In een brandbrief aan de Europese Commissie waarschuwt Europol voor grote problemen op het gebied van afluisteren en locatiebepaling na de introductie van het 5G-netwerk. Het nieuwe 5G-netwerk zorgt voor betere privacybescherming, zal niet meer als centraal netwerk functioneren en maakt het voor derden onmogelijk om direct nummer en locatie te bepalen. Zo blijkt uit onderzoek van Reporter Radio en NRC.
"Het kan in potentie een hele grote impact hebben", aldus Nicole van der Meulen, senior strategisch analist bij Europol. "Het is echt een paradigmaverschuiving. Hoe gaan we te werk als opsporingsdiensten in termen van het aftapverkeer?"
Techniek 5G
De techniek van 5G is op bepaalde punten wezenlijk anders dan die van 4G. Niet alleen worden de dataverbindingen veel sneller en betrouwbaarder, de versleuteling gaat naar een hoger niveau en er kunnen meer en verschillende netwerken tegelijk worden gebruikt. De één bijvoorbeeld om een chirurg op afstand een operatie mee te laten verrichten, een ander om een de tractor zonder chauffeur te besturen en weer een ander om filmpjes op je telefoon te bekijken.
Maar deze techniek maakt het aftappen van gesprekken lastiger, want zo stelt Europol, de gesprekken zullen in 5G niet meer via de centrale providers gaan, maar direct van zendmast naar zendmast de kortste route zoeken.
"Een ontzettend verbetering voor de snelheid van het netwerk", zegt Fabian van den Broek, onderzoeker bij het Institute for Computing and Information Science van de Radboud Universiteit, "maar dat betekent wel dat tappen in principe lastiger wordt". Politie en inlichtingendiensten hebben in 2007 de tapfaciliteiten juist gecentraliseerd. "Technisch zal het ingewikkeld worden een directe tap te leggen in 5G”, maar zo stelt Van der Broek, "de telecomproviders zijn bij wet verplicht het netwerk aftapbaar te maken".
5G veiliger
"Maar de problemen zijn groter", bevestigt ook Van den Broek, "en die zit hem in het unieke nummer dat iedere simkaart heeft, het zogenaamde IMSI-nummer." Van den Broek legt uit dat zodra we mobiel gaan bellen we ons met dit IMSI-nummer aanmelden bij de dichtstbijzijnde zendmast van de provider. "Daarna wordt er een beveiligde verbinding opgezet, maar daar zitten zwakheden in waar opsporings- en inlichtingendiensten gebruik van maken. Ze kunnen met een apparaat, een zogenaamde IMSI-Catcher het signaal van een mobiel opvangen en net doen of ze een provider zijn".
Gebruikers merken hier zelf weinig van, want de verbinding wordt gewoon tot stand gebracht. De IMSI-Catcher kan in het 4G-netwerk vervolgens het nummer en de locatie traceren, "De IMSI-Catchers zijn sowieso flink geëvolueerd en kunnen ook volledige gesprekken opnemen. Ze kunnen bijvoorbeeld de encryptie uitzetten", zegt Van der Broek. Een mogelijkheid die er via het oudere 2G-netwerk - nog steeds volop in gebruik - ook nog steeds is: de diensten kunnen direct mee luisteren. De versleuteling in 2G bleek zwak in de loop der jaren.
Met de komst van 5G gaan deze mogelijkheden voor de diensten verdwijnen, zo constateert Europol in haar brandbrief. Twee nieuwe technieken zullen de IMSI-Catcher het werk onmogelijk maken. Om te beginnen worden de IMSI-nummers van de telefoons versleuteld. Met de IMSI-Catchers valt dus het echte nummer niet langer te achterhalen. Daarnaast wordt in het 5G-netwerk ook een standaard opgenomen om de IMSI-Catchers te ontdekken en ervoor te zorgen dat ze niet het netwerk kunnen binnendringen.
Opsporing verstoord
Politie en inlichtingendiensten verliezen hiermee een belangrijk middel in de opsporing. Een blik op uitspraken van de rechtbanken leert dat het de afgelopen tijd veelvuldig is ingezet. Het is één van de weinige manieren om de steeds van telefoon wisselende criminelen te kunnen blijven volgen en afluisteren. En, inmiddels ook van groot belang, om vermiste personen of bijvoorbeeld slachtoffers van loverboys op te kunnen sporen.
De gevolgen voor de opsporing en inlichtingen inwinning kunnen dan groot zijn, maar het was in de ogen van Van den Broek ook het uitbuiten van een zwakheid in het systeem. "Het hele netwerk wordt veiliger voor iedereen, ook voor politie agenten, en dat is ten voordele van iedereen, en ja, dat gaat ten koste van het uitbuiten van deze tijdelijke zwakheid", aldus Van den Broek.
Jelle van Buuren, onderzoeker aan het Institue of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden, ziet ook die constante wedloop tussen techniek, privacy en veiligheid. "Het is wat dat betreft bijzonder dat Europol aan de bel trekt”. Normaal gesproken vinden dit soort overleggen in het geheim plaats, de urgentie lijkt nu hoog om het te agenderen. “Je ziet het spanningsveld van commerciële belangen, privacy en veiligheid goed terug in dit dossier. En in dit geval lijkt het wel of de diensten niet aan tafel zitten", aldus Van Buuren.
De Nederlandse politie en de AIVD stellen dat de problematiek bij hen bekend is. Volgens de politie is het op dit moment nog te vroeg om aan te geven wat dit concreet betekent voor de opsporing. Mede omdat het netwerk nog moet worden gebouwd. De AIVD meldt dat het voor de nationale veiligheid van evident belang is dat inlichtingendiensten (en opsporingsdiensten) volgens de wet hun werk kunnen blijven doen. Beide diensten zeggen nog in gesprek te zijn met relevante partijen over dit onderwerp.
