Demissionair minister Kajsa Ollongren komt met een nieuwe verdeling van het geld uit het gemeentefonds. Het eerste voorstel pakte vooral slecht uit voor gemeenten met veel arme inwoners, zo bleek uit onderzoek van Pointer. Experts waarschuwden dat deze eerste verdeling onrechtvaardig was. Ook was volgens deze experts de verdeling gebaseerd op de verkeerde gegevens.
Het gemeentefonds is de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten. De nieuwe verdeling, die in 2023 in moet gaan, zorgde voor flinke onrust bij arme gemeenten. Van de vijftig gemeenten met de meeste arme inwoners gingen er in het eerste voorstel 34 op achteruit. De verliezers waren vooral in Friesland, Groningen en Limburg te vinden.
ReportersNL: gemeentefonds op de schop, arme gemeenten in nood
Dat minister Ollongren nu met een nieuw voorstel gaat komen, zorgt voor tevreden reacties bij de gemeenten die in het eerste voorstel geld zouden verliezen. Harjan Bruining, wethouder financiën van het Friese Achtkarspelen: “Ik ben blij dat het gekke voorstel van tafel is. Er is gelukkig een herbezinning. Ze hebben veel mensen laten schrikken.” Zijn gemeente zou er 83 euro per inwoner op achteruitgaan, een voorstel dat Achtkarspelen volgens Bruining een duw over de financiële rand had gegeven.
Ook wethouder financiën Johan Hamster van Stadskanaal is tevreden met de herziening: “Wat ons betreft was die update wel nodig.” Zijn gemeente, die onder verscherpt financieel toezicht van de provincie staat, ging er in de eerste verdeling 78 euro per inwoner op achteruit. Hij wijst erop dat veel verliezers van de eerste verdeling onderaan op de sociaaleconomische kansenlijsten staan.
Geldzorgen niet voorbij
Toch zijn de geldzorgen niet voorbij. Volgens Hamster is niet alleen de verdeling van het geld uit het gemeentefonds een probleem, maar moet er ook meer geld in de pot: “Er is überhaupt te weinig geld voor gemeenten, de koek moet groter.” Ook volgens wethouder Bruining van Achtkarspelen krijgen de gemeenten nog steeds te weinig geld van het Rijk. Vooral de zorgtaken die sinds 2015 de verantwoordelijkheid van gemeenten zijn, worden onvoldoende gecompenseerd door het Rijk vindt hij.
“En ik vind het ook jammer dat ze van tevoren niet hebben ingeschat dat dit voorstel slecht voor arme gemeenten was”, vervolgt Bruining. Volgens hem is het gemeentefonds complex en weinig transparant. Hij hoopt dat het Rijk wat meer kijkt naar wat een herverdeling van het fonds met een gemeente doet, aangezien gemeenten financieel afhankelijk zijn van het fonds en elke verandering daarom veel impact heeft.
Veel vragen
Minister Ollongren komt niet eerder dan juni met haar aangepaste verdeelvoorstel, schrijft ze aan de Tweede Kamer. Volgens Ollongren heeft het ministerie veel reacties en vragen gekregen van gemeenten. Vanuit de Tweede Kamer klonk ook kritiek over de voorgestelde verdeling. De kritische reacties zijn aanleiding “om het verdeelvoorstel op onderdelen nader tegen het licht te houden”, schrijft Ollongren.
Ook de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB), een adviesorgaan van de overheid, was kritisch op het verdeelvoorstel. Zij noemden de uitkomsten contra-intuïtief en vroeg het Rijk om een betere onderbouwing van de verdeelmethode. De ROB wacht nu het nieuwe verdeelvoorstel af en geeft dan een definitief advies. Het volgend kabinet beslist daarna over de invoering van het nieuwe gemeentefonds.
Hogere belastingen
Kritiek op het eerste voorstel ging vooral over de verdeling van de zorgkosten (het ‘sociaal domein’) in gemeenten. Vooral gemeenten met hoge zorgkosten en een hoge onroerendzaakbelasting (ozb) kregen in de nieuwe verdeling een stuk minder geld uit het fonds. Het idee daarachter is dat door de hoge belastingen zo’n gemeente minder geld uit Den Haag nodig heeft. Dat is ten onrechte, stelt onderzoeker Ferry Knaack: “Als je meer geld vraagt van je burgers omdat je het toch al krap hebt, moet er niet gedaan worden alsof je het beter hebt.” Vooral arme gemeenten waren de dupe van deze rekensom. Ook wethouders Bruining en Hamster verhoogden de ozb om de stijgende zorgkosten enigszins te compenseren.
Ook kregen in het eerste voorstel middelgrote steden extra geld om sociale problematiek aan te pakken, terwijl plattelandsgemeenten met een stapeling aan sociale problemen juist minder kregen.
Nu komt er dus een nieuw verdeelvoorstel. “Ze zijn al 2 jaar aan het puzzelen. Je hebt altijd winnaars en verliezers, maar nu ging het wel om heel veel geld per inwoner”, zegt Bruining. Hij rekent in de nieuwe verdeling op meer geld uit Den Haag. Wethouder Hamster hoopt dat de nieuwe methode beter rekening houdt met een stapeling van sociale problemen op het platteland: “Het gaat erom dat het geld neerkomt waar het nodig is.”
Dit artikel is een onderdeel van ReportersNL, de rubriek voor regionale onderzoeksjournalistiek. Meer over ReportersNL vind je hier.
