De eerste Nederlandse besmettingen met het coronavirus hebben ook geleid tot twintig wijdverspreide berichten op Twitter met misinformatie. Het gaat onder meer om berichten waarin de dodelijkheid van COVID-19 (zoals het virus officieel wordt aangeduid) in twijfel wordt getrokken. Ook verschijnen lijsten met onbevestigde aantallen Nederlandse besmettingen en samenzweringstheorieën die beweren dat de ziekte met opzet wordt verspreid. Dat blijkt uit onderzoek van Pointer met de NOS.
Het gaat om Twitterberichten met links naar websites die overduidelijk verkeerde en misleidende informatie bevatten. Vaak leiden deze links naar twijfelachtige bronnen zoals NineForNews, Fenixx en Sceptr. Wij linken met opzet niet naar deze berichten om verdere verspreiding te voorkomen.
Samen met collega's van de NOS hebben we alle Nederlandstalige tweets waarin de zoektermen corona, coronavirus, coronavragen, NCOV (afkorting voor coronavirus) of COVID voorkomen geïnventariseerd. In de periode van woensdag 19 februari tot en met donderdag 5 maart zijn ruim 106 duizend tweets in het Nederlands verstuurd over het coronavirus.
We hebben gekeken naar de 54 duizend tweets waar een url in voorkomt, en beoordeeld of de informatie op die website betrouwbaar is. Links moeten minstens tien keer getweet zijn voordat we ze beoordelen.
Het effect van nepnieuws
"In een kleine gemeenschap kan misinformatie enorme invloed hebben", waarschuwt Peter Burger, universitair docent journalistiek (Universiteit Leiden) en nepnieuws-expert. "Als mensen geloven dat personeel van een bedrijf besmet is, dan kan dat heel vervelende gevolgen hebben." De gemeente De Fryske Marren heeft daar dinsdag mee te maken gehad. Het onjuiste bericht ging daar rond dat twee sportverenigingen in Sintjohannesga te maken hebben gehad met besmettingen.
Daarnaast kunnen deze berichten discriminatie aanwakkeren, omdat mensen ineens heel anders worden beschreven. In ons onderzoek zien we dat misleidende websites vaak verbanden leggen tussen het coronavirus en immigratie, de islam en Chinese complottheorieën.
Volgens Burger hebben deze onbetrouwbare berichten geen direct gevolg voor de volksgezondheid. "Je hoort een hoop gekke dingen, maar het blijkt dat mensen min of meer handelen naar de informatie die de overheid ze aanreikt." Burger neemt als voorbeeld een nepbericht over citroensap als alternatief voor chemotherapie. Dat bericht was enorm populair op Facebook, maar in de praktijk blijkt niet dat iemand dat daadwerkelijk heeft overwogen.
'Belangrijk dat publiek juiste gegevens krijgt'
Het RIVM - de onafhankelijke onderzoeksorganisatie die de volksgezondheid in de gaten houdt en daarover bericht - is zich 'zeer bewust' van foutieve berichtgeving over het coronavirus. "Het is kwalijk, maar de realiteit", verklaart RIVM-woordvoerder Harald Wychgel. "Op onze website corrigeren we nepnieuws als we dat nodig vinden. Als het klein blijft, dan laten we het zitten."
Een misleidende lijst met zogenaamde corona-patiënten werd zondag 1 maart verspreid via Twitter. Het is vooralsnog de enige keer dat het RIVM publiekelijk heeft gereageerd op nepnieuws.
"Het is belangrijk dat het publiek de juiste gegevens krijgt en niet onnodig bang wordt gemaakt. Op dit moment valt het nepnieuwsprobleem nog mee, maar het is wel een punt van aandacht."
Populair in specifieke kringen
Het bereik van de onbetrouwbare informatie is relatief groot: als je alle volgers van verspreidende accounts bij elkaar optelt, kom je tot 881.099 stuks. Daarnaast wordt deze informatie ook nog eens flink geretweet, namelijk minstens 768 keer in totaal.
Het overgrote deel van de nieuwsstroom op Twitter bestaat uit betrouwbare informatie, zoals berichtgeving van nieuwssites, de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en het RIVM. "Dat is geruststellend," vindt Burger. "De meeste mensen in Nederland zitten niet op Twitter, dus die zien nepberichten niet. Je komt hier niet spontaan mee in aanraking. Maar ik kan me dus voorstellen dat dit op lokaal niveau echt kwaad kan doen."
'Broodje waarheid'
Hoe pak je misinformatie nou het beste aan? Op zijn eigen Twitteraccount weerlegt Peter Burger regelmatig onjuiste berichtgeving, en zijn studenten publiceren factchecks op de website Nieuwscheckers. De beste tactiek is volgens Burger een 'truth sandwich', of een broodje waarheid.
"Leg eerst uit wat wél waar is, daarna wat er allemaal niet klopt, en herhaal nog eens wat er klopt, inclusief een linkje naar meer uitleg." Volgens hem is alleen roepen dat een bericht onjuist is niet effectief: je moet lezers het bewijs laten zien en waarheid van onzin laten onderscheiden.
In samenwerking met Joost Schellevis / NOS
