Tonny en John Haverkort weten het zeker. Sinds de provincie heeft gewerkt aan het kanaal voor hun deur krijgen ze steeds meer scheuren in huis. Ze hebben al 100.000 euro schade en wijzen naar de overheid. Maar die wil maar 25.000 euro overmaken. 

Overheid

Het stel staat niet alleen. Aardbevingsschade in Groningen door gaswinning. Gescheurde huizen in Twente. Verzakte woningen aan de Lekdijk en eerder scheefzakkende panden bij een Amsterdamse metrolijn. Geregeld krijgen bewoners te maken met schade aan woningen, veroorzaakt door de overheid.

Wat is dan je recht? Dat valt tegen. “Als jij schade hebt aan je eigen huis, is dat in eerste instantie je eigen verantwoordelijkheid”, zegt Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Ook als bijvoorbeeld een gemeente een parkeergarage bouwt naast je huis en je daardoor verzakkingen krijgt.” Is iemand anders de veroorzaker van je schade, zoals de overheid, dan moet jij dat als gedupeerde aantonen. En als je er niet uitkomt met de overheid dan wordt het dus de rechter. “Dit betekent dat je een apart rapport moet laten opstellen door een specialist. Je moet meestal een advocaat inhuren.”

Hij schat in dat je zeker 5000 euro - en vaak meer - kwijt bent om een zaak te starten. Als het een civiele procedure wordt, dan bestaat zelfs het gevaar dat je ook de kosten van de tegenpartij erbij krijgt als je verliest. Dat maakt dat burgers terughoudend zijn in deze stap.

Machtsmisbruik

Precies dit voedt het wantrouwen bij burgers. Overheden hebben diepe zakken, kunnen goede advocaten inhuren en rapporten laten opstellen om hun onschuld te bewijzen. Bewoners moeten in eigen tijd, soms zonder juridische kennis daar tegenin gaan en delven al snel het onderspit. David tegen Goliath.

Maar je hebt wel kansen als burger. Zoals bezwaar maken, wettelijk móeten overheden dit bieden. En als je bezwaar maakt mogen daar niet weer precies dezelfde ambtenaren naar kijken, vertelt Bröring. Zo moet je bijvoorbeeld een hoorzitting krijgen met een onafhankelijke voorzitter.

Vraag daar alleen wel om, want de praktijk is weerbarstig. Ook Tonny en John Haverkort vertellen dat ze helemaal niet te horen kregen dat dit kan. Zij hoorden wel dat ze een hoorzitting kregen, maar die zou vol zitten met enkel ambtenaren van de provincie, alsof er geen andere keus was. Het stel moest er zelf achteraan om in ieder geval die onafhankelijke voorzitter te krijgen, recent hadden ze een zaak.

Onafhankelijkheid

Loopt het bezwaar stuk, dan volgt de rechter. Dat kan een grote stap zijn. Voor Tonny en John Haverkort ziet het er bijvoorbeeld naar uit dat ze uiteindelijk naar een civiele rechter moeten, want dat volgt uit hoe de provincie de schaderegeling heeft opgebouwd. Zorg dus voor een rechtsbijstandverzekering, zeggen schadedeskundigen. Dan heb je nog enige kans een zaak te kunnen starten.

Maar soms werken overheden met ‘nadeelcompensatie’, vertelt Bröring, en dat geeft burgers meer onafhankelijkheid. Rijkswaterstaat hanteert dit bijvoorbeeld. Als een bewoner met een kapot huis zit, bijvoorbeeld na werkzaamheden aan een brug, krijg je een vergoeding aangeboden. Maar wie het dan oneens is kan naar de bestuursrechter stappen. Dan betaal je leges maar blijven de kosten een stuk lager dan in een civiele rechtszaak. En bij bestuursrecht loop je niet het risico de kosten van de tegenpartij erbij te krijgen.

En soms regelen overheden zelf ook al een onafhankelijke tussenlaag. In Groningen ging het bijvoorbeeld mis bij de start; het bedrijf dat gas opboorde (NAM) moet schade uitkeren aan mensen met aardbevingsschade. Maar de NAM mocht óók bepalen of iemand wel recht had op vergoeding. En dat voedt argwaan bij burgers. Nu is dat uit elkaar gehaald, bewoners met schade gaan in Groningen naar het bestuursorgaan IMG. Het verschilt dus per geval wat je kan doen.

Kloof

En ga als burgers vooral samenwerken, zegt rechtshistoricus Christiaan Ruppert. Hij onderzocht 40 schaderegelingen van de Nederlandse overheid en merkt dat het vaker gebeurt dat de burger in de hoek komt te staan. Dus zeker als er zoveel lotgenoten zijn, loont het om bijvoorbeeld een stichting op te richten. “Organiseer je richting politiek en media, als het om collectieve schade gaat.”

Tegelijk zou de overheid veel vaker een onafhankelijke commissie moeten inroepen die zelfstandig schade beoordeelt. Dan heb je in ieder geval de schijn niet tegen, vertelt de rechtshistoricus. Laat de beoordeling van schade niet door je eigen mensen doen, maar zet het op afstand, bijvoorbeeld met zo'n commissie. Burgers zijn immers al slachtoffer. Als je ze dan ook nog tegenwerkt krijg je probleem op probleem. Ruppert: “Dat slaat een nieuwe wond. Je moet zo’n regeling juist zo ver mogelijk van je af organiseren.”