“Als je een begeleider hebt, die seksualiteit graag met jou wil bespreken en die daar niet heel verlegen tegenover staat, dan heb je geluk,” zegt gastdocent Jiske Bosman. “Het kan namelijk ook zo maar zijn dat je een begeleider hebt die denkt: ‘Laat maar, dit is niet mijn toko.’”. Dit komt volgens haar door handelingsverlegenheid, maar ook door gebrek aan kennis. Cliënten in zorginstellingen zijn daar de dupe van.

Cliënten begrijpen hun seksualiteit vaak niet

Bosman heeft altijd gewerkt in de gehandicaptenzorg en wat zij mist is dat begeleiders een basis aangeleerd krijgen over de seksualiteit van cliënten. Zorgverleners leren in hun opleiding niet dat seksualiteit van mensen met een beperking heel anders is dan hun eigen seksualiteit. Ze ziet dat ook terug in haar gastlessen: “Als ik vraag ‘Wat weet je over seksuele ontwikkeling van mensen met een verstandelijke beperking?’ wordt het stil.” Door hun gebrek aan kennis vanuit de opleiding beseffen zorgverleners volgens Bosman niet altijd dat cliënten begeleiding nodig hebben in het vormgeven van hun seksualiteit. Terwijl die begeleiding hard nodig is, want zelf begrijpen cliënten hun seksualiteit ook niet altijd even goed. “Stel nou,” zegt ze, “je bent twintig, maar je hebt het denkvermogen van een kind van vijf. Dan zit je in het lijf van iemand van twintig, met alle bijbehorende hormonen. Maar verstandelijk ben je vijf, dus je snapt niet wat je met al die gevoelens en verlangens moet. Wij hadden bijvoorbeeld vroeger een vrouw, die echt heel kinderlijk gedrag vertoonde. Als zij naast een man stond, die ze heel aardig vond, dan wreef ze altijd met haar handen tussen haar bovenbenen. Dan heb je dus iemand nodig die doorvraagt en samen met jou kijkt van: hoe gaan we dat aanpakken?”. Veel cliënten hebben volgens Bosman geen idee hoe ze hun seksualiteit op een fijne manier zouden kunnen ontwikkelen.

Grensoverschrijdend gedrag

Tijdens de opleiding krijgen veel aanstormende zorgverleners hoogstens les over de ‘negatieve’ seksualiteit van hun cliënten. Het ongeremde en niet rekening houden met de wensen van de ander. “Maar, daarmee leer je studenten niet waar dat gedrag vandaan komt, namelijk: seksuele behoeftes die niet vervuld zijn.” Bosman vult de huidige invulling van het curriculum aan door tijdens haar gastlessen aandacht te besteden aan positieve seksualiteit. Het is volgens haar belangrijk dat zorgverleners in spé leren over het genot rondom de seksualiteit van hun aankomende cliënten. “Als zorgverleners ontkennen dat mensen met een beperking seksualiteit op een prettige manier kunnen beleven, loop je namelijk het gevaar dat deze mensen veel grensoverschrijdend gedrag gaan vertonen”. 

Abortus na gebrek aan begeleiding

Wanneer cliënten niet worden begeleid in hun seksualiteit kan dit volgens Bosman ook tot andere toestanden leiden. “Dat heb ik zelf ook ondervonden. Twee cliënten hadden seks gehad zonder dat wij dat wisten. Het meisje raakte zwanger, maar ze wilden dat kindje niet en ze waren ook niet in staat om het op te voeden. Dus uiteindelijk heeft ze een abortus moeten ondergaan. Dat was best wel heftig.” Als het onderwerp ‘seks’ met hen besproken zou zijn, hadden begeleiders hen over anticonceptie kunnen vertellen en was dit misschien voorkomen geweest. Daarom leert Bosman studenten dat seksualiteit altijd een onderwerp van gesprek zou moeten zijn, ongeacht wie ze tegenover zich hebben of welk gedrag een cliënt laat zien. “Ook als je denkt dat cliënten dit niet willen. Ieder mens heeft dit soort gevoelens, zij ook. Je moet ze er altijd naar vragen.”

Meer horen over Bosmans ervaringen en blik op dit onderwerp? Luister dan naar de afgelopen uitzending van Pointer Radio over het taboe op seksualiteit in zorginstellingen: ‘Seks met een beperking’.