Stevige kritiek van de ombudsman, honderdduizenden euro’s aan boetes en meerdere publieke omroepen die niet meer met Ongehoord Nederland (ON!) willen samenwerken. De komst van ON! in het publieke bestel is allesbehalve ongezien gebleven. Journalistiek moet betrouwbaar, nauwkeurig en zorgvuldig zijn, de feiten moeten kloppen. Want alleen op basis van feiten kunnen mensen een gefundeerde mening vormen. Precies daarom wil Pointer onderzoeken of, en zo ja hoe structureel de verspreiding is van misinformatie bij Ongehoord Nieuws. Ook onderzocht Pointer of er sprake is van het delen van ongefundeerde complottheorieën bij het programma Ongehoord Nieuws, en zo ja hoe frequent. Maar hoe pak je zoiets aan?
Normaal gesproken kun je daarachter komen door te analyseren wat tijdens de uitzendingen van Ongehoord Nieuws wordt gezegd. Stel dat je onbeperkt tijd en concentratie hebt, dan zou je alle afleveringen volledig uitschrijven. Maar dat is niet haalbaar: mensen worden na een tijdje moe, gaan fouten maken, missen belangrijke details en het kost enorm veel geld. Dit moet je oplossen met grote datasets.
Tv-uitzendingen op de publieke zenders worden ondertiteld: zelfs liveprogramma’s zoals Onderhoord Nieuws worden live ondertiteld. Bij zulke liveprogramma’s wordt niet exact elk woord meegeschreven, maar via de ondertiteling kun je de grote lijn van een uitzending goed meekrijgen. Via het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid — het archief voor audio, video en ook ondertitels — krijgen we toegang tot de ondertitelbestanden van Ongehoord Nieuws.
Onze onderzoeksperiode is van 22 februari 2022 tot en met 22 februari 2023: een jaar lang met 80 uitzendingen van Ongehoord Nieuws. Bij Beeld & Geluid worden de bronbestanden klaargezet voor analyse. We zijn op twee datums (22 november 2022 en 14 maart 2023) langs geweest om onze data-analyse te draaien en bestanden te exporteren. Beeld & Geluid heeft een juridische check gedaan om te bevestigen dat we geen auteursrechten hebben geschonden.
Woordenlijsten
Met 6 redacteuren hebben we ongeveer 15 uitzendingen volledig bekeken en meegeschreven. Hiermee willen we de grote thema’s ontdekken waar ON! op inzet. Waar wordt in nagenoeg elke uitzending iets over gezegd? Hierdoor komen we uit bij de volgende thema’s:
- Immigratie
- Corona
- De oorlog in Oekraïne
- Identiteit (woke- en cancelcultuur)
- Klimaatverandering
- De EU
- Complottheorieën
Dit is uiteraard geen uitputtende lijst van thema’s. We hebben een eerste, beperkte woordenlijst aangelegd voor elk thema. Vervolgens analyseren we hoe vaak de termen in deze woordenlijsten voorkomen in ondertitels. Daarmee herkennen we specifieke momenten in uitzendingen. Wanneer wordt bijvoorbeeld over klimaatverandering gesproken. Deze fragmenten hebben we uitgebreid bekeken om onze woordenlijst aan te vullen met termen die tijdens de uitzending worden gebruikt.
Tijdens dat proces ontdekken we dat bij deze thema’s veel misinformatie en complotten worden besproken: gasten aan tafel claimen iets als feit of beschuldigen iemand, zonder dat ze daar bewijs voor hebben. En als er toch bewijs volgt, dan is dat vaak uit twijfelachtige bronnen. We hebben een aantal van deze voorbeelden uitgekozen om te factchecken.
Gezichtsherkenning
Naast ondertitelbestanden beheert Beeld & Geluid ook de zogeheten Gemeenschappelijke Thesaurus Audiovisuele Archieven (GTAA). Daarin staan termen waarmee een audiovisueel archief kan worden omschreven. Denk daarbij aan locaties, genres, programma’s en personen. Deze GTAA wordt ook gebruikt om kunstmatige intelligentie (AI) te trainen om personen te herkennen.
Zodra een persoon prominent in beeld is en de AI is getraind om dat specifieke gezicht te herkennen, dan wordt die persoon met een tijdcode opgenomen in het archief. Hiermee kun je slim door het volledige archief zoeken. Hoe vaak was minister-president Mark Rutte op tv tijdens de afgelopen verkiezingsperiode? En je kunt per programma bekijken welke prominente personen de meeste aandacht hebben gekregen in beeldtijd.
Niet alle gasten in de uitzendingen van Ongehoord Nieuws zitten in de GTAA. Maar voor politici is deze thesaurus wel betrouwbaar. Daarom hebben we ervoor gekozen om ons te richten op deze groep gasten. Per gast hebben we geturfd aan welke partij hij of zij is verbonden.
Ongehoord Nieuws heeft in 80 afleveringen 45654 seconden politici in beeld (die door AI worden herkend), wat neerkomt op ruim 12,5 uur. Daarvan is 56 procent ingeruimd voor personen die aan Forum voor Democratie (FvD) zijn gelieerd. Het gaat om de volgende 5 personen:
- Thierry Baudet (lijsttrekker)
- Pepijn van Houwelingen (Tweede Kamerlid)
- Gideon van Meijeren (Tweede Kamerlid)
- Freek Jansen (Tweede Kamerlid)
- Paul Cliteur (voormalig fractievoorzitter Eerste Kamer, voormalig voorzitter wetenschappelijk bureau en Raad van Advies, huidig lid)
De radicaal-rechtse partijen FvD, PVV, BVNL en JA21 krijgen bijna 90 procent van de zendtijd die aan politici wordt besteed. Overigens is het niet zo dat radicaal-rechtse partijen bij andere NPO-programma’s geen plek aan tafel krijgen. Zo bleek vorig jaar uit onderzoek van Erasmus Universiteit Rotterdam en Trouw dat radicaal rechts (JA21, FvD, Leefbaar Rotterdam) bij de talkshow Op1 juist meer zendtijd krijgt dan je op basis van hun zetelaantal zou verwachten.
Met de resultaten van deze data-analyse hebben we misinformatie gecheckt, complotten ontdekt en drogredeneringen uit de uitzendingen ontkracht. Ook hebben we oud-medewerkers gesproken om erachter te komen hoe het programma een etalage voor rechts-radicale complotten is geworden. Het resultaat van dit onderzoek vind je hier.
