Het schiet nog niet echt op met de hoeveelheid zonnepanelen op bedrijfsdaken, slechts 12 procent van deze daken wordt nu gebruikt voor het duurzaam opwekken van energie, zo blijkt uit een recent onderzoek van adviesbureau Over Morgen. En dat moeten er fors meer worden als we de klimaatdoelstellingen willen halen én niet alle beschikbare groene ruimte willen volleggen met zonneweides.

In ons onderzoek Klimaatconflict in de polder kijken we naar het verloop van de energietransitie. We krijgen veel tips van mensen die liever zien dat de daken volgelegd worden voordat er in hun achtertuin of in hun favoriete landschap een zonneweide komt. De landelijke overheid wil gemeenten nu dus een instrument in handen geven om het verduurzamen van daken af te dwingen op hun industrieterreinen.

Maar of het nieuwe dwangmiddel veelvuldig gebruikt zal worden is volgens hoogleraar Björn Hoops nog maar de vraag. Hij leidt dat af uit zijn eerdere onderzoek. Daaruit blijkt dat gemeenten amper gebruik maken van een verplichtend instrument dat er nu al is om een gebouw te verduurzamen. Sterker nog: een deel van de gemeenten heeft geen flauw idee dat ze deze bevoegdheid in handen heeft.

Eén keer ingezet

De Woningwet maakt het juridisch mogelijk om onder strenge voorwaarden eigenaren te verplichten om hun gebouw te isoleren, legt Hoops uit. “Gemeenten kunnen dat dus inzetten, maar doen dat nauwelijks. Op onze vragen hebben 65 gemeenten geantwoord en sinds 2012 heeft slechts één gemeente dat middel in één geval ingezet. Bijna een derde van de door ons ondervraagde gemeenten had geen idee dat ze dit konden vragen van hun inwoners.”

Hij wijst op de juridische kennisachterstand, maar ook begrijpelijke onzekerheden die er überhaupt zijn bij veel gemeenten op het gebied van duurzaamheid. “Gemeenten vragen zich bijvoorbeeld af wat ze nu wel en niet van hun inwoners mogen vragen als het gaat om de transitie. Kun je een eigenaar die amper het geld heeft voor isolering, dwingen om zijn gebouw te isoleren of moet je hem compenseren? Hoe zit dat als de eigenaar het gebouw verhuurt?” Volgens Hoops moet er daarom ingezet worden op onderzoek naar dit soort vragen en het vergroten van de kennis hierover bij gemeenten. “En dat is niet een kwestie van een beetje bijspijkeren”, aldus de hoogleraar.

Vrees voor verlies draagvlak en stemmen

Toch is onwetendheid niet de enige reden waarom er door gemeenten niet snel naar een verplichtend middel gegrepen wordt, ziet Hoops tijdens zijn onderzoek. “Gemeenten zien het als betutteling van de burger en zijn daarnaast ook bang om draagvlak voor de energietransitie te verliezen als ze gaan afdwingen. Of ze vrezen dat ze bij de volgende verkiezingen worden afgestraft.” Daarnaast ontbreekt bij veel gemeenten het personeel voor de handhaving van massaal opgelegde verplichtingen.

Als gemeenten vanaf volgend jaar de mogelijkheid krijgen om bedrijven te verplichten zonnepanelen op hun dak te leggen zullen dit soort afwegingen ook in de hoofden van bestuurders spelen. Maar de hoogleraar hoopt wel dat gemeenten uiteindelijk minder terughoudend worden bij het inzetten van dwang. “Ik vind het ook geen prettig middel, maar er zijn nu al veel subsidies en dat heeft er niet toe geleid dat iedereen massaal is gaan isoleren en zonnepanelen op zijn dak is gaan zetten. Er komt een moment dat dat soort zachte dwang niet meer genoeg is. Dat is ook onze verantwoordelijkheid ten opzichte van de jongeren en volgende generaties.”