Verschillende rechtsgeleerden in Nederland noemen de situatie ‘schrijnend’ en in strijd met de mensenrechten.

In verband met armoede en geweld hebben miljoenen Venezolanen de afgelopen jaren hun land verlaten. De meesten gaan naar buurlanden op het vasteland, maar jaarlijks proberen ook tientallen mensen over zee Curaçao te bereiken. Vorig jaar ging het volgens de Kustwacht Caribisch Gebied om 59 mensen. De UNHCR schat dat inmiddels veertienduizend Venezolanen zonder verblijfsvergunning op Curaçao wonen. Daarmee is Curaçao wereldwijd een van de landen die de meeste migranten opvangt per hoofd van de bevolking.

Mensenrechtenorganisaties wijzen al jaren op de misstanden bij de opvang, maar er lijkt weinig fundamenteel te veranderen. Zo schreef Amnesty International in 2018 al een rapport over het gebrek aan bescherming voor Venezolanen op Curaçao. De organisatie zag vorig jaar ‘weinig verbeteringen.’

Luister naar de Pointer radio-uitzending van Niels Heithuis:

‘Opsluiting moet laatste redmiddel zijn, niet stap 1’

Er werden nieuwe vreemdelingenbarakken gebouwd op het gevangenisterrein om hen niet langer tussen criminele gevangenen te zetten, maar ongedocumenteerde migranten zitten er nog steeds opgesloten. Waarom het nodig is hen allemáál op te sluiten, wordt slecht gemotiveerd. “Inbewaringstelling wordt gebruikt als stap één, terwijl uit de wetgeving blijkt dat het ‘t uiterste middel moet zijn,” zegt advocaat Alicia Blonk die in opdracht werkt van mensenrechtenorganisatie Human Rights Defense Curaçao. Ze vecht de opsluitingen aan en bracht in de afgelopen anderhalf jaar 22 zaken met succes voor de rechter.

“Waar wij voor vechten is dat de mensenrechten worden nageleefd, dus dat iemand niet zonder motivering gevangen wordt gezet,” zegt Blonk. De rechtbank tikt de minister van Justitie voortdurend op de vingers en beveelt de vrijlating van de migranten.

Ouders en kinderen gescheiden

Ouders die door de Kustwacht worden opgepakt, gaan ook naar de gevangenis. Hun kinderen worden in de regel in een internaat ondergebracht zonder tussenkomst van de rechter of een voogdij-instelling. Afgelopen najaar kwamen er twee boten aan met minderjarige kinderen aan boord. Toen moeders die al op Curaçao woonden hun kinderen op het politiebureau wilden ophalen, werden ze gearresteerd. Zij werden pas herenigd nadat Blonk een kort geding aanspande.

De radio-uitzending van Pointer staat stil bij wat een jonge vrouw overkwam die in 2022 samen met haar kind met een bootje naar de wateren van Curaçao reisde. Zij werd veroordeeld voor het organiseren van de bootreis en zat enkele maanden celstraf uit. Maar toen haar straf erop zat, kwam ze niet vrij. Ze werd aansluitend in afzondering in vreemdelingenbewaring geplaatst. “Ik werd overgeplaatst, maar ik bleef in dezelfde gevangenis. Alleen in een ándere cel!” Later oordeelt de rechtbank dat dit onrechtmatig was.

Geen rechtsbijstand

Advocaten kunnen deze misstanden bij de rechtbank aankaarten áls ze erachter komen. Maar dan moeten ze wel weten dat er mensen zijn opgepakt. En daar is niets voor geregeld, zegt Blonk, want justitie heeft geen systeem waarmee ze advocaten oproept. “Toen wij halverwege 2022 met deze zaken begonnen, zaten sommige mensen al acht maanden vast die nooit een advocaat en een rechter hadden gezien.”

De advocaat ziet dat mensen momenteel minder lang vastzitten. Maar rechtsbijstand is nog steeds niet vanzelfsprekend. “We horen soms dat er een bootje is onderschept en dan zoeken we zelf actief naar wie er aan boord waren en of ze willen worden bijgestaan door ons. Het kan ook zijn dat familieleden zich bij ons melden.”

Jacht op ongedocumenteerden

De organisatie van Venezolanen op Curaçao, Venex, houdt - ondanks het gebrek aan bescherming voor gevluchte Venozolanen, hoop op verbetering. Zo lijkt de nieuwe minister van Justitie, Shalten Hato, van goede wil. “Maar terwijl de minister kijkt naar een legalisatieprocedure, tikt de tijd door en gaat de politie op straat op jacht naar ongedocumenteerden om hen uit te zetten,” aldus Jennifer Sifontes, directeur van Venex.

Het Curaçaose ministerie van Justitie reageerde ondanks herhaaldelijk aandringen niet op onze vragen.

Verantwoordelijkheid van Den Haag

In antwoord op Kamervragen stelt de Nederlandse regering steevast dat de opvang van migranten een verantwoordelijkheid van de autonome landen is. Van Curaçao dus. Ze verwijst naar artikel 43 van het Koninkrijksstatuut. Maar in het tweede lid van dat artikel staat dat het waarborgen van de mensenrechten een aangelegenheid van het Koninkrijk is.

Onderzoeker Chrisje Sandelowsky van de Universiteit Leiden vindt Den Haag daarom te terughoudend. “De vraag of je moet ingrijpen, staat los van autonomie. De eerste vraag is of de mensenrechten onder druk staan. En het staat vast dat daar sprake van is. Het Koninkrijk moet optreden,” aldus Sandelowsky.

In de radio-uitzending zaterdag reageerde staatssecretaris Alexandra van Huffelen van Koninkrijksrelaties: "Dit is natuurlijk totaal niet goed. Alle landen binnen ons Koninkrijk moeten zich houden aan dit soort verdragen. Dat is ook waarom zowel staatssecretaris Van den Burg als ik voortdurend in gesprek zijn met de landen. Maar we investeren ook. We hebben in totaal al 23 miljoen euro gegeven om te zorgen dat de procedures en de zogenaamde vreemdelingenketen conform het Verdrag voor de Rechten van de Mens zijn. Er zijn al een hoop stappen gezet, maar we zijn nog niet klaar."