Het is niet de eerste keer dat Ivan Trnka, een goedlachse, geblokte man van zestig, in Nederland is om te werken. Al zes jaar lang pendelt hij tussen Slowakije en Nederland en doet hij klussen via uitzendbureaus. In september van dit jaar werkt hij in een baksteenfabriek. Hij wordt onwel, met last aan zijn voet, vanwege knellende schoenen, heeft een uitstralende pijn in zijn rug en kan niet meer op zijn benen staan. Een Nederlandse collega wil de ambulance bellen, maar Ivans Bulgaarse coördinator zegt: “Wij regelen het wel.”

De coördinator brengt Ivan naar de kantine om een beetje bij te komen. Ivan: “Ik vroeg steeds om een arts, maar hij weigerde die te bellen. Ze lieten me daar liggen. Als een hond.” Pas aan het eind van de dag, als zijn collega’s klaar zijn, wordt Ivan door zijn collega’s in het busje van het uitzendbureau geholpen en terug naar de huisvesting gebracht.

Twee dagen later krijgt Ivan een ontslagbrief, ondertekend door de directeur van het uitzendbureau: “U heeft ontslag binnen de proeftijd. (...) Wij wensen u voor de toekomst veel succes.” Voor Ivan is het duidelijk: “Ze hebben me ontslagen omdat ik ziek was. Ik hoorde het de coördinator zeggen toen hij belde met het uitzendbureau: ‘We zorgen ervoor dat we hem eruit schoppen.’”

Ziek = ontslag

Ontslag vanwege ziekte is in strijd met de wet, maar in de uitzendsector was het decennialang de normaalste zaak van de wereld. Het stond zelfs in de uitzend-CAO: bij ziekte eindigt de arbeidsovereenkomst automatisch. Tot maart dit jaar. Toen oordeelde de Hoge Raad dat deze praktijk in strijd is met het opzegverbod bij ziekte. De uitzend-CAO werd vervolgens aangepast en sinds een paar maanden mogen uitzendbureaus medewerkers niet meer ontslaan vanwege ziekte. Een zieke medewerker om een andere reden ontslaan mag wél, maar dan moet het uitzendbureau de werknemer wel aanmelden bij het UWV, zodat hij in de ziektewet belandt en een uitkering krijgt.

Doodziek op een stationsbankje

In strijd met de wet of niet, een week nadat hij onwel werd op het werk, ligt Ivan op een bankje van het station in Tiel. Het uitzendbureau heeft hem de huisvesting uitgezet. Zijn voet is inmiddels ernstig ontstoken en hij voelt zich doodziek. Twee voorbijgangers bellen een ambulance. In het ziekenhuis krijgt hij te horen dat hij geluk heeft gehad. Als hij langer had gewacht, zouden ze zijn voet hebben moeten amputeren.

Van het uitzendbureau heeft Ivan nooit meer iets gehoord: “Ze hebben me niet gebeld, niets. Ik voelde me als een geslagen hond.”

‘Hij rook naar alcohol’

Het uitzendbureau waar Ivan voor werkte, Europlus B.V., vertelt een ander verhaal. Ivan zou er op het werk met de pet naar hebben gegooid. Directeur Jeroen Stam: “Deze meneer is twee weken bij ons in dienst geweest. Zijn opdrachtgevers gaven aan dat hij niet gemotiveerd was en naar alcohol rook. Dat was de reden dat we hem ontslagen hebben.”

In de ontslagbrief die Stam aan Ivan stuurt, daags nadat hij ziek is geworden, noemt Stam geen reden voor het ontslag. Dat hoeft ook niet, want Ivan zit op dat moment nog in zijn proefperiode. Dat hij Ivan heeft ontslagen vanwege zijn ziekte noemt hij onzin: “Wij wisten niet dat meneer Trnka ziek was. Zieke medewerkers worden altijd naar een huisarts of ziekenhuis gebracht.”

Geen zorgverzekering, geen uitkering

Na een antibiotica-behandeling en het verzorgen van zijn wond herstelt Ivan, maar nadat hij anderhalve week in het ziekenhuis heeft gelegen, kan hij nergens terecht. Hij krijgt geen ziektewetuitkering omdat het uitzendbureau hem niet bij het UWV heeft aangemeld. Hij heeft geen zorgverzekering, want die is stopgezet op de dag van zijn ontslag, en hij geeft geen huis, want dat was ook door het uitzendbureau geregeld. Als hij hoort van de reactie van zijn voormalige werkgever is hij gekwetst. “Ik drink niets,” zegt hij, “Ik gebruik geen drugs… niets!”

‘Mensen worden als handjes gezien’

Iemand die niet verbaasd is over de reactie van het uitzendbureau is Agnes Pioro. Pioro is hulpverlener bij FairWork, een organisatie die slachtoffers van arbeidsuitbuiting bijstaat, en helpt nu Ivan om zijn leven weer op de rit te krijgen. “Ik zie het heel vaak”, zegt ze, “dat uitzendbureaus ontkennen dat medewerkers ziek waren op het moment van ontslag. Er worden altijd andere redenen genoemd.” Dat ontkennen komt volgens Pioro deels voort uit kwade opzet: zieke arbeidskrachten zijn duur en uitzendbureaus zijn hen liever kwijt dan rijk. Maar soms heeft een uitzendbureau daadwerkelijk geen weet van de ziekmelding, bijvoorbeeld omdat de uitzendkracht in kwestie dit alleen bij zijn coördinator op de werkvloer heeft doorgegeven en niet bij het uitzendbureau zelf. Pioro: “Arbeidsmigranten weten vaak niet bij wie ze zich ziek moeten melden. In normale bedrijven is er een afdeling personeelszaken, die zorgt voor het welzijn van medewerkers. Maar in uitzendconstructies is dit veel minder goed geregeld. Er is veel onduidelijkheid. Mensen worden vaak alleen maar als handjes gezien. Als ze ziek zijn, zijn ze niet meer belangrijk.”

“Fuck you!”

Op basis van Ivans verhaal is het erg onwaarschijnlijk dat zijn uitzendbureau niet wist van zijn ziekte. En, hoe dan ook, toen Ivan eenmaal in het ziekenhuis lag, werd het uitzendbureau sowieso op de hoogte gebracht. Dat blijkt uit overdrachtsdocumenten van het ziekenhuis dat Ivan behandelde. Daarin staat vermeld dat een ziekenhuismedewerker contact met het uitzendbureau heeft gehad.

En toen een hulpverlener van Barka, een stichting die dakloze Oost-Europese arbeidsmigranten helpt, naar aanleiding van Ivans verhaal later met Europlus belde, gooide Ivan’s coördinator na een bondig ‘Fuck you’ de hoorn op de haak. Toen ze het daarna nog eens probeerde kreeg ze van een andere medewerker te horen: “Veel succes met je advocaat.”

Wie betaalt de uitkering?

Als een werknemer ziek is op het moment dat zijn contract afloopt, moet een werkgever diegene aanmelden bij het UWV, zodat hij in de Ziektewet terecht komt. Ook als een werknemer ziek wordt in de vier weken nadat hij uit dienst is gegaan, heeft hij nog recht op zo’n uitkering. Maar dan moet die persoon dus wel door zijn werkgever aangemeld worden. Daarnaast hebben uitzendbureaus de mogelijkheid om de zorgverzekering nog 40 dagen te laten doorlopen na het einde van het contract van een arbeidsmigrant.

In de praktijk komt het echter vaak voor dat uitzendbureaus geen verantwoordelijkheid nemen voor zieke ex-werknemers. En daar komen ze over het algemeen mee weg omdat de arbeidsmigranten niet weten waar ze recht op hebben en bij welke instanties ze kunnen aankloppen.

Financiële prikkel

En het probleem zit nog dieper. In vergelijking met andere werkgevers moeten uitzendbureaus verreweg de hoogste premies aan het UWV betalen om hun werknemers te verzekeren voor de ziektewet. Die premies zijn zo hoog omdat uitzendbedrijven nauwelijks werknemers hebben met een vast contract. Daarom kiezen grote uitzendbureaus er steeds vaker voor om ‘eigenrisicodrager’ te worden. Dat betekent dat zij geen premie afdragen aan het UWV, maar zelf geld aan de kant zetten om zieke ex-werknemers van een uitkering te voorzien. Op papier is het goed geregeld: een bedrijf dat eigen risicodrager is, meldt zieke werknemers aan bij het UWV, en het UWV controleert vervolgens of het bedrijf diegene ook daadwerkelijk van een uitkering voorziet.

Maar in de praktijk gaat het regelmatig mis. Dat ziet Annemarie de Zeeuw, die vanuit vakbond FNV buitenlandse uitzendkrachten helpt die in de problemen zijn gekomen: “Ik bel regelmatig naar het UWV met de vraag of een uitzendkracht bij hen ziek is gemeld. Vaak is dat niet het geval. Dan zegt het UWV tegen mij: ‘Dat zal wel zo zijn omdat dat bedrijf eigenrisicodrager is.’” Volgens De Zeeuw geeft de mogelijkheid om eigenrisicodrager te worden bedrijven een financiële prikkel om ziektemeldingen van (ex-)werknemers niet als ziek te registreren. Want dan moeten ze uit eigen zak die uitkering betalen.

Ook Europlus, het uitzendbureau waar Ivan Trnka voor werkte, is eigenrisicodrager. Maar volgens directeur Jeroen Stam heeft dat geen negatieve invloed op hun zorg voor zieke werknemers. Stam: ‘Als onze werknemers ziek worden dan gaan ze naar de arbodienst en helpen we hen zo goed mogelijk. We doen dit al 25 jaar, we hebben alles al meegemaakt. Als er iets is met een werknemer zorg je ervoor dat er voor diegene gezorgd wordt.”

Met Ivan gaat het ondertussen beter. Hij loopt nog moeilijk, maar de wonden op zijn voet zijn grotendeels genezen. Vooralsnog kan hij tijdelijk terecht in een daklozenopvang in Den Haag. Maar hij heeft nog steeds geen uitkering en ook geen zorgverzekering.