijfers, en niet op passend onderwijs. “Ouders gaan hierin mee.”
Kinderen leren hierdoor al op jonge leeftijd dat ze vooral hoog moeten scoren, meent Giesing. Als dit niet lukt, lijkt dat een persoonlijk falen. Vermogende ouders kunnen inzetten op bijles, terwijl andere kinderen achterblijven. "Je creëert een situatie die we niet willen, en dit is de overheid te verwijten."
Termen als 'op-' en 'afstromen' heb ik uit de school gebannen. In afstromen zit iets van falen
Comenius@Forum is ook een tegenreactie op de toets- en prestatiecultuur in het Nederlandse onderwijs. "We proberen leerlingen en ouders hier op een andere manier over na te laten denken. Op onze school is de groei en ontwikkeling van een kind het belangrijkst."
Maar is het doel van het initiatief dan niet dat kinderen zich optrekken aan elkaar, en dus nog steeds: hoog, hoger, hoogst? Giesing vindt van niet. "De termen 'hoger' en 'lager' heb ik uit de school gebannen, net als 'op-' en 'afstromen'. Dat laatste klinkt als falen. Wij spreken over doorstromen, en dat gaat beide kanten op: je kunt ook van havo doorstromen naar mavo. Het gaat erom dat kinderen naar het meest passende niveau gaan. Daar worden ze gelukkig."
Meer weten over onze toetscultuur? Kijk 2 april om 22:10 uur naar Pointer op NPO2.
